Tasavvuf ta`limoti rivojining o`ziga xos xususiyatlari - Falsafa - Slaydlar

Tasavvuf ta`limoti rivojining o`ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

674.5224609375 KB

Ko'chirib olish

Tasavvuf ta`limoti rivojining o`ziga xos xususiyatlari

• Biz islom dini ota – bobolarimiz dini ekanini, u biz uchun ham iymon, ham axloq, ham diyonat, ham ma`rifat ekanini doimo yuksak qadirlaymiz. Xalqimizning ming yillik tarixini, bugungi ma`naviy xayotini, dinu diyonatimizni muxtasar ifodalab, aytish mumkin. “Alloh taolo bizning qalbimizda, yuragimizda” Dinga hurmat va e`tiqod biz uchun o`lmas qadriyatdir.” • ISLOM KARIMOV MARKAZIY OSIYODA TASAVVUF TA`LIMOTI RIVOJINING O`ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

• Insoniyat murakkab ijtimoiy-siyosiy jarayonni boshidan kechirmoqda. XXI asr mafkuralar to'qnashuvi asri bo'lishini idrok etmoq zarur, bunda prezidentimiz I.Karimovning "XXI asrda yadro poligonlaridan emas, balki mafkuraviy poligonlardan ehtiyot bo'lishimiz, mafkuraviy immunitet hosil qilishimiz lozim", degan fikrlari nihoyatda muhim.

• Shuningdek, ''G'oyaga qarshi faqat g'oya, fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi ma'rifat bilan bahsga kirishmog'imiz, kurashmog'imiz kerak", degan so'zlarini alohida esda tutishimiz darkor. Mustabid tuzum, jaholat va mutaassiblikka chorlovchi g'oyalarga qarshi milliy istiqlol g'oyasini qo'ya bilishimiz zarur. Milliy istiqlol g'oyasi qanday mazmun kasb etadi? Avvalo, milliy istiqlol g'oyasi millatidan qat'i nazar O'zbekiston Respublikasting fuqarolarini tashkil etuvchi O'zbekiston xalqi (Konstitutsiya, 8- modda) manfaatini ifoda etishini anglamog'imiz kerak.

• Milliy istiqlol g'oyasinint bosh maqsadi: yurt tinchligi, xalq farovonligi va kelajagi buyuk bo'lgan davlatni qurish. Bu maqsadni amalga oshirish uchun asosiy shart barqaror vaziyat. Barqarorlikka qarshi bo'layotgan tahdidlar ichida eng xavflisi mafkuraviy tahdid, uning sinashta bo'lgan uslubi, ayniqsa, bizning xalqimizga qarshi qo'llaydiganlari diniy omil hisoblanadi.

• Ana shunday sharoitda mintaqada, xususan, O'zbekistonda, o'z ta'sirini o'tkazishga uringan kuchlar millatimiz tabiatini hisobga olgan holda Islom omilidan g'arazli maqsadlarda foydalanish harakatida bo'ldilar. Islom dinining sof g'oyalari niqobi ostida siyosiy hokimiyatni egallashga intildilar. Ya'ni, Alloh, Islom kabi so'zlarni qo'shib nomlangan, eshitilishi jarangdor partiya, tashkilotlar "Islom uyg'onish partiyasi", "Hizbulloh" (Alloh partiyasi), "Hizb at-tahrir al- islomiy" (Islom ozodlik partiyasi) kabilarni tuzib, mavjud konstitutsiyaviy tuzumni ag'darib tashlab, yaxlit jug'rofiy hududda Islom davlati qurish, xalifalikni qayta tiklashga harakat qildilar.

• Bu borada "Islom ta'limoti nima deydi?" degan o'rinli savol tug'iladi. Har qanday ta'limotni uning asl manbalari orqali tushunish, o'rganish maqsadga muvofiqdir. Ana shu yo'ldan borib, Islom dinida fiqhiy va aqdsaviy jihatdan qanday bo'linish, ajralishlar bo'lgani, uning sabablarini ilmiy, qiyosiy jihatdan o'rganish mazkur kursning bosh maqsadi hisoblanadi.

• Modomiki, mazhablar haqida so`z borar ekan avvalo mazhab o`zi nima ekanligini bilib olishimiz zarur bo`ladi. Mazhab so`zi arabcha “yo`nalish” degan ma`noni bildirib, islom terminalogyasida biror diniy masala, muammo bo`yicha muayyan ulamo fikriga ergashish, “uning yurgan yo`nalishidan boorish” (Arabcha – zahaba a`la mazhabihi) ni bildiradi “Mazhab” atamasi islom dininig diyarli barcha sohalarida aqida (kalom), fiqh, hadisshunoslik, falsafa, tasavvifda barobar ishlatiladi.

