Elektrolitik eritmalarning elektr o’tkazauvchanligi - Fizika - Slaydlar

Elektrolitik eritmalarning elektr o’tkazauvchanligi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103.5625 KB

Ko'chirib olish

Elektrolitik eritmalarning elektr o’tkazauvchanligi Reja : 1. Elektrolitlar haqida tushuncha 2. Kuchli va kuchsiz elektrolitlar 3. Karbasiklik va kuchsiz elektrolitlar 4. Elektrolitning elektr o’tkazuvchanligi 5. Kation va anionlarning eritmadagi harakati

Fizik singdirish jarayonida odatda butun molekula, ya’ni gazlar va elektrolitlar, suv bug‘lari butunicha yutiladi. Bunga tuproq kolloid zarrachasi ustidagi plyonkali suvni misol keltirish yaxshi natija beradi. Tuproq kolloid zarrachalari orqali dissotsiatsiyalanmagan qattiq molekulyar eritmadagi zarrachalar ham yutiladi. Fizik singdirishda yutilgan molekulalar kolloid zarracha tarkibiga kirib joylashib ololmaydi. Faqat ularning yuzalariga konsentrlanadi, ya’ni to‘planadi. Aydinyan (1933) ma’lumotlariga ko‘ra bu jarayonda tuproqlarning singdirish sig‘imi oshadi. Xulosa qilib aytganda, tuproqlarning fizik singdirish xususiyatlaridan iflos suvlarni, ayniqsa zaharli ximikatlar bilan zaharlangan suvlarni tozalashda foydalansa bo‘ladi. Lekin tuproqlarda bu xususiyat cheksiz emas, aniq sig‘imga ega ekanligini esdan chiqarmaslik kerak. Bundan tashqari tuproqlarning singdirish qobiliyatini alohida-alohida ajratish juda qiyin va murakkab. Ular dialektik asosda uzviy bog‘langan bo‘ladilar. Shulardan yana biri bu fizik-kimyoviy singdirishdir.

5. Fizik-kimyoviy singdirish, deb tuproqlarni singdirish va ekvivalent miqdorda singdirilgan ionlarni almashtira olish qobiliyatiga aylitiladi. Bu jarayon kolloid zarrachalarning ustida, yuzasida sodir bo‘ladi. Kolloid zarrachalar eritma bilan doim aloqador bo‘lib, undan o‘ziga birorta elementni oladigan bo‘lsa, shu elementning ekvivalent miqdoriga teng miqdorda boshqa bir elementni eritmaga chiqaradi. Shuning uchun ham fizik-kimyoviy singdirishga almashinuvchi singdirish ham deyiladi. Misol qilib sho‘rtoblarning hosil bo‘lishi sho‘rtob tuproqlarni sho‘rtobsizlanishini keltirishimiz mumkin. Sho‘rxok tuproqlardan qishloq xo‘jaligida foydalanish uchun ularning sho‘rini yuvish kerak bo‘ladi. Bunda vaqtinchalik sho‘rtoblik quyidagicha hosil bo‘ladi:

Bu jarayon qaytar jarayon hisoblanadi, ya’ni odatda sho‘rtob tuproqlar hosildorligini oshirish uchun gips, ohak va boshqa minerallar, jinslar solinadi, ya’ni bu jarayon ham qaytar, shuning uchun hosil bo‘lgan tuzni tezda yuvib tuproq maydonidan tashqariga chiqarish kerak. Xulosa qilib aytganda, tuproqdagi singdirish xususiyatlari ularning tarkibidagi singdirish komplekslari orqali namoyon bo‘ladi.4 4 2 CaSO Ca Na Na TSK SO Na Ca Ca TSK                     4 4 4 4 4 3 4 AlPO NH NH NH SK T PO NH Al SK T                 

