Борлиқ – Табиатшунослик категорияси сифатида

Борлиқ – Табиатшунослик категорияси сифатида

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2103.5 KB

Ko'chirib olish

1Борлиқ – Табиатшуносл ик категорияси сифатида

2Онтология – фалсафанинг борли қ муаммосини ўрганувчи асосий бўлимларидан бири, борлиқ муаммоси эса, фалсафанинг бош муаммоларидан бири. Фалсафанинг пайдо бўлиши айнан борлиқ муаммосини ўрганишдан бошланган. Қадимги Ҳинд, Хитой, антик фалсафа биринчи навбатда онтология билан қизиққан, борлиқ моҳиятини англашга ҳаракат қилган. Борлиқ – бу реал мавжуд, ўз ичига барча жисмларни оладиган, барқарор, мустақил, объектив, доимий, чексиз субстанциядир. Борлиқ фалсафий категориясининг мазмунини очиб берадиган қоидалар: Атроф олам, предметилар, ҳодисалар реал мавжуд бўлади, у (олам) бор; Атроф олам ривожланади, ички сабабга эга бўлади, ҳаракат манбаи ўзида; Материя ва руҳ – ягона, лекин шу билан бирга қарама-қарши моҳиятлар, реал мавжуд. Субстанция – ўз мавжудлиги учун ўзидан бошқа ҳеч нарсага эҳтиёж сезмайдиган мустақил борлиқ.

3Онтология Борлиқ ва йўқлик муаммолари ўрганилади А тама фалсафада фақат XVII асрдан бери ишлатилади Ҳар қандай фалсафий дунёқарашнинг негизи ҳисобланади

4Оламнинг манзараси (Борлиқ) Оламнинг (Борлиқнинг) умумий манзарисиДунёнинг мифологик манзараси Дунёнинг табиий-илмий манзараси Дунинг диний манзараси Дунёнинг фалсафий манзараси

5Онтология Ўзаро алоқада ижтимоий фалсафа Жамият тараққиёти масалалари Ахлоқ Инсоннинг ахлоқий тарбияси ма- салалариАксиология Қадриятлар фалсафасиГносеология Билиш муам- моларини ўрганади Фалсафий антрапология инсон ва унинг ҳаёти ма- салалари

6Мифологиянинг бош мақсади Ф алсафа нинг бош ма қ сади « борлиқни ким яратгани» ҳақида гапириб бериш «борлиқнинг нималиги, у қаердан пайдо бўлгани ва қаерга йўқолиши»ни оқилона тушунтириш Борлиққа муносабатнинг хилма-хиллиги

7«Борлиқ» категорияси фалсафа пайдо бўлиши билан шаклланган ва изчил назарий қизиқиш предметига айланган бўлса да , дунё ҳақида одамлар анча олдинроқ фикр юрита бошлаганлар ва бу тасаввурлар кўп сонли афсоналар ва мифларда бизгача етиб келган. Борлиқ муаммосини фалсафий англаб етишга илк уринишлар милоддан аввалги биринчи минг йилликда вужудга келган қадимги ҳинд ва қадимги хитой фалсафаларидаёқ кузатилади. Борлиқ хақидаги қарашлар айниқса юнон фалсафасида ривожланди.

8Юнон олимларининг фикрича борлиқЮнон олими Фалес нингфикрича борлиқнинг асосини сув ташкил қилади Пифагор«ҳамма нарса сондир», деган хулосага келади ва Ернинг шарсимон эканлигини биринчи бўлиб таъкидлайди Парменид биринчи бўлиб борлиқни категория сифатида тавсифлади ва махсус фалсафий таҳлил предметига айлантирди Юнон олими Анаксименнинг фикрига к ўра ҳамма нарсани ҳаво бошқаради Демокрит ва Левкипп атомларни муайян модда сифатида тавсифлаб, уларни «бўшлиқ» - йўқликка зид ўлароқ, «тўла» ёки «қаттиқ» борлиқ билан тенглаштирган Ксенофан ҳамма нарса ер ва сувдан вужудга келади деб ҳисоблайди Гераклит фикрича айни бир нарса мавжуд ва номавжудди рПлатон нафақат моддий, балки идеал нарсалар ҳам борлиққа эга эканлигини фалсафа тарихида биринчи бўлиб кўрсатиб берди

9Шарқ мутафаккирларини фикрича , борлиқ Ибн Сино фикрича борлиқнинг асоси “вужуди вожиб” яъни Оллоҳдир. Вужуди вожиб бу биринчи моҳият . Унинг мавжудлиги сабабини бошқа нарсалардан қидириш ноўрин. Чунки биринчи сабаб унинг натижаси бўлган хилма хил жараёнларнинг моҳиятига боғлиқ бўла олмайди Форобийнинг фикрича борлиқ иккига бўлинади “ В ужуди вожиб” барча мавжуд ёки пайдо бўлиши мумкин бўлган нарсаларнинг биринчи сабаби “ Вужуди мумкин” эса доимо ўзгаришда, зиддиятли муносабатларда бўлиб, унда барча нарсалар оддийдан мураккабга, тартибсизликдан тартиблиликка қараб ҳаракат қилади

