Etika - Falsafa - Slaydlar

Etika

Yuklangan vaqt:

03.09.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6613.3662109375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Etika

Mavzu rejasi: 1. 1.Etikaning mohiyati va ahamiyati. 2. Zamonaviy axloqning asosiy sohalari: metaetika, normal etika, amaliy etika. 3. Etikaning asosiy kategoriyalari. Etikada ijtimoiy adolat tamoyili. 4. Ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov. Sharq va G‘arb mutafakkirlarining axloqiy qarashlari. 5. Axloqning shakllanishiga oid genetik va diniy yondashuvlar tasnifi.

Qadimgi yunon faylasufi Aristotel o‘z davrida mavjud fanlarni ta’riflarkan, ularni uchta guruhga ajratadi: nazariy fanlarga falsafa, matematika, fizikani; ijodiy fanlarga san’at, badiiy hunarmandchilikni; amaliy fanlar ga esa etika va siyosatni kiritadi. Shu tariqa Etika falsafa doirasidan ajralib chiqadi va mustaqil fan sifatida shakllana boshlaydi. Arastuning fikricha axloqshunoslik amaliy fandir , chunki axloqiy qoidalar ko`rgazmali emas, balki amalda ijtimoiy hayotning hamma qatlamlarida xizmat qilish kerak. “Kimki bilimda ilgarilab, axloqda oqsaydigan bo`lsa, bilginki u oldinga emas katta tezlik bilan tubanlik sari ketmoqda.

Axloqshunoslik axloqiy tafakkur taraqqiyotini tadqiq etadi va amaliyotda insonni ezgulik orqali haqiqatga olib borishga xizmat qiladi. Shu bois uni Axloq falsafasi deb atash mumkin. Hozir u falsafiy fan sifatida 3 yo`nalishda ish olib boradi, ya`ni axloqiy tafakkur taraqqiyotini tadqiq etar ekan, u axloqni 1)bayon qiladi; 2) tushuntiradi; 3) o`rgatadi. «Etika» (axloqshunoslik)–axloqning kelib chiqishi, mohiyati , xususiyatlari, jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni haqidagi fandir. U boshqa ijtimoiy fanlar singari o‘z qonunlari va kategoriyalariga ega bo‘lib, ular orqali o‘z xulosalarini bayon qiladi.

"Etika" — bu inson xulq-atvori, axloqiy qadriyatlar, to'g'ri va noto'g'ri, ezgulik va yovuzlik, adolat va nohaqlik kabi tushunchalarni o‘rganadigan falsafiy fan hisoblanadi. U insonlar qanday yashashi, qanday qarorlar qabul qilishi va boshqalar bilan qanday munosabatda bo‘lishi kerakligi haqida fikr yuritadi.

Shaxsiy etika – shaxsning o‘z hayotida amal qiladigan axloqiy prinsiplari. Kasbiy etika – muayyan kasbda ishlovchi insonlarning axloqiy me’yorlari (masalan, shifokorlar, o‘qituvchilar, jurnalistlar, yuristlar uchun). Ijtimoiy etika – jamiyatda qabul qilingan axloqiy normalar va qadriyatlar.Bioetika – tibbiyot va biologiya sohalarida axloqiy muammolarn i o‘rganadi.Biznes etikasi – tadbirkorlik va ishbilarmonli kda axloqiy qarorlar va harakatlar.

“ Odob”(arabcha ,,adab” so`zining ko`pligi) xulq-atvori, yurish-turish madaniyatining tashqi va ichki jihatlarini ifodalaydigan tushuncha. U kishilarning xatti-harakatida, o`zaro munosabatida(oila, mehnat jamoasi va turli marosimlarda) namoyon bo`ladi. Odob – inson haqida yoqimli taassurot uyg`otadigan, lekin jamoa, jamiyat va insoniyat hayotida burilish yasaydigan darajada muhim ahamiyatga ega bo`lmaydigan, milliy urf- odatlarga asoslangan chiroyli xatti-harakatlarni o`z ichiga oladi.

“ Odob” — bu insonning xulq- atvoridagi yumshoqlik, hurmat, kamtarlik, va o‘zgalar bilan chiroyli muomala qilish madaniyatini bildiradi. Bu tushuncha ko‘proq kundalik hayotda insonning tarbiyasi, muomala madaniyati va o‘zini tutishi bilan bog‘liq.

«Axloq» so‘zi aslida arabcha so‘z bo‘lib, xulq-atvor, yurish-turish, tarbiya degan ma’nolarni anglatadi. Jamiyatning axloqiy hayoti deb kishilarning ijtimoiy, siyosiy va xuquqiy faoliyatida, oilasida va kundalik turmushida yuzaga keladigan o‘ziga xos munosabatlari shakliga aytiladi.

