Fanning dinamikasi - Falsafa - Slaydlar

Fanning dinamikasi

Yuklangan vaqt:

04.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4471.6962890625 KB

Ko'chirib olish

Fanning dinamikasi

Fan metodologiyasi ilmiy usullarning mohiyati va tuzilishini, ularning ilmiy bilimlarni olish va asoslash jarayonida tutgan o‘rnini o‘rganadi. Usul ma'lum operatsiyalar ketma-ketligidan iborat bo'lgan tizimli protsedura sifatida ko'rib chiqilishi mumkin, uni qo'llash belgilangan maqsadga erishishga olib keladi yoki uni unga yaqinlashtiradi.

Matematik algoritmlarga o'xshatish mumkin bo'lgan bir guruh usullar mavjud . Bu usullar razvedka operatsiyalarining qat'iy tartibiga ega va agar ularning algoritmi to'g'ri amalga oshirilsa, ular "avtomatik ravishda" haqiqatga olib keladi. Bunday usullar, qoida tariqasida, juda oddiy tuzilishga ega va aniq muammolarni hal qilishda qat'iy ravishda qo'llanilishi mumkin : raqamlarni qo'shish yoki ko'paytirish, sonning kvadrat ildizini olish va hokazo.

Haqiqatning "avtomatik" olinishini kafolatlamaydigan , ammo ilmiy izlanish sohasini sezilarli darajada toraytiradigan usullar tadqiqotning to'g'ri yo'nalishini "taklif qiladi", fikrlashni intizomli qiladi va haqiqatni izlashni osonlashtiradi, uni yanada tizimli va maqsadli qiladi. Bunday usullar evristik deb ataladi ( qidirish, yunoncha heuristo - qidiraman, topaman).

 1) Usul amalga oshiriladigan usul sifatida muayyan faoliyat: bilish va harakatning  2) metod nazariy aks ettirish sifatida metodlar fanidagi ushbu faoliyat usuli, uni tashkil etish va tartibga solish nuqtai nazaridan real faoliyatning nazariy modeli.  Bunda usul faoliyat sub`ektini muayyan muammoni hal etishning eng samarali usuliga, muayyan faoliyat sohasida ma`lum natijaga erishishga yo`naltiruvchi ko`rsatmalar, tamoyillar, talablar tizimi vazifasini bajaradi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, ikkinchi holda, usul sifatida ko'rib chiqiladi faoliyat vositasi , birinchi holda - ushbu vositani qo'llash (foydalanish) sifatida .

Usulning asosiy vazifasi buyurtma berish va muayyan faoliyat ob'ektini bilish yoki amaliy o'zgartirish jarayonini ichki tashkil etish (tartibga solish). Shunday qilib, usul har qanday sohada odamlarning faoliyati uchun vositadir. Keyingi taqdimotda biz ilmiy bilish usullariga e'tibor qaratamiz. Usul tadqiqotchini intizomli qiladi, haqiqatni izlashni soddalashtiradi, (agar u maqsadga muvofiq bo'lsa) energiya va vaqtni tejashga va haqiqatga yo'lni qisqartirishga imkon beradi.

1. Falsafiy usul. 2. Ko'pgina zamonaviy fanlarda keng qo'llaniladigan umumiy ilmiy yondashuvlar va tadqiqot usullari . Umumiy ilmiy tushunchalar va tushunchalar asosida falsafaning maxsus ilmiy bilimlar va uning usullari bilan aloqasi va optimal o‘zaro ta’sirini ta’minlovchi bilishning tegishli uslub va tamoyillari shakllantiriladi. Umumiy ilmiy yondashuvlarning muhim roli shundaki, ular falsafiy va alohida ilmiy bilimlarning, shuningdek, tegishli bilish usullarining o'zaro o'tishiga vositachilik qiladi. 3. Xususiy ilmiy usullar aniq fanda: mexanika, fizika, kimyo, biologiya va ijtimoiy-gumanitar fanlarda qoʻllaniladigan bilish usullari va usullari majmuidir.