• Ili islomda mazhab tushinchasi asosan fiqhiy nazhablarga nisbatan qo`llanilganligi sababli kiyinchalik ham ko`proq to`rt fiqhiy mazhab (Hanafiylik, Molikiylik, Shofiylik, Hanbaliylik) anglanadigan bo`lib qolgan. • Islom asosan ikki yo`nalish sunniylik (Ahli sunna val jamoa- sunnat va jamoa ahli) va Shialik (Shia – Ali tarfdorlari) mavjut bo`lib, ularning har – birida turli masalalar bo`yicha bir qancha mazhablar mavjuddir. Uchunchi yo`nalish xorijiylar (Xavorij – ajralib chiqqanlar) VII asrning ikkinchi yarmida diyarli yo`q bo`lib ketgan.

• Odada islom dini, islom ta`limoti deganda sunniylik nazarda tutiladi. Ba`zi hollarda esa shialik g`oyalari alohida ajratib tushintiriladi. Sunniylik ko`pgina arab va musilmon mamlakatlarning davlat mafkurasini tashkil qiladi. • Eron islom Respublikasida shialikning imomiy – ja`fairy mazhabi davlat huquqining asosidir. Sunniylikda fiqhiy maktablardan tashqari aqidaviy muammolarda ixtilofga brogan ko`pgina mazhablar mavjud bo`lib, ular asosan quydagi mazhablarda bir – biridan farq qiladi.

• 1 . Oliy hokimyat imomat, halifalik • 2. Iymon. • 3. Qazo va qadar • 4. Allohning zoti vasifatlari masalasi. • 5. Fiqhiy masalalar. • Har qanday musulmon fiqihda malum maktab yoki mazhabga Masalan, hanafiylikka ergashgan bo`lishi bilan bir vaqtda, iymon masalasida asha`riy, taqdirb masalasida qadariy, sifat masalasida esa mo`taziliy aqidasida bo`lishi mumkin.

• Azaldan bizning yurtimizda fiqihda hanafiylik, aqidada esa moturudiy talimotiga rioya qilib kelingan. Lekin usul asosiy masalalar yuqorida sanab o`tilgan sunniylik mazhablari asosida hech qanday ihtilof, qarama – qarshilik yo`qdir. Ularning barchasi (to`g`ri) yo`ldan boruvchi deb etibor etilgandir. • 1. Islom dinida etirof etilgan yo`nalish va mazhablar. • 2. Sunniylik Ahli sunna val jamoa

• Faqihlar ijtihod vositasi bilan ko`proq muomalotni ishlab chiqdilar. Fiqh tarkib topish davrida Iroq (Bag`dod) da No`mon ibn Sobit Abu Hanifa va Madinada Molik ibn Anas faoliyat ko`rsatdilar. • Mazhab ( arabsha – yunalish, oqim, yul ta’limot) ,shariat mazhablari – islomda diniy huquq tizimlari va yunalishlari. • Hozirgi vaqtda sunniylikda turtda Mazhab – hanafiylik, molikiylik, shofiylik,handaliylik, shialikda bir mazhab – jafariylik saqlanib qolgan.

• «Tasavvuf» so’zining lug’aviy ma’nosi haqida har xil fikrlar bor. Abu Rayhon Beruniy uni «faylasuf» so’zidan «suf» so’zi bilan bog’laydi. Suf so’zi arablarda jun va undan to’qilgan matoni anglatadi. So’fiylar kiyimi dastlab jun chakmon yoki qo’y terisidan tikilgan po’stin bo’lgan, shunga ko’ra ana shu talqin to’g’rirokdir. So’fiy degan so’z ham «suf»dan yasalgan «tasavvuf», «mutasavvuf» so’zi bilan o’zakdoshdir.

• Tasavvufning paydo bo’lishiga doir real tarixiy sharoit shundan iborat ediki, feodal munosabatlar yuzaga kelishi natijasida dehqonlar feodal iqtisodiy munosabatlarga e’tiroz bildira boshlashadi. qolaversa, xalq islomga katga umid bog’lagan, uning vositasida «Nurli kelajak»ka ko’z tikkan edi. Bu umidlarning sarobga aylanishi ham islomga nisbatan ishonchsizlik va norozilikni yuzaga keltirdi. Ana shunday bir sharoitda tasavvuf yuzaga keladi.

• Tasavvuf ham diniy g’oyadir. Undagi «Mo’minning mo’minga zulmi haromdir» qabilidagi shiorlari soddadil odamlarni o’ziga maftun qiladi. • Ilmda tasavvuf tarixidagi ikki bosqich, zohidlik va oriflik ajratiladi. Zoxidlik davriga xos xususiyat olloh yo’lida toatibodat qilish va farzdir. Ibrohim Adham, Hasan Basriy, Abduhoshim Ko’fiy shu oqim vakillaridir.

• IX asr o’rtalaridan oriflik davri boshlanadi. Bu paytda xonaqohdar vujudga kelgan, tasavvuf maktablari shakllanib qolgan edi. XIII—XIV asrlarga kelib unda nazariy-ilmiy jihatdan ham, amaliy jihatdan ham ko’tarilish davri kuzatiladi. • Tasavvuf islomning o’zi bilan birga rivojlanadi va keng omma orasiga yoyiladi. Shunga ko’ra bu oqimni dunyodagi ko’plab xalqlarning ijtimoiy- falsafiy hamda badiiy tafakkurida uchratish mumkin.