10Й ўқлик борлиқни инкор этади ва нарса, жисм, ҳодиса, онг ўзлигини йўқотган ҳол ат да «йўқлик» атамаси ишлатилади . Б орлиқ фалсафий категория сифатида дунёни унинг бутун ранг-баранглиги ва турли-туман намоён бўлиш шакллари билан яхлит акс эттириш имконини беради. Борлиқ ва йўқлик ўртасида диалектик ўзаро алоқа мавжуд. Ў тган замондаги борлиқ йўқликдир . Борлиқ доим ҳозирги замонда мавжуд бўлади, у фақат ҳозирги замонда ўзини намоён этади .

11Борлиқ шакллари ижтимоий борлиқ инсон борлиғи Т абиат борлиғи Нотирик табиат борлиғи Маънавий борлиқ

12Борлиқнинг асосий шакллари: Моддий борлиқ – табиат ва атроф оламдаги моддий (масофа, масса, ҳажм, зичликка эга бўлган) жисмлар, нарсалар, ҳодисаларнинг мавжудлиги Идеал борлиқ – идеалнинг мустақил реаллик сифатида индивидуаллашган руҳий борлиқ ва объективлашган (индивиддан ташқаридаги) руҳий борлиқ кўринишида мавжудлиги Инсон борлиғи – инсоннинг моддий ва руҳий (идеал) бирлиги сифатида мавжудлиги, инсоннинг ўз-ўзича борлиги ва унинг моддий дунёда борлигиИжтимоий борлиқ – инсоннинг жамиятда борлиги ва жамиятнинг борлиги (ҳаётнинг мавжудлиги, ривожланиши) Ноуменал борлиқ (“ноумен” – сўзи, “ўз-ўзича”) – уни ташқаридан ким Кузатаётганоиги англашидан қатъий назар реал мавжуд борли; Феноменал борлиқ (“феномен” – сўзи, “тажриба орқали берилган ҳодиса”) – Зоҳирий борлиқ, яъни билувчи субъект қандай кўришига боғлиқ.

13Онтология-борлиқ фалсафасининг муаммолари Борлиқ ва йўқлик Мавжудлик ва номавжудлик Тирик табиат борлиғнинг иккинчи даражаси Руҳсиз жисмлар борлиғи Инсон онги борлиғи 1.Барча предметлар 2.Ҳайвонлар 3.Ўсимликлар 1.Муайян одамлар болиғи 2.Ижтимоий борлиқ 3. Идеал борлиқТирик табиат борлиғининг Биринчи даражаси Микро элементар зарралар, Корпускулалар, Атомлар, электронлар, протонлар

14Борлиқнинг XX аср, дунё миқёсидаги тартибсизлик, абсурд ва интиҳо асри, бунёд этган янги постмодернистик шаклини эълон қилган постмодерн йўналиш бошбошдоқлик ҳамда тар тибсизлик томон юз тутган. Ҳ озирги замон постмодерн фалсафаси мантиқан тугалланган шаклда борлиқни ҳам, субъектни ҳам инкор этади.

15Борлиқнинг интиҳоси - апокалипсис, исён, номуайянлик ва спонтан - лик - постмодернизмнинг энг кенг тарқалган мавзуларидан биридир. «Вазият алоқа қилувчиларнинг чексиз миқдори юкланган, дастлабки сигнални фарқлаш ва аниқ адресатни аниқлаш мумкин бўлмаган чексиз компьютерни эслатади

16Хулоса Борлиқ бизнинг мавжудлигимиз асоси, нотирик, тирик табиатнинг яшаш усулидир . Макон ва вақт ҳақидаги фалсафий қарашларни умумлаштириб ва бу категориялар мазмунини дунё ҳақидаги ҳозирги табиий-илмий билимлар билан бойитиб, юқорида айтилганлар нуқтаи назаридан макон ва вақтнинг асосий хоссаларини қайд этиб ўтамиз - макон кўламлилик, бир жинслилик ва кўп ўлчовлилик билан тавсифланадиган мавжудлик тартиби, вақт эса давомлилик, орқага қайтмаслик ва изотроплик, яъни мумкин бўлган барча йўналишларнинг тенг ҳуқуқлилиги хос бўлган воқеаларнинг ҳаракат тартиби ва кетма-кетлигидир.

O'xshashlar

Табиатшунослик методологияси

Борлиқ ва табиат фалсафаси

Табиат фалсафаси фан сифатида

Олам борлиқ, табиат, инсон тўғрисидаги ибтидоий билимлар пайдо бўлиш муаммоси

Марказий Осиё олимларининг табиатшунослик фанлари ва фалсафасига қўшган ҳиссалари