Muborak gazni qayta ishlash zavodi - Fizika - Slaydlar

Muborak gazni qayta ishlash zavodi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12318.5 KB

Ko'chirib olish

Muborak gazni qayta ishlash zavodi Reja: 1. Muborak gazni qayta ishlash zavodining paydo bo‘lishi, qisqacha tarixi 1. Muborak gazni qayta ishlash zavodining asosiy xom ashyo bazasi

Qashqadaryo viloyati Koson tumani hududida, tuman markazidan 35 kilometr g‘arbiy-shimolroqda, “Mubo rak” naslchilik xо‘jaligi (“Muborak” naslchilik zavo di ham deb yuritilgan) markazidan 12 kilometr janubiy- sharqda, Qarshi-Buxoro avtomobil yо‘li yoqasida Muborak gaz- oltingugurt zavodi barpo etish haqida sobiq Ittifoq hukumatining 1965 yil 23 avgustdagi 51-sonli qarori va shunga asosan Ittifoq Gaz sanoa ti vazirligi Davlat komissiyasining 1965 yil 10 sentabrda 505-sonli buyrug‘i chiqdi. 1966 yil oktabr oyida sobiq Ittifoq Gaz sanoati vazirligi “VNIPIgazdobicha” ilmiy-tadqiqot va loyihalash instituti zavod qurilishi bо‘yicha tayyorlagan loyihani tasdiqlash tо‘g‘risida qaror qabul qildi.

1967 yil avgust oyida О‘zbekiston hukumatiga Qashqadaryo viloyati hamda respublika Qishloq xо‘jaligi va zirligi raxbariyatining Muborak gaz- oltingugurt za vodi majmuasi uchun yer ajratib berish haqidagi taklifini qabul qilish tо‘g‘risida farmoyii berildi. Shu tariqa Muborak gaz-oltingugurt zavodi barpo etishga fatvo berildi.

Umuman, jahon gaz sanoati tajribasida gaz tarkibidan oltingugurt vodorodini ajratib olish kam qо‘llanilardi. YA’ni gazni oltinguturtdan tozalaydigan zavod dastlab Fransiyada barpo etilgandi. Ikkinchisi esa sobiq, Ittifoqda—Orenburgda bunyod qilingan bо‘lib, unga fransuzlar tajribasi asosida xorijda ishlab chiqarilgan jihozlar va uskunalar о‘rnatilgandi. Bu о‘sha vaqtda mamlakatning valyuta zahirasiga hamda ilmiy-texnikaviy obrusiga anchagina putur yetkazganligi sababli sobiq, “Markaz” Muborak gaz-oltingugurt zavodi uchun Ittifoqniig о‘zida qurilmalar, asbob-uskunalar tayyorlashga qaror qildi. Ushbu yumushni bajarish uchun Rossiya, Ukraina, Belo russiya, Ozarbayjon, qо‘yingki, Ittifoq tarkibida bо‘lgan barcha respublikalardagi 200 ga yaqin korxonalar va ishlab chiqarish birlashmalari jalb etildi. Ishlab chiqaruvchilar tarmoqdagi ilmiy-tadqiqot va loyihalash institutlari xodimlari bilan hamkorlikda korxona uchun kerakli dastgohlarni tayyorlashga shitob bilan kirishib ketdilar.

Muborakka Ittifoqning barcha burchagidan turli ixtisosliklarga ega mutaxassislar ham kela boshladilar. О‘sha paytda respublika gaz sanoati tizimida yagona bо‘lgan mazkur Ixtisoslashtirilgan boshqarma idorasi Buxoro viloyati Kogon shahrida joylashgan bо‘lib, u Boshqirdiston avtonom respublikasi poytaxti Ufa shahridagi “Nefteprovodmontaj” trestiga qarashli edi. 1969 yidda Turkmaniston respublikasi poytaxti Ashxabod shahrida “Sredazneftegazmontaj” — “О‘rta Osiyoneftgazmontaj” tresti ochilgach, ushbu korxona ham uning tarkibiga kirdi. “Jarqoq”, “Gazli”, “Uchqir” kabi yirik zahiraga ega konlarni о‘zlashtirishda, “Buxoro-Ural”, “О‘rta Osiyo— Markaz” singari ulkan magistral gazoprovodlar qurilishida qatnashib, katta tajriba tо‘plagan quruvchi-montajchilar ishni tez va sifatli bajarishga astoydil harakat qildilar. Zotan temir-beton poydevor ustiga ulkan qurilma qismlarini montaj qilish oson ish emas. Bu—juda murakkab jarayon. Zero, konlardan quvurlar orqali kelayotgan gazni qayta ishlab, tarkibidan oltingugurt vodorodini ajratib oladigan bu xil qurilma kichik bir zavod kabidir.

