Sinusoidаl tok zаnjirlаri vа ulаrni xisoblаsh - Fizika - Slaydlar

Sinusoidаl tok zаnjirlаri vа ulаrni xisoblаsh

Yuklangan vaqt:

09.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1180.5126953125 KB

Ko'chirib olish

SINUSOIDАL TOK ZАNJIRLАRI VА ULАRNI XISOBLАSH Reja: 1. Umumiy tushunchalar. 2. Aktiv qarshilik, induktiv g’altak va kondensator ulangan o’zgaruvchan tok zanjirlari. 3. Aktiv va reaktiv qarshiliklari o’zaro ketm – ket ulangan zanjir. 4. Aktiv va reaktiv qarshiliklari o’zaro parallel ulangan zanjir.

1. Umumiy tushunchalar . Barcha elektrotexnik qurilmalar maʼlum darajada qarshilik R, induktivlik L va sigʼim С ga ega. Bular oʼzgaruvchan tok zanjirining parametrlari hisoblanib hamda zanjirdagi oʼzgaruvchan tokning miqdoriga va boshlangʼich fazasiga doimo taʼsir koʼrsatadi. Umuman olganda, oʼzgaruvchan tok zanjirining elektr sxemasi ana shu elementlardan turlicha jarayonlarda tashkil topgan boʼladi.1314 04 07 2404 1904 240A 100B0F 090B19 171E 1F 0E

Elektr manbaidan isteʼmol qilinayotgan energiyasi, issiqlik energiyasiga aylanadigan zanjir elementi aktiv element, uning qarshiligi aktiv qarshilik (R), undagi quvvati esa aktiv quvvat (P), deyiladi. Zanjirning induktivlik va sigʼim elementlarida esa isteʼmol qilinayotgan elektr energiyasi davriy ravishda goh magnit, goh elektr maydonlari energiyasiga aylanib, soʼngra elektr energiyasining manbaiga qaytadi. Manba bilan isteʼmolchi orasida energiya almashinish jarayoni sodir boʼlgani uchun mazkur elementlar reaktiv elementlar, ularning qarshiligi reaktiv qarshiliklar (induktiv-, sigʼimiy–), ulardagi quvvatlar esa reaktiv quvvatlar (induktiv-,sigʼimiy - ) deyiladi. 2B 0B 02 190A 2F 0B 1C1E 0F1E26 0D 30 03 02 2C 190A 01

Аktiv qarshilik ulungan oʼzgaruvchan tok zanjiri R, L, С parametrlarning har biri oʼzgaruvchan tok zanjiriga yakka holda qanday taʼsir etishini koʼrib chiqamiz. Bu xildagi nagruzkaga (isteʼmolchiga) elektr energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirib beradigan isteʼmolchilar (choʼgʼlanma lampalar, barcha texnika va maishiy elektr isitish asbolari, reostat va boshqalar) kiradi. Faraz qilayliq, aktiv qarshilikni elektr zanjiri sinusoidal kuchlanish ( ) manbaiga ulangan boʼladi. (1-a rasm) U holda Kirgofning ikkinchi qonuniga binoan zanjirning elektr muvozanat tenglamasi bo’ladi. 0721 271E1C28172017

U holda, Om qonuniga binoan zanjirdagi tok: bu yerda Shunday qilib, ifodalardan koʼrinib turibdiki, aktiv qarshilikli zanjirda kuchlanish bilan tokning oʼzgarishi sinusoidal boʼlib, ularning fazalari oʼzaro mosdir. Binobarin, kuchlanish bilan tok grafiklari va vektorlari orasidagi faza siljish burchagi (1-rasm b,v) 1

Indutiv g’altak ulungan oʼzgaruvchan tok zanjiri Аksariyat elektrotexnik qurilmalarning asosiy qismini induktiv gʼaltaklar (asinxron dvigatellar, transformatorlar va b.) tashkil qiladi. Real induktiv gʼaltak oʼzining induktivligi L dan tashqari, aktiv va sigʼim qarshiliklarga ham ega. Аmmo zanjirdagi fizikaviy jarayonlarni aniq tasavvur qilish uchun berilgan induktiv gʼaltak (ideal induktiv gʼaltak) induktivlikdangina iborat, yaʼni =0, =0, deb faraz qilinadi. 021C29 271E1C281720

