Фан ва таълим фалсафаси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

975 KB

Ko'chirib olish

МАВЗУМАВЗУ :: Фан ва таълимФан ва таълим фалсафасифалсафаси www.arxiv.uz

• РЕЖА • 1 . Фан фалсафаси хак , ида тушунча • 2 . Фаннинг олимлар билан • Боглик , лиги • 3 . Талим хак , ида тушунча . www.arxiv.uz

$Фан фалсафаси ўзига яқин фанлар, шунингдек ўзида тарих ва социология фанларини мужассамлаштирувчи фанлар билан мувофиқлашган ҳолда талқин қилинади. Бундай мувофиқлаштириш нотў\ридир. Фан социологияси фаннинг ижтимоий институт сифатида жамият структурасини, олимлар ахлоқини турли ижтимоий тизимлардаги типологиясини, формал профессионал ва ноформал жамоаларининг ўзаро таъсири, шунингдек, турли типдаги ижтимоий шароитларда фан тараққиётининг ижтимоий маданий шароитларини ўрганади. www.arxiv.uz$

Фаншунослик эса фан тараққиёти ва мавжудлигининг умумий қонуниятларини ўрганади, у одатда кам муаммоли ва баёнли характерга мойилдир. У ижтимоий фан сифатида ХХ асрнинг 60-йилларида шаклланди. Умумий маънода фаншунослик тадқиқотларини фаннинг сиёсий ва давлат бошқарувидаги назарий асосларини, илмий фаолият самарадорлигини ошириш учун тавсияларни берувчи сифатида характерлаш мумкин. Бу ҳол унга кенг ва умумий маъно беради ва у фанларнинг конгломеранти сифатида намоён бўлиб, бевосита фанлараро тадқиқотга айланади. www.arxiv.uz

Фаннинг информацион ҳажми динамикасини статистик ўрганиш соҳаси “ фанметрия” деб аталади. Дерек Прайз ва унинг мактаби фаолиятига мурожаат қилиб, у ўзида илмий мақолалар тўпламини таҳлил қилиш, илмий кадрларнинг ўсишида иқтисодий чиқимларда ва илмий аппаратда математик статистика методини қўллайди. Фан фалсафасининг асосий муаммосини ҳал қилишда турли ёндашувлар мавжуд. Машҳур фан файласуфи Ф.Франк фикрича, фан фалсафасининг предмети сифатида қандай қилиб инсоннинг кундалик билим даражасидан умумий илмий тамойилларга ўтиш мумкинлиги масаласи ётади. Фан фалсафасининг барча муаммоларини уч гуруҳга ажратиш мумкин. www.arxiv.uz

$Биринчи гуруҳга фалсафадан фанга интилувчи фалсафий билимнинг хусусиятига бо\лиқ муаммолар киради. Фалсафа дунёни универсал тушуниш ва унинг умумий тамойилларини билишга интилади, бинобарин, бу интилиш фан фалсафасига ҳам хос. Ушбу нуқтаи назардан у фан ўзгаришлари билан банд бўлади. Бу ерда фалсафанинг концептуал аппаратидан тўла фойдаланилади ва аниқ дунёқарашнинг бўлиши талаб этилади. Иккинчи гуруҳ муаммолари фан ичида вужудга келиб, билимдон ҳакамга муҳтож бўлади ва айнан фалсафа ҳакам вазифасини бажаради. Бу гуруҳда билиш фаолияти муаммолари, акс эттириш назарияси, когнитив жараёнлар ҳамда парадоксал муаммоларни ҳал қилишнинг «фалсафий йўллари» жамланади. Учинчи гуруҳга фан ва фалсафанинг ўзаро таъсири билан бо\лиқ муаммолар киради. Фан тарихига оид тадқиқотлар фаннинг ривожланишида фалсафий дунёқараш қандай улкан роль ўйнашини ишонарли тарзда кўрсатиб берди. Антик математика ва астрономиянинг вужудга келиши www.arxiv.uz$

Ҳозирги замон фалсафасининг йўналиши сифатида фан фалсафаси эпистемология ва фан тараққиётининг у ёки бу моделини тавсия қилувчи ўзига хос концепцияларни илгари суради. У фаннинг роли ва аҳамияти когнетив назарий фаолиятнинг характеристикасини аниқлашга қаратилган. Фан фалсафаси предмет сифатида илмий-техника инқилоби шароитида фаннинг ижтимоий, маданий функцияларини англаш жараёнида пайдо бўлган. У ёш фан бўлиб, ХХ асрнинг иккинчи ярмида шаклланган бўлса-да, фан фалсафаси номидаги йўналиш сифатида юз йилдан олдинроқ пайдо бўлди. www.arxiv.uz

Олимларнинг мулоҳазаларида “аналитик эпистемология фан фалсафасининг ўзидир”, деган фикрни учратиш мумкин. Фан фалсафасидаги юз йиллик тажриба бу фикрга зиддир. Фан фалсафасининг аналитик фалсафа билан мужассамлаштирилиши нотў ғ ри, чунки фан фалсафаси ўзининг юз йиллик тараққиётида аналитик эмас, балки кўпроқ тарихийлик нуқтаи назаридан ривожланади. Фан фалсафаси фан сифатида ҳозирги замон ғарб фалсафасининг фалсафий дунёқарашли концепциялари ва назарияларининг катта таъсирини ҳис қилади. Бироқ, ҳозирги замон фан фалсафасининг муаллифлик лойиҳаларида - муҳокама қилинаётган масалаларнинг катта қисмига интегратив ёндашув, алоҳида концептуал инновацияларни юқорига кўтариш каби мақсадлар акс этади. www.arxiv.uz