Qurilma ancha bahaybat kо‘rinishda bо‘ladi va juda katta joyni egallaydi. Aniqroq qilib aytganda, bitta qurilma eniga 51 metr, bо‘yiga 115 metr maydonda joylashtiriladi. Qurilmani tiklash uchun minglab tonna metall qismlari montaj qilinadi. Yirik qurilma, ya’ni blok о‘z navbatida bir necha katta-kichik qurilmalar va uskunalardan iborat bо‘ladi. Masalan, blokning—qurilmaning asosiy qismlaridan birini Absorber tashkil etadi. Unda absorbsiya jarayoni amalga oshiriladi. Absorbsiya degani esa, gaz va eritmalarning suyuqlik sirtiga yutilish jarayonidir. Absorber qurilmasining vazni 240 tonna keladi. Xuddi shunga о‘xshash yana bir katta qurilma— Dsorberni montaj qilganda uning balandligi 39 metrga yetadi. Dsorberda gazning tarkibidagi zaharli gazlarni yutgan eritma dsorbsiya jarayonida yuqori harorat va past bosim ostida ajratib olinadi.

9-sonli Ixtisoslashtirilgan boshqarma (“Neftgazuskunamontaj” unitar korxonasi) zavodning barcha navbatlari, hamma qurilmalarini tiklab bergan. Zavodning 1970-yillarning ikkinchi yarmidan keyin, 1980-yillar boshlarida barpo etilgan II va III navbatlaridagi yangi bloklarni montaj qilish jarayonida о‘nlab, yuzlab quvurlarning biriktiruvchi bog‘lanmalari о‘tishlari 9-sonli Ixtisoslashtirilgan boshqarmaning maxsus sanoat bazasida tayyorlab keltirilib, payvand qilish ishlari yо‘lga qо‘yildi. 1971 yil 30 dekabr kuni zavodda yuqori tashkilotlardan vakillar, viloyat va tuman raxbarlari, qurilish-montaj korxonalari mutasaddilari, barcha xodimlar tо‘plandi. Hammaning kо‘nglida hayajon. Orziqib kutilgan daqiqalar yaqinlashdi. Vladimir Kamishan ismli yosh ishchiga dastlabki mash’alani yoqish ishonib topshirildi. U paytda mash’ala yoqish hozirgidek avto matik tarzda — “yuguruvchi olov” yordamida amalga oshirilmasdi.

Korxonaning chiqindi gazlari yoqib yuborilishiga mо‘ljallangan “Mash’ala” xо‘jaligi hududidagi baland quvurning yarmiga qadar tirmashib chiqib, о‘t oldirilgan alangani yuqoriga otib, mash’ala yoqilardi. Xullas, barchaning sinchkov nazari ostida yosh, abjir ishchi yigit Vladimir Kamishan chaqqon harakat qilib, bir urinishda mash’alani yoqdi. Atrofda gulduros qarsaklar, shodon qiyqiriqlar yangradi. Ertasi kuni 31 dekabrda Davlat komissiyasi Mubo rak gaz-oltingugurt zavodini ishga tushirish haqidagi dalolatnomani imzoladi. Shu tariqa, korxonada gazni tozalash jarayoni boshlandi. Korxonaning gazni oltingugurtli birikmalardan tozalovchi dastlabki qurilmalari 1971 yil dekabr oyining oxirida ishga tushirilgan bо‘lsa, I navbatning sо‘nggi qurilmalari 1973 yilda foydalanishga topshirildi. I navbat inshootlari tarkibiga “О‘rtabuloq konining yuqori oltinguturtli gazini tozalovchi uchta blok va Muborak guruhidagi konlarning kam oltingugurtli gazini tozalovchi ikkita blok, oltingugurt ishlab chiqaruvchi tо‘rtta blok, past haroratli separatsiyalash qurilmasi, gazokompressor usulida ammiakni sovutish stansiyasi, gaz kondensatini havoga chiqarish qurilmasi kirgan.