Аgar berilgan induktiv gʼaltakdan sinusoidal tok oqib oʼtayotgan boʼlsa (2 - rasm, a), u holda tok hosil qilgan oʼzgaruvchan magnit oqimi Ф = Ф m sin ning taʼsiridan gʼaltakda doimo oʼzinduktsiya EYUK (e L ) mavjud boʼladi. e L gʼaltakning induktivligi va tokning oʼzgarish tezligiga bogʼliq, yaʼni (1) tenglamaning oʼng tomoni oldidagi minus ishora Lents printsipiga binoan yozilgan (1) &#55349;&#56406;= &#55349;&#56380; &#55349;&#56410; &#55349;&#56416;&#55349;&#56406;&#55349;&#56411; &#55349;&#57108; &#55349;&#56417;

2-rasm

Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan zanjirning elektr muvozanat tenglamasi Demak, zanjirga berilgan kuchlanish istalgan lahzada ga qiymat jihatdan teng, ammo yoʼnalishi qarama-qarshi. (2) formulaga tokning qiymatini kiritsak induktiv gʼaltakli zanjirdagi kuchlanishning oʼzgarishini ifodalovchi tenglikni hosil qilamiz: (2) (3)

Demak, induktiv gʼaltakli zanjirdagi kuchlanish bilan tok (grafiklari va vektorlari) orasidagi faza siljish burchagi yaʼni kuchlanish tokdan faza boʼyicha 90° ilgari kelyapti (2-rasm b,v). Bu quyidagilar bilan tushuntiriladi: 1. Gʼaltakdagi oʼzinduktsiya ЭЮК ( e L ) istalgan lahzada tokning oʼzgarish tezligi ( di/dt ) ga proportsional. 2. Shuning uchun tok nolь qiymatlardan oʼtayotganda uning oʼzgarish tezligi eng katta boʼlib, bunda e L oʼzining amplituda qiymatiga erishadi, yaʼni e L = E m . (3) ifodadagi LI m =U m

zanjirdagi kuchlanishning amplituda qiymatidir. Bundan zanjirdagi tokning taʼsir etuvchi qiymati (yoki zanjir uchun Om qonuni)ni aniqlaymiz : (4) koʼpaytma induktiv gʼaltakning reaktiv qarshiligi yoki induktiv qarshilik deb atalib, X L bilan belgilanadi. Oʼlchov birligi Om(кОм, МОм): X L = (5)

Demak, gʼaltakning induktiv qarshiligi uning induktivligiga va oʼzgaruvchan tokning chastotasiga toʼgʼri proportsionaldir. Uzgarmas tok zanjiriga ulangan kondensatordan juda qisqa vaqt ichida (sekundning ulushlari davomida), yaʼni kondensatorning zaryadlanish jarayoni tugab, sigʼim kuchlanish is zanjirga tashqaridan berilgan kuchlanish i ga tenglashgunga qadar tok oʼtadi. Аgar kondensatorni sinusoidal kuchlanish

Bunda zanjirning elektr muvozanati holati Kirxgofning ikkinchi qonuniga binoan quyidagicha ifodalanadi: (6) Agar q=C∙u ekanligini va (24) formulani hisobga olsak, kondensator ulangan zanjirdagi tokning oʼzgarishini ifodalovchi tenglikni hosil qilamiz: (7)manbaiga ulasak, uning qoplamalari orasidagi zaryad q ham oʼzgaruvchan boʼladi (1-rasm, a). Zaryad q ning oʼzgarishi elektr zaryadlarining siljishiga, yaʼni manbadan oʼtuvchi tokka bogʼliq.

Demak, kondensator ulangan zanjirdagi tok kuchlanishdan faza boʼyicha 90° yoki T/4 davr ilgari keladi (3-rasm, b, v). Sinusoidal kuchlanish nolь qiymatlardan oʼtayotgan lahzalarda (3-rasm, b) dielektrikning qutblanish tezligi va shu bilan zanjirdagi siljish toki ham maksimal boʼladi. (7) dagi ifoda kondensator ulangan zanjirdagi tokning amplituda qiymati hisoblanadi.

3-rasm. Sig’im qarshilikli sinusoidal tok zanjiri a-sxemasi; b-undagi tok va kuchlanishning o’zgarish grafigi; v- vektor diagrammasi.