4. Intizomiy usullar - muayyan fan sohasiga kiruvchi yoki fanlar chorrahalarida vujudga kelgan muayyan ilmiy fanda qo‘llaniladigan texnikalar tizimi. Har bir fundamental fan o‘ziga xos mavzuga va o‘ziga xos tadqiqot usullariga ega bo‘lgan fanlar majmuasidir. 5. Fanlararo tadqiqot usullari asosan ilmiy fanlar kesishmalariga qaratilgan bir qator sintetik, integrativ usullar majmuasi sifatida. Ulardan kompleks ilmiy dasturlarni amalga oshirishda keng foydalaniladi.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  jamlangan rivojlanishi tabiiy deb hisoblangan : uning bosqichma-bosqich to'planishi va kengayishi. Biroq klassik fandan noklassik fanga o‘tishga olib kelgan tub o‘zgarishlar ta’sirida vaziyat tubdan o‘zgardi .  Shunday qilib, fan falsafasining atoqli namoyandasi K.Popper (1902 - 1994) “Eynshteyn fizikasi Nyuton fizikasi ustidan qozonilgan g‘alaba”ning guvohi bo‘lib, “ilmiy bilimlar o‘sishi”da abadiy haqiqatlar to‘planishini ko‘rishdan bosh tortdi.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI Karl Popper: Ilmiy bilimlarning o'sishi quyidagilardan iborat:  jasur farazlar, nazariyalarni ilgari surishda,  ularni keyingi rad etish (yoki qalbakilashtirish),  Natijada, ilmiy muammolarning murakkabligi va chuqurligi ortadi. soxtalashtirish tamoyilining ifodasidir :  Nazariyaning ilmiy bo‘lishining mezoni uni tasdiqlash emas, balki rad etishdir.  dadil farazlar qilish va keyin ularni shafqatsizlarcha tanqid qilish orqali rivojlanadi qarshi misollarni topish orqali.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  1960-yillarda Amerikalik fan faylasufi T.Kun (1922 – 1996) tomonidan fanni rivojlantirish konsepsiyasi taqdim etilgan. Uning kontseptsiyasining yangiligi:  Birinchidan. T.Kun prinsipial jihatdan yangi va samarali kontseptsiyani kiritdi – paradigma (yunoncha paradeigmadan - misol, namuna).  Bu atama bilimlarni tashkil etishning o'ziga xos usulini o'z ichiga oladi - dunyoni ko'rishning tabiatini belgilaydigan har bir tarixiy davrga xos bo'lgan retseptlar to'plami ; muayyan muammolarni hal qilish uchun umumiy qabul qilingan naqshlar.  Bunday retseptlar tadqiqot yo'nalishlarini tanlashga sezilarli ta'sir qiladi.  Paradigma ilmiy tadqiqotning ruhi va uslubini belgilaydi.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  T.Kun: paradigma - “... hamma tomonidan tan olingan, ma’lum vaqt davomida ilmiy hamjamiyatga muammolarni qo‘yish va ularni hal qilish modelini taqdim etadigan ilmiy yutuqlar ”.  Paradigmaning muhim roli: bu xuddi shu paradigma doirasida ishlaydigan tadqiqotchilar faoliyatining haqiqiy "ilmiy" tabiatining rasmiy tasdig'idir . Eng mashhur paradigmalar qatoriga T.Kun kiradi:  Aristotel dinamikasi,  Ptolemey astronomiyasi,  Nyuton mexanikasi va boshqalar.

Fanni rivojlantirish sxemasi 1 Bir (yoki bir nechta) ilmiy maktablar g‘oyalariga asoslangan yetuk fanga o‘tish davrida umume’tirof etilgan paradigma; 2 Asosiy faoliyat turlaridan biri normal fan - paradigmani tasdiqlovchi faktlar sifatida faktlarni kashf qilish va tushuntirish ; 3 Bunday tadqiqotda ayrim faktlar izohlanadi anomaliyalar sifatida - paradigmaga zid bo'lgan faktlar ; 4 Inqiroz davrida paradigmaga bo'lgan ishonch ma'lum darajada susayadi, lekin u hali ham o'z ahamiyatini saqlab qoladi ; 5 Anormal faktlarni tushuntirish uchun inqirozga munosabat sifatida yangi nazariya paydo bo'ladi ; 6 Bir qator hollarda yangi nazariya rad etilishi mumkin va ba'zi g'ayritabiiy faktlar eski paradigma bilan tushuntirilishi mumkin; 7 Yangi nazariya paradigma maqomini oladi va ilmiy inqilob natijasida eski paradigmani butunlay (yoki qisman) almashtiradi.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  Ikkinchidan . T.Kun notekis tabiatni ta'kidladi fanning rivojlanishi va bu jarayonda evolyutsion va inqilobiy bosqichlarni aniqladi.  Ilmiy bilimlarning muayyan ilmiy paradigma doirasidagi evolyutsion rivojlanishi normal fan deb ataladi.  Bir ilmiy paradigmadan ikkinchisiga o'tish T.Kun tomonidan ilmiy inqilob sifatida tavsiflanadi . Bunday inqilobning yorqin misoli klassik Nyuton fizikasidan relativistik Eynshteyn fizikasiga o'tishdir.

