Ўзгармас электр токи, турли муҳитларда электр токи

Yuklangan vaqt:

15.08.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5795.125 KB

Ko'chirib olish

Ўзгармас электр токи, турли муҳитларда электр токи Ўзгармас ток— ток кучи ва йўналиши вақт ўтиши билан ўзгармайдиган електр токи. Ўзгармас ток ўзгармас електр юритувчи куч таъсирида ўтказгичдан ясалган берк занжирда вужудга келиши мумкин. Aгар електр занжири тармоқланмаган бўлса, унинг ҳамма қисмларидан ўтаётган ток кучи бир хил бўлади. Ўзгармас токнинг асосий қонунлари Ом қонуни ва Жоул — Ленс қонунипан иборат. Иштирок етаётган қаршиликлар ва електр юритувчи кучлардан фойдаланиб, занжир тармоқларининг ҳар биридан оқаётган ток кучи ва йўналиши Кирхгоф қоидалари асосида ҳисобланади. Ўзгармас токдан турли саноат тармоқларида, мас, електрометаллургия, транспорт, алоқа, автоматика ва бошқаларларда фойдаланилади.

Занжирнинг бир қисми учун Ом қонуни. Elektr zanjirining EYuK bo`lmagan ya’ni zanjirning bir qismi bilan ish ko`rayotgan bo`laylik. Bizni zanjirdan oqadigan tok kuchining A va B nuqtalar orasidagi potentsiallar farqiga, yani kuchlanishga U= qanday bog’liqligi qiziqtirsin. Nemis fizigi G.Om tajribalar asosida, bir jinsli o`tkazgichdan oqayotgan tok kuchi I= yoki 1 Om Bu ifoda zanjirning bir qismi uchun Om qonunini ifodalaydi

Занжирнинг бир қисми учун Ом қонуни. Бу боғланишни тажрибада биринчи бўлиб , 1826 йилда немис физиги Г. Ом ( 1784-1854) аниқлаган . Тўк кучининг аормуласидаги “Г” пропорсионалик бўлиб Унга ўтказгичнинг ўтказувчанлиги дейилади. Ўтказгичнинг ўтказувчанлиги қанча катта бўлса , берилган кучланишда ўтказгичдан шунча катта тўк ўтади. СИ да ўтказувчанлик бирлиги қилиб сименс ( СМ) Қабул қилинган . 1 cименс деб , учларидаги 1 Б кучланиш бўлганга 1 A тўк ўтадиган ўтказгичнинг ўтказувчанлигига айтилади.

$• Ўтказгичнинг занжирдаги тўкни чеклаш хоссасига ўтказгининг қаршилигиг дейилади. Ўтказгичнинг қаршилиги “ Р “ орқали тўк кучи “ И “ нинг “ У “ га боғлиқлигини қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин .  Тўк кучининг кучланиш ва қаршиликка бундай кўринишдаги боғлиқликга занжирининг бир қисми учун Ом қонуни дейилади.Бу қонун қуйидагича таърифланади . Занжирнинг бир қисмидан ўтаётган тўкнинг кучи ўтказгич учларидаги кучланишга тоғри пропорсионал ва ўтказгичнинг қаршилигига тескари пропорсионалдир.  R= p-l\s $ $• Тўк манбаига бирор “R” қаршиликли резистор улаб ёпиқ занжир хосил қилинади . Тўк манбаининг ЕЙК “ε” ва ички қаршилигиг “r” бўлсин . Генераторда “r” ички қаршилик деб чўлғамлар қаршилиги , галваник елементда еса електролит еритмаси ва електродларнинг қаршилиги цҳунилади. Ёпиқ занжир учун Ом қонуни занжирдаги тўкнинг кучи “ I” ни ЕЙК ва занжирнинг тўла қаршилиги ( R+r ) ни бир-бирига боғлайди . Ёпиқ електр занжирнинг • Қисмларига Ом қонуни тадбиқ қилинса , занжирнинг таш ва ички қисмларидаги кучланишларнинг йиғиндиси манбанинг електр юрутувчи кучига тенг бўлади, яъни ε =IR+Ir. • Bunda • I= ε \R+r • Бу тенглик ёпиқ занжир учун Ом қонуниниг математик ифодаси бўлиб у қуйидагича таърифланади. Ёпиқ занжирдан ўтаётган тўкнинг кучи манбанинг електр юрутувчига • Тоғри пропорсионал ва занжирнинг тўла қаршилигига тескари пропорсионал.$