Islom va kalom falsafasi - Falsafa - Slaydlar

Islom va kalom falsafasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1006 KB

Ko'chirib olish

ISLOM VA KALOM FALSAFASI

• REJA: • QUR'ON ISLOM QONUNCHILIGINING ASOSI • ISLOMDA KALOM • TASAVVUF TA’LIMOTINING A H AMIYATI. • ALLOMLAR IJODIDA TASAVVUF TA’LIMOTINING URNI.

QUR'ON ISLOM QUR'ON ISLOM QONUNCHILIGINING ASOSIQONUNCHILIGINING ASOSI • Islom falsafasi ellinizm davrining falsafiy an'analari bilan yaqindan bog‘liqdir. Edessa (489) va Afina (529) dagi falsafiy maktablar yopilgandan keyin, Vizantiya cherkovi tomonidan nestorian va monofiziylarning ta'qib etilishi munosabati bilan ellinistik an'analarning Osiyoda yoyilishi Suriya va Eronga vizantiyalik olimlarning muhojirati bilan bog‘liq edi. Nisibin (Suriya) va Jundashopur (Eron) shaharlari nestorian va monofizitlarning falsafaga doir ishlarining asosiy markazlariga aylandi. Tabiblar, olimlar va faylasuflarning mashhur Iskandariya maktabi ham arablar hukmronligi ostida o‘z ishini davom ettirdi.

YakkaxudolikYakkaxudolik • Yakkaxudolik (tavhid) – ko‘pxudolik, antropomorfizm (odamlarga xos xususiyatlarning narsalar, jonivorlar va tabiat hodisalariga ham xos deb hisoblaydigan ibtidoiy tafakkur), hamda ilohiy mohiyatdan farq qiluvchi ilohiy sifatlarning haqiqiyli va cheksizligini muayyan mohiyatlar yoki ramzlar ekanligini rad qiluvchi Xudo haqidagi ta'limot.

• Adolat (adl) –ilohiy adolat insonning o‘z hatti- harakatlarida ozod bo‘lishini va Xudoning faqat «yaxshi» ( al-aslax ) ni yarata olishini nazarda tutadi. Undan hyech qanday yomonlikning chiqishi mumkin emas. Bu narsa iroda erkinligiga asos bo‘ladi va taqdirning azaldan belgilanganligini rad etishga olib keladi. Va'da va qo‘rqitish (al-va'd va-l-va'id) - Xudo o‘z va'dasi va qo‘rqitishini amalga oshiradi. Agar u mo‘minlarga jannat, gunohkorlarga qo‘rqitib do‘zax va'da qilgan bo‘lsa, insonning qilmishi uchun Payg‘ambarning shafoati ham, hatto yaratganning rahm-shafqati ham, unga jazo berilishini o‘zgartira olmaydi.

ISLOMDA KALOMISLOMDA KALOM • Xalifa Mutavakkil hukmronligi vaqtida boshlangan mu'taziliylarni ta'kib qilish sharoitida va umuman, «kalom»ga hujum davrida mu'tazaliy Al-Juboiy (vaf. 916) ning shogirdi va yangi «kalom» maktabi bo‘lgan ashariylikning asoschisi Abul Hasan al- Ashariy (874-933) uni an'anaviy diniy aqida bilan, ba'zida rasmiyatchilik uchungina bo‘lsa ham, murosasozlik yo‘li bilan saqlab qolishga urindi. • Shu davrdan boshlab «kalom» (arabcha-«ta'limot») nomini olgan ilk islom falsafasi ishlab chiqila boshlandi. Bu ta'limot tarafdorlarni mutakallimlar deb atadilar. Mutakallimlar an'anadan ko‘ra, aqlga tayanishning afzalligini ta'kidlar, «taqlid»ni rad etar va biror-bir nuqtai nazar va ta'limotni qabul qilishdan oldin ehtiyotkorlik jihatidan unga shubha bilan qarashni nasihat qilar edilar.