bu jarayon ham qaytar, shuning uchun hosil bo‘lgan tuzni tezda yuvib tuproq maydonidan tashqariga chiqarish kerak. Xulosa qilib aytganda, tuproqdagi singdirish xususiyatlari ularning tarkibidagi singdirish komplekslari orqali namoyon bo‘ladi. Tuproqlarning singdiruvchi kompleksi Ion almashtirish qobiliyatiga ega bo‘lgan, tuproqning qattiq fazasiga uning singdirish kompleksi (TSK) deyiladi. Bu o‘rinda tuproqni qattiq fazasi deyilganda uning mineral, organik va organo-mineral qismlarini kompleks, ya’ni birgalikda tushunish lozim. TSK da almashinish qobiliyatiga ega bo‘lgan kationlar bo‘lishi kerak, aks holda TSK bilan tuproq eritmasi o‘rtasida ion almashinishi sodir bo‘lmaydi. Bu ta’rif, ya’ni TSKga berilgan tavsif mukammalashtirishga muhtoj. Negaki, tuproq qattiq fazasining hammasi ham kation almashinish jarayonida qatnashmaydi. Masalan tuproqni qattiq fazasiga kiruvchi kvars ion almashinish jarayonida amalda ishtirok etmaydi. Yirik mexanik fraksiyalarda ham bu jarayon kuzatilmaydi. Ion almashtirish qobiliyati asosan il zarrachalari uchun xos. Tuproqning muhim xossalaridan biri, ya’ni TSK ni tavsiflay oladigan xususiyatlar qatoriga tuproqni va TSK ni “kation almashtirish sig‘imini” kiritish mumkin. Adabiyotlarda bu atamaning o‘rniga sinonim tariqasida “singdirish sig‘imi” ishlatiladi. Singdirish sig‘imi almashinadigan kationlarning summasiga teng bo‘ladi. Singdirish sig‘imining o‘lchov birligi tariqasida 100 g tuproq uchun mg.ekv. og‘irlik qabul qilingan.

Singdiruvchi sig‘imi bilan singdirilgan kationlar summasi miqdor jihatdan hamma vaqt ham o‘zaro teng kelavermaydi. Singdirilgan kationlar summasi pH ga bog‘liqligi uchun singdirish sig‘imiga teng yoki teng bo‘lmagan hollar tuproqlarda kuzatiladi. Tuproqni singdirish sig‘imi ularning mexanik, minerologik tarkibiga, gumus miqdori va sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Tuproqni paydo bo‘lishida qatnashadigan minerallarni kation singdirish sig‘imi bir xil bo‘lmay, quyidagi ko‘rsatkichlarga ega. Minerallar Singdirish sig‘imi Smektitlar 55-120 Kaolinit 2-15 Gallauzit 15-25 illit 20-40 wermikulit 60-150 Xlorit 10-40 Muskovit 10-50 Allofanlar 50-100 Montmorillonit 80-120 22-jadval Ba’zi minerallarning kation singdirish sig‘imi mg.ekv  100 g

 Keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra eng kichik ko‘rsatkich kaolinitga to‘g‘ri kelsa nisbatan yuqori ko‘rsatkich vermikulit va montmorillonitga to‘g‘ri keladi.  O‘zbekistonda tarqalgan tipik bo‘z tuproqlar, voha bo‘z-o‘tloqi hamda voha o‘tloqi tuproqlarining minerologik tarkibida gidroslyudalar, xlorit ko‘pchilikni tashkil qiladi va oz, juda oz miqdorda kaolinit va montmorillonitlar mavjud.  Agar tuproqning singdirish sig‘imini ana shu minerallar va gumus aks ettirishini e’tiborga olsak, tuproqlarimizning singdirish sig‘imi ancha kichik ekanligi ravshan bo‘ladi. Buni quyidagi jadvaldan ko‘rish mumkin.  Elektrolitik dissosilanish  Kuchli va kuchsiz elektrolitlar  Suvli eritmalari elektr tokini o`tkazadigan moddalar elektrolitlar deb ataladi.  Elektr o`tkazuvchanlikning sababi -elektrolit molekulalarining ionlarga, ya’ni elektr zaryadi bo`lgan atomlarga yoki atomlar gruppasiga ajralishidir.  Elektrolit molekulalarining suv molekulalari ta’siridan ionlarga bunday ajralishi elektrolitik dissosilanish deb ataladi. Musbat zaryadlangan ionlar kationlar, manfiy zaryadlangan ionlar esa anionlar deb ataladi.