Kondensatorga ulungan oʼzgaruvchan tok zanjiri Bunda zanjirdagi tokning taʼsir etuvchi qiymati (yoki zanjir uchun Om qonunining ifodasi) topiladi: ifoda zanjirning sigʼim (reaktiv) qarshiligi deyilib, Xs orqali belgilanadi. Uning oʼlchov birligi Om (kOm, MOm). Demak, sigʼim qarshiligi tokning chastotasi va kondensatorning sigʼimiga teskari proportsionaldir.0B 19252109271E1C28172017

АKTIV VА REАKTIV QАRSHILIKLАRI OʼZАRO KETMА-KET ULАNGАN ZАNJIR Elementlari (R, L, C) oʼzaro ketma-ket ulangan zanjirga (5-rasm a) berilgan kuchlanish uchta tashkil etuvchidan iborat: 1) aktiv qarshilikdagi kuchlanishning pasayishi ; 2) induktiv gʼaltakdagi oʼzinduktsiya EYuK ni muvozanatlovchi kuchlanish ; 3) kondensatorning qoplamalaridagi kuchlanish . 07 0B2C

4-rasm

Mazkur zanjirning elektr muvozanat tenglamasi Kirxgofning ikkinchi qonuniga binoan qoʼyidagicha ifodalanadi : u=u R +u L +u С (8) (28) ifodaga binoan zanjirdagi kuchlanishning oʼzgarishi : (9) Bunda faza siljish burchagi ning ishorasi zanjirdagi reaktiv qarshiliklardan qaysi birining kattaligiga bogʼliq. Аktiv va reaktiv qarshiliklari oʼzaro ketma-ket ulangan zanjirning vektor diagrammasi 5-rasm, b va g da kursatilgan. Tok zanjirning barcha elementlari uchun bir xil qiymatga ega boʼlgani uchun u bosh vektor tarzida olingan.

Aktiv qarshilikdagi kuchlanish vektori (U R = IR) tok vektori ( I ) bilan fazalar bo’yicha mos tushadi; indiktiv g’altakdagi kuchlannish vektori (U L ) tok vektori ( I ) dan 90° ilgari kealdi; Kondensatordaggi kuchlanish (U c ) tok vektori( I ) dan 90° kechikadi. Demak, reaktiv kuchlanish vektorlari U L va U c o’aro qarama-qarshi yo’nalgan bo’ladi, ular orasidagi burchak 90° ni tashkil etadi. Mazkur vektorlar diagrammasidan koʼrinadiki, zanjirga berilgan kuchlanishning qiymati uning ayrim qismlaridagi kuchlanishlarning geometrik yigʼindisiga teng, yaʼni

U=U R +U L +U С (10) Vektor diagramma qurish natijasida hosil boʼlgan kuchlanishlar uchburchagi OАV dan esa kuchlanishlarning absolyut qiymatlarini aniqlash mumkin: (11) Shunday qilib,berilgan zanjir uchun Om qonunining ifodasi: Bu yerda Z-zanjirning to’la qarshilgi, Оm. X- zanjirning reaktiv qarshiligi, Оm.

R, L, С elementlari oʼzaro ketma-ket ulangan zanjirni tahlil qilish natijasida quyidagi xulosaga kelish mumkin: Agar X L >Х С (ya’ne U L >U С ) bo’lsa (5-rasm, g ) zanjirga berilgan kuchlanish tokidan faza bo’yicha burchakka ilgarilab ketadi: Agar (ya’ni ) boʼlsa (15-rasm,g) zanjirga berilgan kuchlanish tokdan faza boʼyicha burchakka kechikib keladi: Birinchi holda zanjir aktiv-induktiv, ikkinchi holda esa, aktiv-sigʼim xarakterga ega hisoblanadi. Аgarboʼlsa,boʼlib, zanjirda kuchlanishlar rezonansi hodisasi roʼy beradi.

АKTIV VА REАKTIV QАRSHILIKLАRI OʼZАRO PАRАLLEL ULАNGАN ZАNJIR Tarmoqlangan (parallel) oʼzgaruvchan tok zanjirlarini tahlil qilish va hisoblash uchun oʼtkazuvchanlikdan foydalanish qulaydir. Tarmoqlangan oʼzgaruvchan tok zanjirida (16-rasm, a) oʼtkazuvchanlik uch turga boʼlinadi: aktiv oʼtkazuvchanlik g=1/R; reaktiv o’tkazuvchunlik (bu yerda -indiktulik —sig’im o’tkazuvchanligi) To’la o’tkazuvchanlik Barcha oʼtkazuvchanliqlar Simensda oʼlchanadi va qisqacha Sm deb belgilanadi 08 1708

E’tibоringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

O’zgarmas tok zanjirlarini hisoblash

Bir fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari

Uch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari

Tok zichligi va elektr tokning taʼsirlari

Elеktr va pnevmatik mаnbа tizimlаrini lоyiхаlаsh