Fan tarixidan faktlar  "Lavuazye kislorodni Pristli deflogistik havoni ko'rgan joyda va boshqalar umuman ko'rmagan joyda ko'rdi. Biroq, kislorodni ko'rishni o'rgangan Lavoisier, shuningdek, boshqa ko'plab, ko'proq tanish moddalarga bo'lgan nuqtai nazarini o'zgartirishi kerak edi. U, masalan, Priestley va uning zamondoshlari oddiy erni ko'rgan murakkab tarkibdagi rudalarni ko'rishlari kerak edi. Qanday bo'lmasin, kislorodning ochilishi natijasida Lavuazye tabiatni boshqacha ko'rdi. Va Lavuazye "boshqacha ko'rgan" bu faraziy tabiatning boshqa ifodasi yo'qligi sababli, biz tejamkorlik tamoyilidan kelib chiqib, kislorod kashf etilgandan so'ng, Lavoisier boshqa dunyoda ishlaganligini aytamiz. Kuhn T. Ilmiy inqiloblarning tuzilishi. M. : Taraqqiyot, 1977. 160-bet.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  Uchinchidan . T.Kun ma'lum bir olimning bir ilmiy paradigmadan ikkinchisiga o'tishini odamlarning yangi diniy e'tiqodga o'tishi bilan qiyosladi.  Konvertatsiya analogiyasi quyidagilarni ko'rsatadi:  ilmiy paradigmalarning o'zgarishi tabiatan mutlaqo oqilona emas,  bir tomondan, yangi paradigmani tasdiqlashga oldingi paradigma tarafdorlari qarshi,  boshqa tomondan, bir vaqtning o'zida bir nechta raqobatdosh paradigmalar shakllanishi mumkin.  Yangi paradigmani qabul qilib, ilmiy hamjamiyat yana rivojlanishga - "normal fan" bosqichiga kiradi.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  I.Lakatos (1922-1974) T.Kun kontseptsiyasini tanqid qilgan .  Uning kontseptsiyasi tadqiqot dasturlari metodologiyasi – ilmiy bilimlarning o‘sishini tadqiqot dasturlari o‘rtasidagi raqobat natijasida izohlaydi.  "Tadqiqot dasturi" tushunchasi T.Kunning "paradigma" kontseptsiyasiga o'xshash funktsiyalarni bajaradi.  Shu bilan birga, ushbu kontseptsiya T. Kuna kam rivojlangan.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  Birinchidan , NIPning tarkibiy qismlari batafsilroq ko'rib chiqiladi:  1. Dastur tarafdorlari uchun inkor etilmaydigan boshlang'ich nuqtalarni o'z ichiga olgan "Qattiq yadro" .  2. "Salbiy evristika" - bu dastur yadrosining "himoya kamari" bo'lib, yordamchi farazlar va taxminlardan iborat bo'lib, "qattiq yadro" va kuzatilgan anomal faktlar o'rtasidagi ziddiyatlarni "olib tashlash" imkonini beradi.  3. "Ijobiy evristika" - "qaysi yo'llardan borish kerakligini va ularga qanday amal qilishni ko'rsatuvchi qoidalar"; tadqiqot dasturining "soxtalashtiriladigan variantlarini" o'zgartirish va rivojlantirish uchun mo'ljallangan bir qator taxminlar, ular oxir-oqibat rivojlanayotgan nazariyalar qatori sifatida paydo bo'ladi.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  Agar, masalan, samoviy mexanika sayyoralarning traektoriyalarini hisoblab chiqqan bo'lsa va haqiqiy orbitalarning hisoblanganlardan chetga chiqishi kuzatilsa , mexanika qonunlari eng kam shubhali hisoblanadi.  Dastlab, "himoya kamari" ning farazlari va taxminlari qo'llaniladi: o'lchovlar noto'g'ri, hisob-kitoblar noto'g'ri, ba'zi bezovta qiluvchi omillar mavjud - hali ham kashf qilinmagan sayyoralar va boshqalar.

Fan tarixidan faktlar  Marsning osmonda kuzatilgan halqasimon harakatlari Ptolemeyning geosentrik tizimiga ziddir. Biroq, qonunlar - bu tizimning qattiq yadrosi - so'roq qilinishi kerak bo'lgan oxirgi narsa bo'lishi kerak .  Ptolemey epitsikllar g'oyasini ilgari surgan holda bu qarama- qarshilikni "hal qildi". Ptolemey bu kontseptsiyadan notekis harakatni modellashtirish uchun foydalanadi sayyoralar va tushuntirishlar orqaga qarab harakatlar tashqi sayyoralar, shu jumladan Mars.  Sayyora epitsikl deb ataladigan kichik doira ichida bir tekis harakat qiladi , uning markazi, o'z navbatida, katta doirada harakat qiladi - deferent .  Shunday qilib, Ptolemey salbiy evristikaning himoya funktsiyasini amalga oshirdi.

Marsning qaytish harakati

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  Ikkinchidan , nazariy modellarning izchil o'zgarishi tadqiqot dasturining nazariy qiyinchiliklari (substantiv qarama- qarshiliklari) bilan belgilanadi.  Bunday qarama-qarshiliklarni hal qilish "ijobiy evristika" ning mohiyatidir, buning yordamida muayyan tadqiqot dasturi doirasida ishlaydigan olimlar uzoq vaqt davomida dasturga zid bo'lgan tanqid va faktlarni e'tiborsiz qoldirishlari mumkin.  Bu ularning "ijobiy evristika" asosidagi muammolarni hal qilish ertami-kechmi g'ayritabiiy faktlarni tushuntirib berishiga umid qilishlari bilan bog'liq.