Elektrolitlar kuchli va kuchsiz elektrolitlarga bo`linadi.Kuchli elektrolitlar eritmalarda ionlarga to`la dissosilanadi. Ularning ko`pchiligi qattiq holatda kristallik moddalardan iborat. Kuchsiz elektrolitlarning dissosilanishida qaytar jarayon sodir bo`ladi. Bir vaqtning o`zida eritmada molekulalar ionlarga ajraladi va ionlar qayta birikib molekulalarni hosil qiladi. Masalan: HCN ↔ H + + CN - Bu -erigan modda molekulalarining faqat bir qismi ionlarga dissosilanganini ko`rsatadi. Eritmadagi elektrolit molekulalarining ionlarga ajralgan qismini elektrolitning umumiy miqdoriga nisbatini ko`rsatuvchi son elektrolitik dissosilanish darajasi deb ataladi va harfi bilan belgilanadi. Dissosilanish darajasi elektrolitning tabiatiga va eritmaning konsentrasiyasiga bog`liq. Konsentrasiya kamayishi bilan kuchsiz elektrolitning dissosilanish darajasi ortadi. Kuchli elektrolitlar to`la dissosilangani uchun dissosilanish darajasining qiymati birga teng bo`lishi kerak edi. Lekin dissosilanish darajasi ning elektr o`tkazuvchanlik va boshqa usullar bilan aniqlangan qiymatlari hamma vaqt birdan kichik bo`lgan. Buning sababi shundaki, bir ion o`zini qurshab olgan boshqa ionlarga elektrostatik ta’sir qiladi. Ionlarning o`zaro ta’siri elektr o`tkazuvchanlikni kamaytiradi, ionlarning kimyoviy reaksiyaga kirishish xossasini sustlashtiradi, ionlarning konsentrasiyasini haqiqatda kamaytirib ko`rsatadi, ya’ni elektrolit to`la dissosilanmagandek bo`ladi. Shuning uchun tajribada aniqlangan dissosilanish darajasini – faqat zohiriy dissosilanish daraja deb qabul qilingan.

Kuchli elektrolitlarga ba’zi kislotalar, masalan ; , HCI, ; ishqorlar, masalan , NaOH , KOH , Ca(OH) 2 va deyarli hamma tuzlar kiradi. Ko`p kislotalar, masalan , H 2 S, HCN, HCIO , H 2 CO 3 , HC 2 H 3 O 2 va ko`p asoslar , chunonchi , Fe(OH) 3 , Cd(OH) 2 , NH 4 OH , Cu(OH) 2 kuchsiz elektrolitlar jumlasiga kiradi. Kislotali muhit vodorod ionlari tufayli vujudga keladi. Ma’lum darajada suyultirilgan eritmada vodorod ionlarining konsentrasiyasi qancha katta bo`lsa, kislota shuncha kuchli bo`ladi, ya’ni u kimyoviy reaksiyaga shuncha aktiv kirishadi. Demak kuchli elektrolit hisoblangan kislotalar – kuchli kislotalardir. Bu aytilgan qoidalar asoslarga ham tegishlidir. Asosning dissosilanish darajasi kichik bo`lgan kislotalar qancha katta bo`lsa u shuncha kuchli bo`ladi Kuchsiz elektrolitning elektrolitik dissosilanishi qaytar jarayon bo`lib u quyidagicha ifodalanadi: Massalar ta’siri qonuniga ko`ra, Bu ifoda kuchsiz elektrolit eritmasida ionlar konsentrasiyasi ko`paytmasining dissosilanmagan molekulalar konsentrasiyasiga nisbati biron o`zgarmas kattalik K dis ga teng bo`lishini ko`rsatadi. K dis dissosilanish konstantasi deb ataladi. Dissosilanish konstantasining qiymatiga qarab elektrolitning ionlarga dissosilanish qobiliyati to`g`risida fikr yuritish mumkin. Elektrolit qancha kuchli bo`lsa, ionlar konsentrasiyasi shuncha katta bo`ladi, demak, dissosilanish konstantasining qiymati K dis ham shunchalik katta bo`ladi.