Loyiha bо‘yicha yiliga 5 milliard kubometr gazni qayta ishlash quvvatiga ega zavodning birinchi navbatida barpo etilgan oltingugurtdan tozalash inshootlari 1976 yilda rekonstruksiya qilinishi natijasida korxona yiliga 6,2 milliard kubo metr tabiiy gazni qayta ishlash quvvatiga ega bо‘ldi. Dastlabki yillari ishga tushirilgan qurilmalarda gaz birinchi absorberda tozalanib, undan ikkinchi absorberga yana qayta tozalanib, undan keyin past haroratli seperatsiyalash qurilmalariga yuborilgan. Gazni oltingugurtli birikmalardan tozalash absorbsiya usuli orqali amalga oshirilgan. Absorbent sifatida dastlab monoetanol amin ishlatilgan. Ayni paytda, 1971 yilda ishga tushirilgan dastlabki uchta qurilma eskirib, ishga yaroqsiz holga kelganligi bois safdan chiqarilgan. 1978-1981 yillarda zavodni kengaytirishning II va III navbatlari amalga oshirilib, umumiy quvvati yi liga 10 milliard kubometr kam oltingugurtli va yuqori oltingugurtli gazlarni tozalash qurilmalari ishga tushirildi.

Ularning har biri past haroratli separatsiyalash uskunalari, ikkinchi ammiakli sovu tish stansiyasi, qator yordamchi ishlab chiqarish tarmoqlariga ega holda bunyod etildi. Bu inshootlarga xorijdan keltirilgan kо‘pgina uskuna va jihozlar ham о‘rnatildi. Pirovardida, II va III navbat qurilmalarida I navbat qurilmalaridan farqli ravishda, gazni tozalash jarayonida о‘zgarishlar bо‘ldi. YA’ni gaz endi faqat bitta absorberda tozalanib, har bir qurilma uchun alohida past haroratli sovutish qurilmalari joylashtirildi. 1983-1986 yillarda ishga tushirilgan IV navbatning yiliga 5,25 milliard kubometr gazni qayta ishlash umu miy quvvatiga ega qurilmalari ham II va III navbatlar qurilmalari tipida barpo etildi. 1984 yilning mart oyida oltingugurt ishlab chiqarishning IV navbati ham ishga tushirildi. Uning yillik ishlab chiqarish quvvati 183 ming tonnani tashkil etadi. IV navbat tarkibida Klaus metodida ishlovchi uchta qurilma, Sulfren usulida ishlovchi qurilma va tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri oksidlovchi qurilmalar kiradi. Oltingugurtdan tozalovchi oltita blok va oltingu gurt ishlab chiqaruvchi ikkita blokdan tashqari IV navbat majmuiga suyultirilgan gaz olish va bir yо‘la gaz kondensatini barqarorlashtirish (stabilizatsiyalash) qurilmasi ham kiradi. Bu qurilma yiliga 741 ming tonna tovar holidagi gaz kondensati va 17 ming tonnadan ortiq suyultirilgan gaz bera oladi.

Yonilg‘i birikmalarining tarkibiga kо‘ra, bir ton na gaz kondensati 3-4 tonna neft bilan teng keladi. Kondensatning kimyoviy-fizik xususiyatlari undan nafaqat motor yonilg‘isi, shu bilan birga, propan-bu tan birikmalarini ham ajratib olish imkonini beradi. Bu о‘z navbatida respublikaning yonilg‘i manbalariga nisbatan ehtiyojlarini ta’minlashda katta hissa bо‘ladi. 1990-1992 yillarda ishga tushirilgan V navbatning yiliga 6,25 milliard kubometr tabiiy gazni qayta ishlash quvvatiga ega qurilmalarining texnologik apparatlariga yana о‘zgartirishlar kiritildi. YA’ni tuyingan amin eritmasini regeneratsiyalash orqali qayta tiklash uchun qullaniladigan desorber apparati tuzilishi о‘zgartirildi.