FAN DINAMIKASI VA UNING XUSUSUSIYATI  Uchinchidan , agar T. Kuhning bir paradigmadan ikkinchisiga o'tishi mantiqsiz bo'lsa-da, I. Lakatosning fikricha, ilmiy hamjamiyat tomonidan ko'plab raqobatdosh tadqiqot dasturlaridan birini tanlash oqilona, aniq ratsional mezonlar asosida amalga oshiriladi .  Shunday qilib, ilmiy rivojlanishning asosiy manbai tadqiqot dasturlari tanlovidir .  Shu bilan birga, tadqiqot dasturining o'zi ijobiy evristika qoidalari bilan belgilanadigan o'ziga xos mantiqiy va ichki rivojlanish strategiyasiga ega.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI. dunyoning yangi ilmiy rasmini shakllantirishdir . Agar bilim tizimi quyidagi xususiyatlarga ega bo'lsa, dunyo tasviri rolini o'ynaydi:  bu tizim tabiatning eng asosiy xususiyatlari va naqshlarini aks ettiradi;  yagona, yaxlit rasm doirasida ko'rib chiqiladi ;  dunyo haqidagi ilmiy g'oyalarning rivojlanishi bilan bog'liq holda qo'shimchalar, tuzatishlar va aniqliklarni kiritish imkonini beruvchi atrofdagi dunyoning nazariy modeli ;  bunday ilmiy rasm doimo atrofdagi dunyoning o'zi va u haqidagi fundamental bilimlardagi o'zgarishlar bilan bog'lanishi va tekshirilishi kerak.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI. Birinchi marta fizikaga nisbatan “ dunyoning ilmiy surati ” atamasini G. Xertz (1857 – 1894) kiritgan bo‘lib , u olimning o‘rganish natijasida dunyoning ichki qiyofasi shakllantirilishini tushungan. ob'ektiv dunyo. M. Plank (1858 - 1947) dunyoning ilmiy manzarasining afzalligi uning " barcha tadqiqotchilarga, barcha millatlarga, barcha madaniyatlarga nisbatan birligida " deb hisoblagan .

Dunyoning ilmiy manzarasi bir shaxsning stixiyali-empirik rasmidan nimasi bilan farq qiladi? A. Eynshteyn: “Inson ma’lum darajada bu dunyoni shu tarzda yaratilgan rasm bilan almashtirish uchun o‘zida dunyoning oddiy va aniq tasvirini yaratishga qandaydir adekvat yo‘l bilan intiladi. Buni rassom, shoir, nazariyotchi faylasuf va tabiatshunos har biri o'ziga xos tarzda qiladi. Inson o'zining ruhiy hayotining og'irlik markazini o'z hayotining juda yaqin bosh aylanishida topa olmaydigan tinchlik va ishonchni topish uchun ushbu rasmga va uning dizayniga o'tkazadi.  Eynshteyn A. Ilmiy ishlar to'plami. T. 2: Nisbiylik nazariyasiga oid ishlar 1921-1955 yillar. M.: Nauka, 1966. B. 136

Dunyoning ilmiy manzarasi bilan falsafa va dunyoqarash o'rtasidagi bog'liqlik  tabiatshunoslik surati va ijtimoiy fan tomonidan yaratilgan rasmdan iborat bo'lgan dunyoning ilmiy surati tabiat va jamiyat rivojlanishining asosiy qonunlari va tamoyillari haqida yagona, yaxlit tasavvur beradi .  Biroq, jamiyat qonunlari tabiat qonunlaridan sezilarli darajada farq qiladi , birinchi navbatda, odamlarning harakatlari doimo ongli va maqsadli xususiyatga ega, tabiatda esa ko'r-ko'rona , o'z- o'zidan paydo bo'ladigan kuchlar mavjud va shuning uchun maqsadlar yo'q.

Dunyoning ilmiy manzarasi bilan falsafa va dunyoqarash o'rtasidagi bog'liqlik  Biroq, jamiyatda turli odamlarning maqsadlari, qiziqishlari va intilishlaridagi farqlarga qaramay, pirovard natijada uning rivojlanish xarakterini belgilaydigan muayyan qonuniyatlar shakllanadi.  tabiatshunoslikning ilmiy surati va ijtimoiy fanlar rasmi o'rtasida chuqur ichki bog'liqlik mavjud .

Dunyoning ilmiy manzarasi bilan falsafa va dunyoqarash o'rtasidagi bog'liqlik  Agar individual ilmiy nazariyalar o'rganilayotgan dunyo sohasidagi aniq faktlarni tushuntirish, tushunish va bashorat qilishni maqsad qilgan bo'lsa, u holda dunyo rasmlari fanning asosiy tushunchalari, fundamental qonunlari va tamoyillarining yaxlit tushunchadagi rolini aniqlashga intiladi. dunyo .  Dunyoning ilmiy manzarasida bilimlarni umumlashtirish va sintez qilish ilmiy bilimlarning rivojlanishi qaysi yo'nalishda ketayotganini , fan oldida turgan eng muhim muammolar nima ekanligini tushunishga imkon beradi.  Voqelikni anglashning bunday umumiy yondashuvi dunyoning ilmiy rasmini falsafa va butun

Dunyoning ilmiy manzarasi bilan falsafa va dunyoqarash o'rtasidagi bog'liqlik  ilmiy bo'lmagan : diniy, idealistik yoki o'z-o'zidan empirik bo'lishi mumkin. - vakillik.  Shunga ko'ra, ular asosida yaratilgan dunyo rasmlari diniy, idealistik yoki stixiyali materialistik xususiyatga ega bo'ladi.  boshqa binolarga asoslangan dunyoqarash haqida gapirish afzalroqdir , chunki dunyoning ilmiy manzarasi ilmiy asoslarga asoslanadi va voqelik bilan ma'lum bir o'xshashlikni, unga mos kelishini taxmin qiladi.