Бугун фан фалсафасига мазмунни деталлаштириш анъанаси, шунингдек, муҳокама қилинаётган муаммони аноним эмас, балки маълум муаллиф томонидан эришилган аниқ мавзуларда эълон қилинган натижаларни персоналлаштириш характерлидир. Фан фалсафаси табиатшуносликни ёки ижтимоий гуманитар фанларни ўрганишга қаратилганлигидан қатъи назар, тарихан ижтимоий-маданий билим мақомига эга. Масалан, методолог, табиатшунос олимнинг матнларини ўрганар экан, у бирданига физикавий майдон ёки элементар зарраларнинг тадқиқотчисига айланиб қолмайди. Фан файласуфларини илмий изланиш, “кашфиётлар алгоритмлари”, илмий билим ривожланишининг динамикаси, илмий фаолият методологияси каби муаммолар қизиқтиради. Фандаги рефлексия сифатида тушуниладиган фан фалсафаси методологик қурилмаларнинг ўзгарувчанлигини аниқлайди ва рационаллик чегараларини кенгайтиради. www.arxiv.uz

Фан фалсафасининг ҳақиқий маънодаги изоҳига таяниб, уни фан донишмандлигига муҳаббат, деб аташ мумкин. Агар фаннинг асосий мақсади ҳақиқатни эгаллаш бўлса, унда фан фалсафаси инсоният ўз интеллектини қўллаши мумкин бўлган соҳалардаги энг муҳим бў ғ ин ҳисобланади. Чунки унинг доирасида ҳақиқатга қандай эришиш мумкинлиги масаласи муҳокама қилинади. У дунёга ҳақиқат нима ва айнан ҳақиқатнинг бошқа барча эътиқодлардан устунлиги ҳақидаги буюк сирни очишга ҳаракат қилади. www.arxiv.uz

Баъзан фан фалсафаси тўгрисида фалсафанинг кўп асрли ривожланиши жараёнида фан ҳақида муайян тарзда фикр билдирган муаллифларнинг қарашларига таяниб, янада кенг тарихий-фалсафий фикр юритилади. Шу тариқа неокантиант фан фалсафасини, неореализм фан фалсафасини ва бошқа фан фалсафаларини олиш мумкин. Фан фалсафасининг сциентистик ва антисциентистик йўналишлари ҳам фарқланади. Улар ҳозирги даврнинг маданий континуумида фан эгаллаган ўринга турлича баҳо беради (бу ҳақда 1-бобнинг 9-қисмида сўз юритилган). www.arxiv.uz

$Фан фалсафасининг ўрнига ҳам турли хил баҳо берилади. Айрим муаллифлар мазкур фанда ўз хулосаларини фақат фан натижалари ва усуллари билан асослайдиган фалсафий фикр юритишнинг бир турини кўрадилар (Р. Карнап, М. Бунте). Бошқалар фан фалсафасига табиий илмий ва гуманитар билимлар ўртасидаги богловчи бўгин деб қарайдилар (Ф. Франк). Учинчи тоифа муаллифлар илмий билимни методологик таҳлил қилиш вазифаларини фан фалсафаси билан бо\ лайдилар (И. Лакатос). Фан фалсафасига фан ва жамият учун зарарли бўлган фанда мафкуравий спекуляция қилиш, деб қарайдиган муаллифлар ҳам бор (П. Фейерабенд www.arxiv.uz$ Фан фалсафасининг асосий муаммолари ҳақида сўз юритадиган Фан фалсафасининг асосий муаммолари ҳақида сўз юритадиган бўлсак, ХХ асрнинг дастлабки уч ўн йиллигида:бўлсак, ХХ асрнинг дастлабки уч ўн йиллигида: 1. дунёнинг яхлит илмий манзараси яратилганлиги; 2. детерминизм ва сабабиятнинг ўзаро нисбати тадқиқ қилинганлиги; 3. динамик ва статистик қонуниятлар ўрганилганлигини кўрамиз. www.arxiv.uz

Фан фалсафасининг асосий муаммолари ҳақида сўз юритадиган Фан фалсафасининг асосий муаммолари ҳақида сўз юритадиган бўлсак, ХХ асрнинг дастлабки уч ўн йиллигида:бўлсак, ХХ асрнинг дастлабки уч ўн йиллигида: 1. дунёнинг яхлит илмий манзараси яратилганлиги; 2. детерминизм ва сабабиятнинг ўзаро нисбати тадқиқ қилинганлиги; 3. динамик ва статистик қонуниятлар ўрганилганлигини кўрамиз. www.arxiv.uz

$Ҳозирги замон фан фалсафаси табиий илмий ва гуманитар билим ўртасида богловчи бўгин бўлиб хизмат қилади. Ҳозирги замон цивилизациясининг ахлоқ, сиёсат ва динга турлича муносабатларида фаннинг ўрнини тушунишга ҳаракат қилади. Бу билан фан фалсафаси ҳодисалар ва жараёнларга олимлар тор профессионал нуқтаи назардан ёндашишига йўл қўймай, умумий маданий вазифани ҳам бажаради. У ҳар қандай муаммонинг фалсафий жиҳатига эътибор беришга чақиради. Фан фалсафаси, бир томондан, фанга бўлган қизиқишни ра\батлантирса, иккинчи томондан, илмий билимнинг ўсиши муаммосига қарашларнинг кенгайтирилган диаграммаси шаклида намоён бўлади. www.arxiv.uz$