1993-1996 yillarda ishga qо‘shilgan VI navbatining yiliga 6 milliard kubometr gazni qayta ishlash quvvatiga ega qurilmalari ham xuddi V navbat qurilmalariga о‘xshab ketadi. Lekin bu yangi avlod qurilmalarida past haroratli separatsiyalash qurilmalari о‘rniga gazning haroratini suv va havo yordamida tushirish imkonini beruvchi apparatlar о‘rnatildi. Gazni oltingugurtli birikmalardan tozalovchi qurilmalar navbatma-navbat qurilib, ishga qо‘shilishi bilan birgalikda, undagi texnologik jarayonlarda ishlatiladigan kimyoviy reagentlar ham boshqa turdagisiga о‘zgartirila boshladi. Dastlab absorbent sifatida manoetanolamin (MEA), keyinchalik dietanolamin (DEA), metildietanolamin (MDEA), gazspek singari kimyoviy reagentlar ishlatildi. Yangi tipdagi absorbentlarning qо‘llanilishi gazni sifatli ravishda tozalash bilan birgalikda, qimmatbaho absorbentni, jarayon uchun sarflanadigan suv bug‘i, elektr energiyasini tejash imkonini berdi. Yildan-yilga yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish bо‘yicha tadbirlar ishlab chiqarishga joriy etila boshladi. Natijada, gazning sifati yaxshilandi, yuqori darajadagi oltingugurt mahsuloti ishlab chiqarilyapti. Qimmatbaho kimyoviy reagentlar ishlatish miqdori kamaytirildi, suv bug‘i, elektr energiyasi kо‘p miqdorda tejalayotir. Shuningdek, respublikamizdagi korxonalarda ishlab chiqariladigan uskunalarni qо‘llash natijasida ham katta miqdorda valyutani tejash va iqtisodiy foyda olish samaradorligini kо‘paytirishga erishilmoqda.

Muborak gazni qayta ishlash zavodining asosiy xom ashyo Muborak gazni qayta ishlash zavodining asosiy xom ashyo bazasibazasi

Korxona qurilmalarida qayta ishlanayotgan xom ashyo, ya’ni tabiiy gaz asosan, “Muborakneftgaz” unitar shо‘ba korxonasiga qarashli konlardan olinadi. Zavod ishga tushgan ilk yillarida—sobiq Ittifoq davrida Turkmaniston Respublikasining Kelif viloyati hududidagi konlardan ham qayta ishlash uchun gaz qabul qilinardi. Endilikda faqat “Muborakneftgaz”ning “О‘rtabuloq”, “Xauzak”, “Dengizkо‘l” kabi konlaridan tarkibida oltingugurt birikmalari yuqori, ya’ni 4,5-5 foizgacha bо‘lgan tabiiy gaz yuborilsa, “Qoraqum”, “Pomuq”, “Alan”, “Zevarda”, “Kо‘kdumaloq” singari kon lardan tarkibida oltingugurt birikmalari kam, ya’ni 0,08-0,1 foizgacha bо‘lgan tabiiy gazlar jо‘natiladi. MGQIZning asosiy xom ashyo manbalari hisoblangan ayrim gaz konlarining tarkibiga kо‘ra 2 ga bо‘lamiz: kam oltingugurtli va kо‘p oltingugurtli gazkonlari. Turkmaniston Respublikasi Chorjov viloyati ham zavodga qayta ishlash uchun gaz xom ashyosini yuboradi. Bu gaz konlari bir butun Samon-Tepa kon gruppasini tashkil qiladi.