Dunyoning ilmiy manzarasi bilan falsafa va dunyoqarash o'rtasidagi bog'liqlik  Tabiatshunoslik tomonidan yaratilgan dunyo manzarasi uning yutuqlarini umumlashtirish va sintez qilish natijalariga asoslanadi.  Agar bunday rasm haqiqatan ham ilmiy bo'lsa, u materialistik dunyoqarash yoki falsafaga asoslangan bo'lishi kerak .  Dunyoning ilmiy manzarasi bilan materialistik dunyoqarash o'rtasida chuqur ichki aloqa va o'zaro ta'sir mavjud .  Materialistik falsafa oxir-oqibatda dunyoning ilmiy manzarasini rivojlantirish uchun asos va shart bo'lib xizmat qiladi, chunki uning eng umumiy kategoriyalari va tamoyillari u yoki bu darajada tabiat va jamiyatni ob'ektiv ko'rib chiqishga yordam beradi. .

Dunyoning ilmiy manzarasi bilan falsafa va dunyoqarash o'rtasidagi bog'liqlik  Dunyoning hukmron rasmi falsafiy dunyoqarashning tabiatiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin .  Ma'lumki, dunyoning mexanik tasviri g'oyalari 18- asr materialistik falsafasining metafizik va mexanik tabiatini ko'p jihatdan aniqladi .  Tabiatshunoslikning rivojlanishi va uning dunyo tasvirlari kelajakda falsafaga ta'sir qilishda davom etadi.  Kvant mexanikasi va nisbiylik nazariyasidagi yangi inqilobiy kashfiyotlar falsafaning sabab, tasodif va determinizm kabi fundamental toifalarini tushunishga katta ta'sir ko'rsatganini ta'kidlash kifoya .

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Ilmiy bilimlarning paydo bo'lish vaqtiga oid bir qancha qarashlar mavjud.  1. Ba'zi fan tarixchilari ilmiy bilish uchun zarur shart-sharoitlar insonning ijtimoiy tabiatidan kelib chiqadi, deb hisoblashadi.  Bu olimlarning pozitsiyasi aslida fanning shakllanishini insonning tafakkur va biluvchi mavjudot sifatida shakllanishi jarayoni bilan belgilaydi. Aslida fanning paydo bo'lish davri antroposotsiogenez davri bilan belgilanadi. .

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  2. Ikkinchi nuqtai nazar fanni alohida ijtimoiy hodisa sifatida qat'iy aniqlashni talab qildi. Bu qarash ilm-fanning paydo bo'lishini hozirgi davr ( XVII - XVIII asrlar ) bilan keskin cheklaydi, birinchi navbatda, oldingi davrlarda ilmiy bilimlar sinkretik, madaniyatning boshqa shakllari bilan uyg'unlashgan.  3. Quyidagi nuqtai nazar: ilk fanning sinkretizmi uning yo'qligini anglatmaydi va fanning shakllanishini antik davr bilan bog'laydi .  4. Va nihoyat, ba'zi tadqiqotchilar fanni tushunishning qat'iyligi muammosini shu qadar keskinlashtiradilarki, ular fanning paydo bo'lishini 19-20 - asrlar davri bilan bog'laydilar .  .

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Qaysi nuqtai nazar ko'proq mos keladi?  Shubhasiz, birinchi tushuncha asossiz darajada kengdir , chunki u aslida ilmiy bilimlarning o'ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan qochadi . Bunday vaziyatda fan umuman inson bilimi bilan birlashtiriladi.  To'rtinchi nuqtai nazar juda tor va aslida fanning umumiy kontseptsiyasini o'ziga xos farqi bilan aniqlaydi - faqat zamonaviy fan .

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Zamonaviy ilm-fan tarixida sinkretizm va faqat falsafiy bilim shaklida mavjud bo'lishiga qaramay, qadimgi bilimlarning ilmiy tabiati haqidagi g'oya o'rnatildi.  Nyuton mexanikasi ko'pincha ilmiy tizimlarning shakllanishi uchun namuna sifatida keltirilgan. Bu bizga zamonaviy zamon dunyosining ilmiy manzarasini tavsiflash imkonini beradi Klassik va ilmiy inqilob, uning natijasi dunyoning bu tasviri Nyuton inqilobi deb ataladi .  O'z navbatida, dunyoning qadimiy ilmiy rasmini klassikadan oldingi deb tavsiflash mumkin .  tegishli ilmiy inqilob Aristotelian deb ataladi .

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  19-20 - asrlar oxirida . Eynshteyn ilmiy inqilobi sodir bo'ladi , uning natijasi klassik bo'lmagan fanning paydo bo'lishidir .  Yangi ilmiy paradigmaning asosini tashkil etgan eng muhim nazariyalar nisbiylik nazariyasi (fazo, vaqt va tortishishning yangi umumiy nazariyasi sifatida) va mikrodunyo, to'lqin-zarracha qonunlarining ehtimollik tabiatini kashf etgan kvant mexanikasidir. materiyaning asosidagi dualizm.  1970-yillardan beri yangi ilmiy inqilob boshlandi, uni fan tarixchilari hali aniqlamagan yoki aniq bir tadqiqotchi nomi bilan bog'lamagan. Uning natijasi dunyoning klassik bo'lmagan rasmini shakllantirishdir .

