logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Fizika
  4. Buralish

Buralish

Yuklangan vaqt:

14.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1430.5009765625 KB
Ko'chirib olish
Buralish Fan: « M a t e re i a l l a r q a r s h i l i g i » Mavzu:BURALISH. REJA: 1.Doiraviy kesimli sterjenning buralishi. 2.Qutb inersiya momenti va qarshilik momenti. 3.Buralishdagi deformatsiya. 4.Bo’ralishdagi deformatsiyani aniqlash. 5.Buralishdagi kuchlanishlar. 6.Valni mustahkamlikka va bikirlikka hisoblash. 7.Mavzuga doir amaliy masala. 1.Doiraviy kesimli sterjenning buralishi. Tashqi kuchdan brusning ko‘ndalang kesimlarida faqat burovchi momentlargina hosil bo‘ladigan deformatsiyalanish holatiga buralish deformatsiyasi deyiladi. Buralishga ishlovchi silindrik bruslarga val deb ataladi. Buralish deformatsiyasi, hayotimizda juda ko‘p uchraydi. Masalan: mashina detallari, inshoot elementlari, lokomativlarning o‘qlari, tirsakli vallar, fazoviy konstruksiya elementlari, prujinalarning o‘ramlari, va shunga o‘xshashlar buralish deformatsiyasiga qarshilik ko‘rsatadi. Ko‘ndalang kesim yuzasi turli shaklda bo‘lgan buralishga ishlaydigan bruslar ichida texnikada ko‘p uchraydigan doiraviy va halqasimon ko‘ndalang kesim yuzasiga ega bo‘lgan bruslar muhim o‘rin egallaydi. Shuning uchun buralish deformatsiyasini o’rganishda doiraviy kesimli sterjenlarni o’rganishdan boshlaymiz. Buralish deformatsiyasi o’rganayotgan vaqtda to’g’ri sterjenning ko’ndalang kesimining geometrik tasnifi muhim o’rin tutadi, shuning uchun bu bir eslab o’tamiz. 2.Qutb inersiya momenti va qarshilik momenti. Buralish deformatsiyasi o’rganayotgan sterjenning ko’ndalang kesim doiradan iborat. Doiraviy kesimning qutb inersiya momentini topish. Doiradan radiuslari ρ va dρ bo‘lgan ikkida aylana bilan elementar dA=ρdφdρ yuzacha ajratamiz. Unda doira yuzining qutb inersiya momenti quyidagicha aniqlanadi  d R  d 0 x y   d . 1,0 32 2 4 4 4 4 2 0 4 2 0 0 3 2 2 D D R d R d d d d dA I R A A                           Doiraviy kesimning markaziy o‘qlarga nisbatan olingan inersiya momentlari bir biriga teng bo‘ladi, chunki doira kesim yuzasi har ikkala markaziy o‘qlarga nisbatan simmetrikdir. Unda doiraviy kesimning markaziy o‘qlarga nisbatan inersiya momentlari quyidagi formulalarga asosan topiladi: Halqa kesimning inersiya momentlari tashqi va ichki doiralar inersiya momentlarining ayirmasiga teng bo‘ladi. Qutb inersiya momenti quyidagi formuladan aniqlanadi: Markaziy koordinata o‘qlariga nisbatan inersiya momentlari quyidagi formuladan aniqlanadi:. 05, 0 64 4 2 4 4 4 D D R I I I y x          . 1 32 32 32 2 2 4 4 4 4 4 4 c D d D r R I              . 1 64 64 64 4 4 2 4 4 4 4 4 4 c D d D r R I I I y x               R r 0 x y 3.Buralishdagi deformatsiya. Buralish deformatsiyasini yaqqol tasavvur qilishimiz uchun, doiraviy sterjenning yon sirtiga yasovchilariga parallel bo‘lgan bo‘ylama chiziqlar va ko‘ndalang kesim yuzalarining konturini hosil qiluvchi aylanalar bilan to‘r hosil qilamiz. Sterjen buralganda hosil bo‘lgan deformatsiya natijalaridan quyidagi xulosalarga kelish mumkin: a) deformatsiyagacha tekis bo‘lgan ko‘ndalang yuzasi, sterjen buralgandan keyin ham tekisligicha, kesim gardishi aylanaligicha, radiusi esa to‘g‘ri chiziqligicha qoladi; b) har bir ko‘ndalang kesim qo‘shni kesimga nisbatan brus o‘qi atrofida ma’lum burchakka