Dissosilanish konstantasining, dissosilanish darajasidan farqi shuki, u eritmadagi elektrolit konsentrasiyasiga bog`liq emas. Eritmadagi ionlardan birining konsentrasyasi o`zgarsa, ionlar muvozanati siljiydi. Misol. Sirka kislota quyidagi tenglama bo`yicha dissosilanadi. CH 3 COOH  H   CH 3 COO - Agar bu kislota eritmasiga, uning C 2 H 3 O 2 - ionini tutgan tuzidan qo`shsak, yuqorida keltirilgan muvozanat sirka kislota molekulalari hosil bo`ladigan tomonga siljiydi: CH 3 COOH  H + + CH 3 COO - muvozanatning siljishi Agar sirka kislota eritmasiga ishqor qo`shsak, gidroksid ionlar vodorod ionlari bilan bog`lanadi va muvozanat kislota dissosilanadigan tomonga siljiydi: CH 3 COOH  H + + CH 3 COO - muvozanatning siljishi Ko`p negizli kislotalar uchun ketma-ket dissosilanish (bosqichli dissosilanish) sodir bo`ladi. Masalan: H 3 PO 4  H + + H 2 PO 4 - H 2 PO - 4  H + + HPO 4 2- HPO 4 2-  H + + PO 4 3-

Elektrolitlarga oid tajribalar 1-tajriba . E ritmalarning elektr o`tkazuvchanligi. 300-400 ml sig`imli stakanga ikkita elektrod tushirib, elektr lampochkasini zanjirga ketma- ket ulang, so`ngra elektrodlarni elektr manbaiga ulang. Stakanga distillangan suv qo`ying. Lampochka yonadimi? Distillangan suvga ozgina shakar qo`shing. Shakar eritmasi elektr tokini o`tkazadimi? Shakar eritmasini stakandan to`kib tashlang.So`ngra tajribani sulfat kislota, o`yuvchi natriy va osh tuzi eritmalari bilan takrorlang. Tajribalarni takror bajarishda har safar elektrodlar va stakanni avval vodoprovod suvi bilan, keyin distillangan suv bilan yaxshilab chaying. Olingan eritmalarning elektr o`tkazuvchanligi to`g`risida xulosa chiqaring va uni tushuntirib bering. 2-tajriba. Kuchli va kuchsiz elektrolitlarning bir- biridan farqi. a) Ikkita probirka olib, birinchisiga 2n xlorid kislotadan 1 ml, ikkinchisiga esa 2n li sirka kislotadan 1 ml qo`ying. Har ikkala probirkaga rux bo`lakchasidan tashlab, ikkala probirkani ham issiq suv solingan stakanga tushiring, qaysi kislotada rux bilan ta’sirlashuv kuchli bo`ladi? Reaksiya tenglamasini yozing. b) Ikkita kattaroq probirka olib, ularga 1,5 g miqdorda maydalangan marmar soling va bir vaqtda birinchi probirkaga xlorid kislotaning 1n eritmasidan 1 ml qo`ying, ikkinchisiga esa 1n sirka kislota eritmasidan 2 ml qo`ying. Probirkalarni chayqatib turing va marmarning bu kislotalarda qanday erishini kuzating. Qaysi kislota kuchli ekanligi haqida xulosa chiqaring. 3-tajriba. E lektrolit ionlaridan birining konsentrasiyasini oshirganda ion muvozanatining siljishi. a) Ikkita probirka olib, har ikkalasiga ham sirka kislotaning 2n eritmasidan 1 ml dan quying, ularning ustiga 1-2 tomchi metiloranj (indikator) tomizing. Probirkalarning biriga ozgina natriy asetat kristalidan solib, uni yaxshilab aralashtiring. Eritmaning rangi nima sababdan o`zgaradi? b) Ikkita probirkaga 1ml dan ammoniy gidroksid eritmasidan qo`ying va 1-2 tomchi fenolftalein tomizing. Eritma pushti rangga kiradi. Probirkaning biriga ozgina ammoniy xlorid kristalidan soling va yaxshilab chayqating. Probirkalardagi eritmalarning rangini taqqoslang. Eritmalar rangining o`zgarish sababini tushuntiring.

O'xshashlar

Elektr maydoni. Elektr zaryadlar

Elektr maydon

Elektr zanjirlari

Elektr maydonida dielektriklarning xususiyatlari. Elektr maydonida o‘tkazgichlar

Физик-кимёвий анализ усуллари Elektrokimyoviy analiz usullari