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  VI - IV asrlarda . Miloddan avvalgi e. Dunyoni bilishda birinchi inqilob amalga oshirildi , buning natijasida fanning o'zi paydo bo'ldi. Qadimgi yunon faylasufi Aristotelning asarlarida ilm-fan eng yorqin namoyon bo'ldi . Aristotel  rasmiy mantiqni yaratdi, ya'ni. aslida dalil haqidagi ta’limot bilimlarni xulosa chiqarish va tizimlashtirishning asosiy qurolidir;  ilmiy tadqiqotning kategorik-kontseptual apparatini ishlab chiqdi;  ilmiy tadqiqotlarni tashkil etishning o'ziga xos kanonini tasdiqladi (muammo tarixi, muammoning bayoni, tarafdor va qarshi dalillar, qarorni asoslash);  tabiat fanlarini metafizika (falsafa), matematika va boshqalardan ajratib, ob'ektiv ravishda differensiyalangan ilmiy bilimlarning o'zi.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  VI - IV asrlarda . Miloddan avvalgi e. Dunyoni bilishda birinchi inqilob amalga oshirildi , buning natijasida fanning o'zi paydo bo'ldi. Qadimgi yunon faylasufi Aristotelning asarlarida ilm-fan eng yorqin namoyon bo'ldi . Aristotel  U ajoyib o'qituvchi edi. U Platon akademiyasida uzoq yillar dars bergan; tomonidan miloddan avvalgi 335 yilda yaratilgan. Litsey 3- asrgacha mavjud boʻlgan. n. e.  U ajoyib fan tashkilotchisi edi. Uning asarlarida 158 yunon shahar-polislari tasvirlangan. Shubhasiz, bu Aristotel tomonidan ishlab chiqilgan dastur bo'yicha ishlagan bugungi kunda biz "vaqtinchalik ilmiy jamoa" deb ataydigan tadqiqotchilar guruhining ishining umumlashtirilishi.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  VI - IV asrlarda . Miloddan avvalgi e. Dunyoni bilishda birinchi inqilob amalga oshirildi , buning natijasida fanning o'zi paydo bo'ldi.  Dunyoning qadimiy ilmiy rasmining eng muhim bo'lagi dunyo sohalari haqidagi izchil geosentrik ta'limot edi .  Bu noma'lumlikka dadil qadam edi: axir, kosmos tuzilishining birligi va izchilligi uchun quyidagilar zarur edi:  ko'rinadigan samoviy yarim sharni shunga o'xshash ko'rinmas bilan to'ldirish;  antipodlarning mavjudligi ehtimolini tan olish, ya'ni. yer sharining qarama-qarshi tomonida yashovchilar va boshqalar.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  VI - IV asrlarda . Miloddan avvalgi e. Dunyoni bilishda birinchi inqilob amalga oshirildi , buning natijasida fanning o'zi paydo bo'ldi.  Olingan ideal, bir xilda aylanadigan samoviy sferalarning geosentrik tizimi er va samoviy jismlarning fizikasi tubdan farq qiladi . birinchi ilmiy inqilobning muhim qismi edi.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Ikkinchi global ilmiy inqilob 16-18 - asrlarda sodir bo'ldi . Uning boshlang'ich nuqtasi aynan dunyoning geosentrik modelidan geliotsentrik modelga o'tish hisoblanadi. Klassik tabiatshunoslikning shakllanishi sodir bo'ldi. Klassik kashshoflar: N. Kopernik, G. Galiley, I. Kepler, R. Dekart, I. Nyuton.  Ular yaratgan fan va qadimgi fan o'rtasidagi tub farqlar nimada? 1 . Klassik tabiatshunoslik matematika tilida gapira boshladi. Qadimgi ilm-fan matematikani "ideal" samoviy sferalarga tatbiq qilish doirasini cheklab, yerdagi hodisalarni faqat sifatli tavsiflash mumkin deb hisoblagan, ya'ni. matematik bo'lmagan.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI. hodisalarni qat'iy nazorat ostidagi sharoitlarda eksperimental tadqiq qilish usullarida kuchli yordam topdi . o'ziga xoslik bilan birlashtirilgan, maqsadsiz va ma'nosiz cheksiz, mavjud Olam tushunchasi egalladi. qonunlar . Mexanika klassik tabiatshunoslikning va haqiqatan ham barcha zamonaviy fanlarning ustun xususiyatiga aylandi . Tabiatning doimiy mexanik tasviri o'rnatildi.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  tabiatning mutlaqo haqiqiy manzarasi bir marta va butunlay o'rnatilgan , uni batafsil tuzatish mumkin, lekin endi tubdan o'zgartirish mumkin emas.  Ikkinchi global ilmiy inqilobning natijasi eksperimental va matematik tabiatshunoslikka asoslangan dunyoning mexanik ilmiy rasmidir . Ushbu paradigmaning umumiy tomirida fan deyarli 19- asr oxirigacha rivojlandi .  19-asrning ikkinchi yarmida Nyuton paradigmasi mavjudligining yakuniy bosqichida materiyaning tubdan yangi turi - maydon kashf qilindi va dunyoning elektromagnit tasviri shakllandi. Ammo u faqat tabiatning klassik mexanik tasviriga qo'shimcha sifatida harakat qildi, uning asoslari umuman buzilmas tuyuldi.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Haqiqiy "poydevorlarning silkinishi" - uchinchi ilmiy inqilob - 19-20- asrlar oxirida sodir bo'ldi . Bu vaqtda fizikada bir qator yorqin kashfiyotlar (atomning murakkab tuzilishining ochilishi, radioaktivlik hodisasi, elektromagnit nurlanishning diskret tabiati va boshqalar) amalga oshirildi.  dunyoning mexanik tasvirining asosiy g'oyasiga - o'zgarmas ob'ektlar o'rtasida harakat qiluvchi oddiy kuchlar yordamida barcha tabiiy hodisalarni tasvirlash mumkinligiga va nima ekanligini tushunishning universal kalitiga ishonchga zarba bo'ldi. sodir bo'layotgani, oxir- oqibat Nyuton mexanikasi tomonidan berilgan.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Ilmiy bilimlarning yangi paradigmasining asosini tashkil etgan eng muhim nazariyalar nisbiylik nazariyasi (maxsus va umumiy) va kvant mexanikasi edi . Dunyoning umumiy tabiatshunoslik rasmida sodir bo'lgan tub o'zgarishlar quyidagilar edi. 1. Nyuton paradigmasi geotsentrizmdan geliotsentrizmga o'tish bilan bog'liq. Eynshteynning bu boradagi inqilobi, umuman olganda, har qanday markazlashuvni tubdan rad etishni anglatardi. Dunyoda hech qanday imtiyozli ma'lumot tizimlari mavjud emas, ularning barchasi tengdir.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI. 2. Klassik tabiatshunoslik intuitiv jihatdan aniq boʻlgan boshqa ideallashtirishlarga ham tayangan (zarrachalar traektoriyasi, hodisalarning bir vaqtdaligi, fazo va vaqtning mutlaq tabiati, sabab- oqibat munosabatlarining universalligi tushunchalari). Dunyoning yangi surati makon, vaqt, sabab-oqibat, uzluksizlik haqidagi asl tushunchalarni qayta ko'rib chiqdi va ularni sog'lom fikr va intuitiv kutishlardan "ajraldi". 3. Dunyoning noklassik tabiatshunoslik surati bilish predmeti va ob'ekti o'rtasidagi klassik qat'iy qarama-qarshilikni rad etdi. Bilim ob'ektining ilmiy tavsifi ma'lum tadqiqot shartlariga bog'liq bo'lib chiqdi: yorug'lik tezligining doimiyligini tan olishda ma'lumotnoma tizimlarining harakat holatini hisobga olish kerak edi; mikrozarrachaning impulsini yoki koordinatalarini aniqlashda kuzatish usuli (asboblar sinfi) va boshqalar.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI. Dunyoning "yagona to'g'ri", mutlaqo aniq tabiiy-ilmiy rasmini chizish hech qachon mumkin emasligi ayon bo'ldi . Ushbu "rasmlar" ning har qandayida faqat nisbiy haqiqat bo'lishi mumkin.  dunyoning klassik bo'lmagan surati doirasida kosmologiyada (statsionar bo'lmagan olam tushunchasi), biologiyada (genetikaning shakllanishi) va hokazolarda mini-inqiloblar sodir bo'ldi. Shu munosabat bilan, hozirgi ( 21- asr boshlari) tabiatshunoslik XX asr boshlari bilan solishtirganda o'z qiyofasini sezilarli darajada o'zgartirdi. Biroq, boshlang'ich asos, uning rivojlanishiga turtki o'zgarishsiz qoldi - Eynshteyn (nisbiylik).