Somon-Tepa. 1985 yil ma’lumotiga kо‘ra Saman-Tepa gaz konida A+V+S 1 kategoriyali 91,5 mlrd metr kub gaz zahirasi mavjud. Gaz tarkibidagi kondensat 753 mlrd metr kub. Gaz kondensatli bu kon sobiq ittifoq neft va gaz qidiruv instituti tomonidan aniqlandi. О‘rtabuloq gazkoni 1960-80 yillar davomida qidiruv ishlari olib borildi, hamda ishga tushirildi. Uning tarkibiga: Shimoliy О‘rtabuloq, Janubiy О‘rtabuloq, G‘arbiy О‘rtabuloq va Sharqiy О‘rtabuloq gaz konlari kiradi. Bu gaz konining bosimi 500 atmosferadan oshiq. Tarkibida 3% gacha (50 kgs/sm 2 ) kondensat mavjud. Gaz kondensatli Xauzak koni 1968-1973 yillarda quduqlar qazib qidiruv va tadqiqot ishlari olib borildi hamda О‘rta Osiyo neft va gaz qidiruv instituti tomonidan tadbiq qilingan. Ajratish qurilmasi va MGSU gaz qidiruv qurilmalari yordamida gaz qazib chiqarildi. Dengizkо‘l- Xauzak gaz konlari kо‘p oltingugurtli gaz hisoblanadi. Bu konlar Qashqadaryo va Buxoro oblastining Qorakо‘l tumani hududlari oralig‘ida joylashgan. Zavoddan 65 km uzoqlikda, gaz quvurlar orqali olib kelinadi. Dengizkо‘l-Xauzak konlaridan Muborak gazni qayta ishlash zavodiga tozalash uchun 1990 yilda 4 mlrd metr kub gaz yetkazib beriladi.

Zevarda gaz koni 1961-1979 yillarda olib borilgan qidiruv ishlari natijasida aniqlandi. 4, 15 va 18-burg‘u quduqlari yordamida qazish ishlari olib borildi. 500-600 atmosfera bosimi ostida chiqdi. Uning tarkibida kondensat 3% dan ortiqroq edi. Zevarda gaz koni maydoni 280 mlrd metr kub yer osti gazi bilan himoya qilingan. Zevarda gazi tarkibida oltingugurt kam, ya’ni kam oltingugurtli gaz jumlasiga kiradi. Qо‘ltoq. Gaz kondensatli Qо‘ltoq gaz koni 1961-1970 yillarda olib borilgan qidiruv ishlari natijasida aniqlandi, hamda 5 urg‘u qudug‘i yordamida (5; 9; 10; 11; 19) qazib olindi. Ushbu konning bosimi 400-500 atomga teng. U tarkibida 2% dan kо‘proq vodorodsulfit (H 2 S) chraydi, ya’ni bu konning gazi kо‘p oltingugurtli gaz jumlasiga kiradi. Pomuq gaz konining yillik gaz olish hajmi 3 mlrd metr kub. Bu gaz konidan zavodga bо‘lgan masofa 23 km ga yaqin. Uning zahirasi 110 mlrd metr kub yer osti boyligi mavjud. Alan gaz konining zahirasi 120 mlrd m 3 deb baholandi. U zavoddan 57 km uzoqlikda joylashgan. Alan gaz koni bu yil, ya’ni 1990 yilda berayotgan gaz miqdori juda kam. Shu sababli zavobga bu kondan gaz kam miqdorda kelmoqda.

Janubiy va Shimoliy Muborak konlari gazi tar kibida kam miqdorda bо‘lsa-da oltingugurt vodorodi mavjud edi. О‘sha yillari aniqlangan kо‘pgina yangi konlar gazi tarkibida ham oltingugurt uchrardi. Ayniqsa, yirik zahiraga ega О‘rtabuloq koni gazidan olingan namunalar ilmiy- tadqiqot institutlarida tahlil etilganida, mazkur kon gazi tarkibida 4-5 foizgacha oltingugurt vodorodi borligi ilmiy asoslangandi. Buning ustiga, mazkur kon va Dengizkо‘l koni gazi tarkibida kо‘p miqdorda kondensat mavjudligi ham ma’lum bо‘lgandi. Bu hol esa dashtda gazni tozalaydigan, qayta ishlaydigan inshoot qurishni taqozo etardi. Chunki gazdan oltingugurtni ajratmasdan foy dalanish inson salomatligi uchun g‘oyat xavflidir. Shu bilan birga, bu iqtisodiy jihatdan ham zararli. Negaki, oltingugurtli gaz oqadigan metall quvurlar yemirilib borib, tezda yaroqsiz holga kelib qoladi. MZL – markaziy zavod laboratoriyasi xom – ashyo hamda ishlab chiqariladigan mahsulotlarni va ishlab chiqarishda ishlatiladigan kimeviy reagentlarning tahlilini amalga oshiradi xamda ularning sifatini nazorat qiladi.