aylanadi. Bu burchak buralish burchagi deyiladi. Buralish burchagi burovchi momentga va ko‘ndalang kesimlar oralig‘iga proporsionaldir; v) brusning barcha yasovchilari bir xil burchakka og‘adi va silindr sirtiga chizilgan kvadratlar bir xilda qiyshayib romb shaklini oladi; g) brus buralganda ko‘ndalang kesim oraliqlari o‘zgarmaydi, ya’ni brus cho‘zilmaydi ham siqilmaydi ham. a )  b M b M Keltirilgan bu tajribalarning natijalaridan foydalanib doiraviy sterjen uchun buralishda hosil bo‘ladigan deformatsiya va kuchlanishlarning ko‘ndalang kesim yuzasi bo‘yicha qanday qonun bilan o‘zgarishini aniqlash mumkin. Buralish deformatsiyadan keyin sterjenning yonma-yon bo‘lgan ko‘ndalang kesimlari bir-biriga nisbatan siljiydi, qaralayotgan kesim qistirib mahkamlangan kesimdan qancha uzoq bo‘lsa, shu kesimning siljishi shuncha ko‘p bo‘ladi. Masalan, tayanchdan z oraliqdagi ko‘ndalang kesim mahkamlangan kesimga nisbatan φ ga burilgan bo‘lsa, tayanchdan z+dz oraliqdagi kesim esa φ+dφ burchakka buriladi. dφ burchak II kesimining I kesimga nisbatan og‘ish burchagi, ya’ni dz oraliqdagi elementning buralish burchagidir. Umuman, istalgan kesimning og‘ish burchagi shu kesim bilan mahkamlangan kesim orasidagi elementning buralish burchagiga tengdir.   I I II II z dz B A 1A 1B K С 1 С    d  l  b M Shunday qilib, sterjen uchidagi kesimning og‘ish burchagi tekshirilayotgan sterjenning buralish burchagiga tengdir. Demak, buralish deformatsiyasi, sterjenning yonma-yon turgan kesimlarining bir-biriga nisbatan siljishidan iborat ekan, bu sterjen kesim yuzalarida urinma kuchlanishlar hosil qiladi. Endi buralgan brusdan I va II kesimlar bilan ajratilgan elementni tekshiramiz Bu sterjenning uzunlik birligiga to‘g‘ri keladigan siljish burchagidir. Yuqoridagi xulosalarning a) bandiga binoan, bu elementning ichidan ajratilgan radiusli elementning nisbiy siljishi quyidagicha bo‘ladi: . 1  d r BB   , ; ; 1 dz d r d r dz dz BB              r        A B B1 dz b M b M r  d  5.Buralishdagi kuchlanishlar. Buralishdagi sterjenning ko‘ndalang kesimlaridagi urinma kuchlanishlarni siljishdagi Guk qonunidan foydalanib aniqlaymiz. Kesim markazidan ρ masofadagi nuqtaning urinma kuchlanishi, quyidagicha topiladi: bu formulaga binoan urinma kuchlanish ρ ga to‘g‘ri proporsional bo‘lar ekan. Demak, valning ko‘ndalang kesimi bo‘yicha urinma kuchlanish to‘g‘ri chiziq qonuni bilan o‘zgarar ekan Kesimdan ajratilgan elementar yuzacha (dA) ga to‘g‘ri keladigan zo‘riqish kuchi quyidagicha bo‘ladi: Bu elementar zo‘riqish kuchlarining yo‘nalishlari kesim radiusiga tik bo‘ladi, chunki siljish ham shu yo‘nalishda vujudga keladi. A D B B1 C C 1 dz b M b M  max  r d               G G . dA G dA         a) b) r  b M max  max  dA dA bM Elementar zo‘riqish kuchning sterjen o‘qiga nisbatan olingan momenti quyidagicha bo‘ladi: Sterjen buralganda deformatsiyadan keyingi muvozanat holati uchun ko‘ndalang kesim yuzida to‘plangan bu elementar zo‘riqish kuchlari momentlarining yig‘indisi tashqi burovchi momentga teng bo‘ladi: Bunda buralgan brusning bikrligini ifodalaydi, uning val materialining fizik xossasi va ko‘ndalang kesim o‘lchamlarining buralish deformatsiyasiga qanday ta’siri borligi quyidagicha topiladi: Bundan ko‘rinadiki, buralgan brusning to‘la buralish burchagi burovchi moment bilan brus uzunligiga to‘g‘ri proporsional va bikrligiga teskari proporsionaldir.. 