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  1970-yillardan beri yangi ilmiy inqilob boshlandi , uni fan tarixchilari hali aniqlamagan yoki ma'lum bir tadqiqotchi nomi bilan bog'lamagan.  Uning natijasi dunyoning post-klassik bo'lmagan rasmini shakllantirishdir  Bunday shaxsga nomzodlar G. Gamov, I. R. Prigojin va G. Xaken, D. Watson va F. Crick va boshqalar.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI. Post-klassik bo'lmagan fanda tadqiqotchining kognitiv va ijtimoiy fazilatlarini belgilaydigan ijtimoiy-madaniy muhit muhim rol o'ynaydi. Klassik bo'lmagan fanning rivojlanishi, shuningdek, bilimlarni saqlash va olishdagi inqilob (fanni kompyuterlashtirish), fanni matematiklashtirishning kuchayishi bilan rag'batlantirildi, bu uning nazariyalarining mavhumligi va murakkabligi darajasiga olib keldi. ko'rish qobiliyatini yo'qotish uchun. 20-21 - asrlar boshidagi olim . "matematika hatto zamonaviy kompyuterlar uchun ham juda murakkab", deb tan oldi, "men zamonaviy ilmiy maqolalarni o'qishga yoki ba'zi hamkasblarimning ma'ruzalarini tinglashga harakat qilganda, meni savol tark etmaydi: ularning haqiqat bilan aloqasi bormi?"