ISLOMDA KALOMISLOMDA KALOM • «Kalom»ning ilohiyotga doir masalalari taraqqiyotida ash'ariya maslakdoshlari o‘z ta'limotlarini mu'taziliylar bilan an'anaviy aqida tarafdorlarining nuqtai nazarlari o‘rtasiga qo‘ydilar. «Kalom» tarixida yangi bosqich XIII asrning boshidan, ayni mutakallimlar bilan faylasuflar, birinchi navbatda Ibn Sino maktabi o‘rtasida do‘stona aloqalar tiklangan vaqtda boshlandi. Bu tiklanish birinchilar uchun Shaxristoniy (1153 y.vafot etgan) va Faxriddin Roziy (1209 yil vafot etgan) asarlari tufayli tayyorlangan bo‘lsa, ikkinchilar uchun Nasriddin Tusiy (1274 yil vafot etgan) ijodi barakatidan muyassar bo‘lgan edi. Buning natijasida, Ibn Xaldun (1332-1405) qayd etgandek, oxirgi mu'taziliylar orasida «kalom» va «falsafa» muammolari shunday qo‘shilib ketgan ediki, bu fanlarni bir-biridan ajratib bo‘lmay qoldi.

Keyingi kalomKeyingi kalom • «Keyingi kalom» deb nom olgan «kalom» taraqqiyotidagi yangi bosqich Baydaviy (1390 yil vafot etgan), Isfahoniy (1348 yil vafot etgan), Ijiy (1355 yil vafot etgan), Taftazoniy (1390 yil vafot etgan) va Jurjoniy (1413 yil vafot etgan)larning asarlarida bayon qilingan. • Ashariylik asosan o‘z tarafdorlarini Iroq, Suriya va Misrda topdi. Mavoraunnahrda X asrdan keyin, Samarqand yaqinidagi Moturid qishlog‘ida tavallud topib, Mutakallim as-Samarqandiy nomi bilan mashhur bo‘lgan Abu Mansur al-Moturidiy (944 yil vafot etgan)ning izdoshlari bo‘lgan moturidiya oqimining juda ko‘p maktablari mavjud edi. Moturidiy o‘zining kalom tizimini Ashariydan mustaqil ravishda ishlab chiqqan edi. Umuman, ularning qarashlari va tizimlari bir-biriga o‘xshaydi.

TASAVVUF TA’LIMOTINING TASAVVUF TA’LIMOTINING AA HH AMIYATI.AMIYATI. • Tasavvuf axli mutasavviflar deb ataladi. Tasavvuf ta’limoti bilimdoni bulgan ta’limning falsafiy goyalari, danyokarashi va axlokiy koidalarini tan olib, uz ijodiga tadibk etgan, ammo sufiylik yulini amalda xayotga tadbik kilmagan mutafakkir olimlalr, yozuvchi shoirlar va boshkalar sufiy emas, balki, tasavvuf axli yoki mutasavviflarl deb atalganlar. • Tasavvufni xurfikrlilikning bir kurinishi yoki okimi deb xam karash mumkin, chunki u islom akidalarini chukur va atroflicha taxlil kilish orkali ularni axlokiy tarbiyaviy ma’noda ijobiy tomondan talkin kiladi, bir kancha diniy koidalar va xayotiy masalalar ustida zukkolik bilan teran falsafiy muloxazalar yuritadi.

XulosaXulosa • Xullas kalom, inson tarbiyasi, insonni nuksonlar gunoxlardan kutkarish ulug ajdodlarimizning kaygusi bulib kelgan. Ular savob va gunox, soya va nur rxmon va shayton, xayri sharr chegarasida yaratilgan bu mubxam xilkatni anglash, uning raxmoniy va shaytoniy kuvvatlari kachon, kaerda kuchga kirishi, bu kuchning sababi nima ekanligini tushunishga jiddu – jaxd kilganlar. Ayniksa, tasavvufda inson tarbiyasi, insonni riyozatlar bilan poklash markaziy urin egallab kelgan. Shu asosda ular komil inson axloki konstepstiyasini ishlab chikkanlar. Insonni poklash va kamol toptirish ilmi bulgan tasavvuf kishidagi brcha salbiy xislatlarni nafs tushunchasiga boglab izoxlaydi va unga karshi jixod e’lon kiladi. Nafs shayton kutkusi, nafs tubanlikka tortadigan kuch, nafs xirsu – xavas darakchisi, tama’, manmanlik, jaxolat, faxshni keltirib chikaradigan kuvvat. Shuning uchun insonning birinchi vazifasi uz nafsini jilovlab olish, uni mavk etishdir. Kanoat va saxovat, ximmat va botiniy fakx bilan inson uzining iloxiyligini – ulugligini anglasa, eng gaddor dushmani nafsi ekanligini anglaydi.

O'xshashlar

Islom teologiyasi va tarix falsafasi

Islom ilohiyoti tarix falsafasi

Borliq falsafasi (Ontologiya). Jamiyat falsafasi va inson borlig‘i

Tabiat va jamiyat falsafasi

Olam va odam falsafasi