2dA G dM      . 2      A b dA G M   .   I G M b      GI M b     GI M b    Bu formuladan ko‘ndalang kesimning ixtiyoriy nuqtasidagi urinma kuchlanish topiladi. Maksimal urinma kuchlanish sterjen ko‘ndalang kesimining chetki nuqtalarida hosil bo‘ladi. (Kuchlanish diagrammasi rasmi) formuladan ko‘rinadiki, tekis kesimlarning qutb qarshilik momentlari uzunlik o‘lchovining uchinchi darajasi bilan o‘lchanar ekan. Bu formilani hisabga olim eng katta kuchlanish formulasini quyidagicha yozamiz    GI M G b      I M b  r I M r I M b b / max      r I W      W M b  max 6.Valni mustahkamlikka va bikrlikka hisoblash. Bunda M b valning eng xavfli kesimiga tegishli burovchi momentdir. Uni biz burovchi moment epyurasidan topamiz. Bu masala ham cho‘zilish va siqilishdagi yoki siljishdagi mustahkamlik shartlariga juda o‘xshashdir, biroq, kuch o‘rniga moment, kesim yuzi o‘rniga esa kesim yuzining qarshilik momenti olingan. Bu formulani faqat doiraviy sterjenlar uchungina tatbiq qilish mumkin. Bu masala yordamida cho‘zilish yoki siqilishdagi mustahkamlik shartidagi kabi uch xil masalani yechish mumkin. Ulardan eng muhimi vallarning diametrini topishdir.  . m ax max     p b W M    m axb p M W      b M d  16 3     3 3 72,1 16    b b M M d    Buralishga ishlovchi bruslar mustahkam bo‘lishi bilan birgalikda bikir bo‘lishi ham shart. Bikirlik sharti quyidagicha ifodalanadi: Berilganlarga qarab chizmadagi val uchun quyidagilar aniqlansin: 1) noma’lum burovchi momentning qanday qiymatida valning o‘ng oxirgi kesimida buralish burchagi nolga teng bo‘ladi; 2) aniqlangan miqdori bo‘yicha burovchi momentlar epyurasi qurilsin; 3) berilgan ruxsat etilgan urinma kuchlanish qiymati bo‘yicha valning diametri mustahkamlik shartidan aniqlansin va unga yaqin bo‘lgan butun son bilan yaxlitlab olinsin 4) buralish burchak epyuralari qurilsin;7.Mavzuga doir amaliy masala.  .    GI M b 1 M 2 M 3 M X a b c a ; 2,1 ; 6,1 ; 4,1 m c m b m a    ; 2,1 ; 6,1 ; 4,1 3 2 1 kNm M kNm M kNm M      2 / 700 70 sm N MPa    Asosiy adabiyotlar: 1. Ўразбоев М.Т. Материаллар қаршилиги./–Тошкент, «Ўқитувчи», 1979 – 510 б 2. Беляев Н.С. Сопротивление материалов.-Москва: Наука, 1976 3. Nabiev А. Materiallar qarshiligi./ – Тошкент, «Yаngi asr avlodi», 2008 – 379 b. 4. Mirsaidov М.М. va boshqalar. Materiallar qarshiligi.// – Тошент, «Fan va texnologiya», 2010 – 412 b. 5. Qo‘ldashev A.T. Siqilgan sterjenlarni ustuvorlikka hisoblash. (o‘quv qo‘llanma), // «Samarkand», 2014 -208 b. 6. Качурин В.К. Материаллар қаршилигидан масалалар тўплами./– Тошкент, «Ўзбекистон», 1993–336 б. 7. Қорабоев Х.Т. Материаллар қаршилигидан лаборатория ишлари. Qoʻshimcha adabiyotlar: 8. Ўрозбоев М.Т. Материаллар қаршилиги I ва II қисм.-Тошкент: Ўрта ва олий мактаб, 1960 9. Дарков А.В., Шпиро Г.С. Сопротивление материалов./ – Москва, «Высшая школа», 1989 – 624 с 10. Шодмонова З.С., Рахмонов Б.Қ. Материаллар қаршилигидан мисол ва масалалар.// Ўқув қўлланма. – Тошент, 2011 – 160 б 11. Маткаримов П.Х. Материаллар қаршилиги.// – Тошент, «Ўқитувчи», 2004– 184 б.

O'xshashlar

Turbomаshinаlаrning nаzаriy аsoslаri. Ulаrning turlаri vа gidro-аerodinаmik sхemаlаri. Ishchi g’ildirаkli suyuqlik хаrаkаtining kinemаtikаsi
Qattiq jismlarning va biologik to’qimalarning Yung modulini aniqlash
Deformatsiya. Deformatsiya turlari
Turbo qurilmalarning ish rejimini aniqlash
Sharl Ogyusten de Kulon