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Shu bilan birga, ilmiy inqiloblar (ijtimoiy-siyosiy inqiloblardan farqli o'laroq) ilmiy dunyoni qo'rqitmaydi. Ilmiy inqiloblarga ishonish,  birinchidan, ular fanda "kursni o'zgartirish" uchun zaruriy moment,  ikkinchidan, ular nafaqat istisno qilmaydi, balki, aksincha, ilmiy bilimlar rivojlanishida uzluksizlikni nazarda tutadi.  N. Bor tomonidan shakllantirilgan yozishmalar printsipiga muvofiq, har qanday yangi ilmiy nazariya avvalgisini butunlay rad etmaydi, balki uni maxsus holat sifatida o'z ichiga oladi, ya'ni. oldingi nazariya uchun cheklangan qo'llanilishini belgilaydi. Va shu bilan birga, ikkala nazariya ham (eski va yangi) tinch-totuv yashashi mumkin.

ILMIY INQILOBLAR NATIJASIDAGI DUNYO ILMIY RASMLARI.  Klassik bo'lmagan fanning eng muhim tamoyillari qatoriga quyidagilar kiradi:  birgalikda evolyutsiya tamoyili , ya'ni. tizimlar yoki butun ichidagi qismlardagi o'zaro bog'liq o'zgarishlar;  mazmuni yangi ilmiy yo'nalish - sinergetikani ochib beradigan murakkab tizimlarning o'z-o'zini tashkil etish printsipi ;  global evolyutsionizm tamoyili .

RATIONALITY TURLARI Kamida quyidagi ikkilik qarama-qarshiliklar ifodalanishi mumkin: "ratsional - irratsional" "ratsional - irratsional" "ratsional - asossiz" "oqilona - shahvoniy" "oqillik ma'nosiz" "oqilona - sog'lom fikrga zid".

RATIONALITY TURLARI Bunday qarama-qarshiliklardan ratsionallikning quyidagi ma'nolari kelib chiqadi :  ratsional - oqilona, mantiqiy, aqlga ko'ra mazmunli,  oqilona - samarali, optimal,  oqilona - mantiqiy (oqilona) fikrlash shakllaridan foydalangan holda o'zlashtirilgan;  oqilona - o'z-o'zidan ravshan, sog'lom fikrga zid emas,  oqilona - aniq ifodalangan ma'noga ega,  ratsional - ma'lum bir algoritmga bo'ysunish va boshqalar.

RATIONALITY TURLARI  Ratsionallik nima, uning mohiyati nimada?  Ratsionallik g'oyasi borliqning qanday turlari va turlariga nisbatan qo'llaniladi?  Ratsionallikning mohiyati mutlaq va o'zgarmasmi yoki tarixiy jihatdan o'zgaruvchanmi?  Ratsionallik tipologiyasi nima?  Turli xil ratsionallik tipologiyasini qanday asosda qurish mumkin?

RATIONALITY TURLARI 1) fikrlashning oqilonaligi va harakatning oqilonaligi; 2) sog'lom fikrning ratsionalligi va ilmiy ratsionallik; 3) qadriyatlarning oqilonaligi va bilimlarning oqilonaligi; 4) ontik ratsionallik; 5) rasmiy ratsionallik va moddiy ratsionallik; 6) gnoseologik ratsionallik; 7) pragmatik ratsionallik.

RATIONALITY TURLARI Shunday qilib, ratsionallik g'oyasi borliq va ongning har xil turlari va shakllariga nisbatan qo'llanilishi mumkin. Shu bilan birga, "umuman ratsionallik" bilan bog'liq holda ko'rib chiqiladigan semantik ma'nolarning muhim qismini "ilmiy ratsionallik" tushunchasiga kiritish mumkin.

RATIONALITY TURLARI E. N. Shulga ratsional bilim parametrlari tizimini taklif qiladi. Ratsional bilim :  metodik ravishda olingan bilimlar ;  sub'ektiv tushuniladigan tilda (kommunikativ, noaniq emas) tuzilgan , ya'ni. faqat axborot funktsiyasini bajaradigan tilda;  bu bilim mantiqiy tizimlashtirilgan ( izchil va izchil );  sub'ektiv boshqariladigan tarzda oqlanadi ;  bu bilim hissiy-irodaviy holatlardan xoli .

Ratsionallik turi Klassik Klassik bo'lmagan Post-klassik bo'lmagan Bilim predmeti Avtonom, mustaqil kognitiv aql, aslida "gnoseologik mashina" Mavzu + asboblar Ijtimoiy, qimmatli mavzu To'g'ri Haqiqat monopoliyasi Haqiqatning plyuralizmi Plyuralizm va haqiqatning aksiologik yuklanishi Determinizm turi Laplas, mexanik determinizm Tasodifiylik va noaniqlikni determinizm mazmuniga kiritish O'z-o'zini tashkil etish jarayonlarida tasodifiylikning muhim roli Qadriyatlarnin g ta'siri Fanning aksiologik neytralligi Ilmiy vositalarning qiymati Aksiologiya va epistemologiya o'rtasidagi yaqin aloqalar

O'xshashlar

Fanning paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari

Fan va falsafa

Fan falsafasi va metodologiyasi

Fan ijtimoiy – madaniy hodisa

Fan ijtimoiy hodisa sifatida