Texnologik uskunalar bilan jihozlash va uskunalar bazasi xizmati – korxona sexlarini material texnik resurslar, uskunalar, ehtiyot qismlar va boshqa kerakli tovarlar bilan ta’minlaydi. Muborak gazni qayta ishlash zavodida murakkab texnologik jarayonlar amalga oshiriladi. Chunki, Muborak gazni qayta ishlash zavodi xom ashyo manbalari, jumladan, tabiiy gazning tarkibida oltingugurt va boshqa uglevodorod gazlari mavjud bо‘lib, ularni turli moslamalarda tozalash jarayonlari amalga oshiriladi. Tabiiy gazni oltingugurtdan tozalash jarayoni Moskva “Giprogazoochistka” tashkiloti tomonidan ishlab chiqarilgan moslamada amalga oshirilib, amina oltingugurtini tozalash har birida yiliga 2 mlrd m 3 gaz tozalanadi va oltingugurt ajratib olinadi. Bu moslamada nafaqat gaz balki boshqa zaharli gazlardan ham gaz tozalanadi. Tozalangan gaz Saratovdagi VNIPIgazodobicha tashkiloti tomonidan ishlab chiqarilgan bо‘lib, gaz qо‘yish stansiyalariga yuboriladi. Gaz qо‘yish stansiyalaridan vagon sesternalari hamda aholi uchun gaz balonlari shuningdek avtotsesternalar gaz bilan tо‘ldiriladi.

Gaz tarkibidagi qо‘shimcha elementlardan tabiiy gazni tozalash past temperaturali siperatsiyadan о‘tkazilib birinchi va ikkinchi siparatsiyada tabiy gaz quritiladi va gaz quvurlariga yuboriladi. Past temperaturali moslamadan о‘tgan tabiiy gazdan propan va butan qorishmalari ajratib olinadi va quvurlar orqali omborxonada tо‘planadi, iste’molchilarga yuboriladi. Tabiiy gaz tarkibidagi oltingugurt adsorbsion uslubda ajratilib beshinchi va sakkizinchi bloklarda amalga oshiriladi. Ajratilgan oltingugurtli gaz tozalash jarayoni -60 0 amalga oshiriladi. Shuni alohida qayd qilish kerakki, hozirgi kunda Muborak gazni qayta ishlash korxonasi modernizatsiya qilinib yangi asbob- uskunalar о‘rnatilishi natijasida ishlab chiqariladigan mahsulotning sifati standart talablariga tо‘liq javob beradi. Shu boisdan ham zavod mahsulotiga nafaqat respublikamizda balki xorijda ham talab yuqori.

ADABIYOTLAR R О‘ YXATI 1. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruza. 2010 yil 12 noyabr. Toshkent: “O‘zbekiston”, 2010 2. Karimov I.A. O‘zbekiston-bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li. T.: “O‘zbekiston”, 1993 3. Karimov I.A.O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida. T.: “O‘zbekiston”, 1995 4. Karimov I.A. 2011 yilning asosiy yakunlari va 2012 yilda О‘ zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor y о‘ nalishlariga bag‘ishlangan О‘ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi “2012 yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga k о‘ taradigan yil b о‘ ladi” ma’ruzasi 5. A Soliyev, E. Aliqulov va boshqalar. Mintaqaviy iqtisodiyot Toshkent “Universitet” 2003 yil.

O'xshashlar

Elektr va signallarni qayta ishlash fanidan umumiy slayd

Elektronika va signallarni qayta ishlash fani uchun umumiy taqdimoti

Elektrotexnika va signallarni qayta ishlash fani uchun umumiy taqdimot

“Elektronika va signallarni qayta ishlash” fani uchun umumiy taqdimoti

Filtrlash va ularning turlari