Axloq — bu insonning ichki sifati, ya'ni u kishining ichki olamidagi yaxshi yoki yomon xatti- harakatlarga sabab bo‘ladigan barqaror holati . Axloq odatda xulq orqali namoyon bo‘ladi — ya’ni odam qanday gapiradi, qanday ish tutadi, boshqalar bilan qanday munosabatda bo‘ladi.

Аxloq – kishilar orasidagi munosabatni tartibga solishning o‘ziga xos tartib- qoidalari yigʼindisi. Аxloqdagi “yaxshilik”, “yaxshi odatlar” insonning o‘z manfaatini jamiyat manfaatini moslashga, ayrim o‘rinlarda jamiyat manfaatlari yoʼlida o‘z hayotiy maqsadlari, manfaatlarini o‘zgartirishga imkon beradi

Xulq Xulq — bu insonning tashqi xatti-harakati , ya’ni odam boshqalar bilan qanday muomala qiladi, qanday gapiradi, qanday tutadi – ana shu ko‘zga ko‘rinadigan odatlari .

XULQ....? Xulq - oila, jamoa, mahalla-ko`y miqyosida ahamiyatli bo`lgan, ammo jamiyat va insonning hayotiga sezilarli ta`sir ko`rsatmaydigan yoqimli insoniy xatti-harakatlarning majmui

Riyoziyot olimi al-Xorazmiydan inson haqida so‘rashdi. Olim shunday dedi: Agar inson yaxshi xulq sohibi bo‘lsa, u 1 ga teng. Agar inson husn sohibi bo‘lsa, birning yoniga nolni qo‘sh = 10 bo‘ladi. Agar inson boy bo‘lsa, yana bir nolni qo‘sh = 100 bo‘ladi. Agar nasl-nasabli bo‘lsa, yana bir nolni qo‘sh = 1000 bo‘ladi. Agar 1 raqami, ya’ni xulq yo‘q bo‘lib ketsa, insonning qiymati yo‘qqa chiqib, nollarning o‘zi qoladi = 000.

Axloq XulqKarim aka mehribon (axloq), u yetimga mehr bilan muomala qiladi (xulq), .A x lo q • Bu insonning qalbida mehribonlik bor. Bu — ichki sifat, ya'ni axloq. U boshqalarga g‘amxo‘rlik qilishni o‘ziga to‘g‘ri deb biladi. Unga hech kim majburlamagan, ichidan kelgan. X u lq • U yetim bolaga iliq so‘zlar bilan muomala qiladi, uni quvontiradi, yordam beradi. Bu — axloqning amaliy ifodasi, ya’ni xulq. O d o b • yetim bolani kamsitmasdan oromini buzmasdan hurmat bilan uning dardini tinglash

Аxloqiy tamoyillar axloqiy anglash shakllaridan hisoblanadi. Ularda axloqiy talab nisbatan umumiy tarzda ko`zga tashlanadi. Ular jamiyat tomonidan shaxsga qo`yiladigan talab shaklida namoyon bo`lib, insonning axloqiy mohiyatini, uning hayoti mazmunini, odamlar bilan o`zaro aloqalaridagi asosiy jihatlarni bemalol belgilab beradi. Natijada, tamoyillar, inson xatti- harakatining umumiy yo`nalishini ko`rsatgan holda, ko`pgina axloqiy me`yolar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.

Axloqiy tamoyill arVatanp arvarli k Millat parvar lik Insonp arvarli kErkpa rvarlik

Axloqiy tamoyillar Yaxshilik va yomonlik - Bu juftlikning farqli tomoni shundaki , voqe bo`lgan ezgulik hech qachon to`g`ridan to`g`ri yovuzlikka aylanmaydi, yovuzlik esa har qanday zamonda, sharoitda ham yovuzlik bo`lib qolaveradi Adolat ning o`zi biror-bir qadriyatni anglatmaydi , lekin qadriyatlar orasidagi nisbatni belgilaydi, ularni baholash maqomiga ega Shafqat ning ildizi inson shaxsiga bo`lgan muhabbatga borib taqaladi, u ham muhabbat kabi qamrovli hissiyot Qadr-qimmat. Bu tushuncha inson o`z qadrini, bu dunyoda uning hayoti oliy qadriyat ekanligini, o`z shaxsi oldida o`zi ma`sul ekanligini anglash uchun xizmat qiladigan hissiyot Ideal inson hayotidagi eng oliy axloqiy talabki, uning bajarilishini shaxsni komillikka yetkazadi. Hayotda to`la ideallikka erishib bo`lmaydi, lekin inson ana shu komillikni o`ziga namuna bilib, idealga intilib yashashi jarayonida nisbiy-hayotiy komillikni qo`lga kiritadi