• Tasavvuf insonning ma’naviy kamolotga erishish yo’lidir. Bu yo’l to’rt qismga ajratiladi: 1) shariat; 2) tariqat; 3) ma’rifat; 4) haqiqat. • Shariat ma’naviy komillikning ilk bosqichi hisoblanadi. Unda asosiy islomiy talab va qoidalar o’rganilgan. «Qur’on» va hadislardagi axloqiy-falsafiy, ilohiy ko’rsatmalarning mohiyati o’zlashtirilgan. Oddiy so’fiy zohid shu bosqichdan yuqoriga ko’tarila olmagan.

• «Tariqat» so’zining ma’nosi «yo’l» demakdir. Bu yo’lda inson, ya’ni tasavvuf yo’liga kirgan kishi ruhiy-axloqiy kamolot manzillariga etishni maqsad qilib oladi. Odatda, tariqat tasavvufning amaliy qismi xisoblanadi. Bu bosqichda shu yo’lga kirgan shaxs (u solih deb ataladi)ning vazifalari, uning ustoz — pirga ergashish qoidalari va bir qadar axloq-odob me’yorlari haqida ma’lumotlar olinadi. Tariqat, albatta, ustoz (pir, murshid) bilan birga egallanadigan bosqichdir. Bunda solih o’z ixtiyori, irodasini pir qo’liga beradi. Tariqatning irodat deyilishiga sabab ham shuvdadir.

• «Ma’rifat» arabcha «arafa» so’zidan olingan, uning ma’nosi «bilmoq»dir. Bunda darveshlik darajasiga etish, barcha azob-uqubatlarga toqat etish, pok xislatlarni izlash, Ollohni tanish, shariat va tariqatning barcha shartlariga amal qilish, bu dunyodan yuz o’girish, oxiratni afzal bilish, haqiqat sirlaridan ogoh bo’la borish ko’zga tashlanadi. • Bu bosqichga erishgan zohid dunyoning hamma jismida, har bir voqea-hodisada Olloh irodasini, uning sifatlarini ko’ra oladi. Ammo bu hali o’zlashtirishning aql bilan bog’langan bosqichi hisoblanadi.

• Ilohiy xislatlarni anglashda yolg’iz aqpning kuchi ojizlik qiladi. Yusuf Xos Hojibning «qutadg’u bilig» asarida dastlab Kuntug’di va Oyto’ldi — ikki donishmand dunyo hodisalari haqida suhbatlashadi. Oyto’ldi vafotidan so’ng uning o’g’li O’gdulmish ayni jumboqlar ustida bosh qotiradi. Uning aql timsoli ekanligini nazarga olaylik. Adib shu uch obraz bilan kifoyalanmaydi. Balki, Zohid— O’zg’urmish obrazini ham kiritadi. Demak, shu asar qahramonlarining tanlanishvdayoqtasavvufning bshshsh yo’liga ishora bor.

• Haqiqat tasavvufning eng yuqori—oliy bosqichidir. Unda ezgulik va yomonlikning moxiyatini to’la anglab etish, har qanday ko’ngil istaklarini pinhon tutishning uddasidan chiqish hamda shariat, tariqat, ma’rifat talablarini to’liq bajarish talab qilinadi. Tasavvuf, asosan ma’naviy jarayondir. Unda inson qalbini boyitadigan omillarga chorlov nihoyatda kuchli.

• Tasavvuf oqimi o’z adabiyotini ham yuzaga keltirdi. Muhammad g’azzoliy, Yusuf Hamadoniy (vafoti 1141 yil) singari allomalar uning nazariy asoslarini yaratishgan. • Turkiy adabiyotda tasavvuf ta’limoti Yusuf Xos Hojibning «qutadg’u bilig» asaridan boshlab o’z aksini topa boshlagan. Asar qahramonlari ma’naviy kamolot pillapoyalarini bosib o’tishda tasavvuf yo’lidan borishadi.

• Tasavvuf o’zbek adabiyotini ham yangi- yangi go’zal fikrlar, goyalar, obrazlar tizimi bilan boyitdi. Bu adabiyotning yuksalishi va takomiliga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. • Tasavvuf ta`limoyicha, bu yo`lga kirgan har bir mo`min avval muhiblik, so`ngra muridlik, keyin darveshtlik, undan keyin olimlik – oriflik, so`ng valiylik va,, nihoyat,nasib qilsa, nabiylik maqomiga yetishadi.

O'xshashlar

Ijtimoiy bilishning mohiyati, mazmuni va o’ziga xos xususiyatlari

Dunyo va hozirgi davr falsafasi

Fan tarixi va falsafasi

Qadimgi sharq va antik dunyo falsafasi

G’arb falsafasi taraqqiyoti bosqichlari