Baxt – har bir insonda qoniqish hissi undagi maqsadlarning takomilga yetkanidagina ro`y beradi. Farobiy “Baxt – har bir inson intiladigan maqsad, zotan u muayyan komillikdir”, – deganda ko`p jihatdan haq edi Hayolilik – bu me`yor xulqiy har bir xulqiy go`zallikning asosiy belgilaridan biri hisoblanadi. Bir qarashda uyat hissi bilan o`xshasada, aslida o`zini ko`proq andisha va iboga yaqin fazilat tarzida namoyon qiladi, unda axloqiy mohiyat estetik xususiyat- nafosat bilan uyg`unlashib ketadi

“ Erkinlik insonni siyosiy, ma’naviy zo’riqishdan, zo’ravonlikdan himoya qilishdir. Erkinlik o’z baxtini o’zi yaratish vositasidir. Erkinlik jamiyati va boshqa ma’rifatli kishilar bilan insonning muloqotga kirishish huquqidir. Erkinlik – jamiyat tomonidan insonni ochlidan va qashshoqlikdan, qo’rquvdan jaholatdan yakkalanib qolishdan himoya qilishining kafolatlanishidir. Erkinlikni jamiyatning turli sohalari bilan bog’lab aniq tushunchalar hosil etiladi. Masalan vijdon erkinligi, fuqarolar erkinligi, iroda erkinligi, fikr erkinligi, so’z erkinligi, matbuot erkinligi va h.k. Erkinlik boshboshdoqlik uchun emas, balki jamiyatda muayyan ijtimoiy tartib uchun mas’uliyat – ijtimoiy makondir.

Burch -insonning jamiyat oldidagi vazifasi. Mana shu vazifani bajarishni erkin, ixtiyoriy tanlash, irodaga ega bo‘lish, bajarish uchun erkin muhitga ega bo’lish insonning ma’naviy- axloqiy jihatidir. Inson ruhi , ongi, boylik, martaba vasvasasi bilan zanjirlangan ekan, uning fikri erkin bo’lolmaydi. Ana shu zanjir ozod bo’lishi yoki zanjirbandligini anglash ma’suliyatidan qochish bilan band bo’lar ekan, inson o’zining erkini cheklaydi.

Erkinlik anglashib olingan zaruriyat ekan, u ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov asosida namoyon bo’ladi. Insondagi ixtiyor erkinligi zaruriyat talabi bilan oqilona, aqlga buysundirilgan ravishda cheklanadi ya‘ni nisbiylashadi. Insonning ixtiyor erkinligi ma‘lum mas‘uliyat bilan faoliyat ko’rsatishini talab qiladi. Erkinlik tarixiy taraqqiyotining zaruriy mahsulidr. Ixtiyor erkinligi tufayli inson har qadamda axloqiy tanlov muammosiga duch keladi. Bu muammo kishida mas‘uliy at hissi mavjudligidan dalolat beradi.

“ Masʼuliyat” tushunchasi arab tilidan tarjima qilinganda “javobgarlik”, “hisob bermoqlik” maʼnolarini anglatib, biror ish, xatti-harakat oqibati, natijasi uchun javoblarlikni anglatadi Mas‘uliyat shaxs faoliyatida o’z-o’zini boshqarishni tartibga solishdir. Shaxsning jamiyatda tutgan o’rniga qarab mas‘uliyatning ko‘lami ham xilma-xil bo’ladi. Jamiyatning oddiy a‘zosi ota-ona, farzandlar, jamoa oldida u yoki bu darajada mas‘uliyatni sezadi. Buyuk shaxslar, davlat arboblari esa vatan, xalq, tarix oldida, tarixiy zaruriyatlarni hal qilishida mas‘uliyat ko’p bo’ladi. Shunga yarasha ularning har bir qo’ygan qadami, fikri oldida javobgarlik hissi , mas‘uliyati yuqori bo’ladi.

Komillik – mehr-muruvvat, adolat, to’g’rilik, vijdon, or-nomus, iroda, tadbirkorlik, matonat kabi ko’plab asl insoniy fazilatlarning mujmuidir. Komil inson va uning g’oyasi azal-azaldan xalqimizning ezgu orzusi, millat ma‘naviyatining uzviy bir qismi bo’lib kelgan. Komil inson – bu ozod shaxs, erkin fikr etuvchi, bu xalqning ideallari uchun kurashuvchi inson, o’z Vataniga halol mehnat qiluvchi kishilardir .

AXLOQ TUZILMASI  Axloq tuzilmasi : 1) axloqiy anglash (axloqiy ong); 2) axloqiy his etish (axloqiy hissiyot); 3) axloqiy munosabatlar (axloqiy xatti-harakatlar).

O'xshashlar

Axloq falsafasi (Etika)

Etika fanining asosiy kategoriyalari. Axloqiy tamoyillar va me‘yorlar

Etika fanining predmeti va jamiyat hayotidagi ahamiyati. Axloq haqidagi qarashlar tarixi

Iqtisodiyot falsafasi uning predmeti mazmuni

Ijtimoiy fanlar