Radiatsiya va ekologiya - Ekologiya - Slaydlar

Radiatsiya va ekologiya

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2448.1552734375 KB

Ko'chirib olish

Radiatsiya va ekologiya www.arxiv.uz

Radiatsiyaviy - kimyoviy holatni baholash - RQ va KTQ omillarining asosini tashkil etib, uni o‘tkazishdan maqsad: • fuqaro muhofazasi tizimlariga kiruvchi fuqarolarning ishlash qobiliyatlarini baholash; • ishchi xizmatchilarning ish faoliyatlarini baholash va ulardan foydalanish chegaralari; • evakuatsiya davrida tibbiy yordam ko‘rsatish hajmi; • fuqarolarni sanitar - qayta ishlovdan o‘tkazish hajmi; • jihozlarni, transport vositalarini, shaxsiy saqlovchi vositalarni, kiyim kechaklarni, ish joylarini dezaktivatsiya va degazatsiya qilish; • radiatsiyaviy - kimyoviy zararlangan xududlarda qolgan suv, em, oziq-ovqat va boshqalarni qayta ishlab, foydalaniladi va boshqa omillar bajariladi. www.arxiv.uz

Mahalliy shikastlar 2 haftadan keyin, yashirin davrdan keyin paydo bo’ladi. Jarohat bitishi asoratsiz o’tishi mumkin. Nur kasalligi avj olganda yallig’lanish belgilari pasayadi, nekrozni biologik lizisi cho’ziladi, yiringlash xavfi oshadi. Jarohat bitishining ikkinchi bosqichida tiklanish jarayonlari cho’ziladi. Hosil bo’lgan granulyatsiya tez qonaydi, nekrozga uchraydi. Epiteliylanish to’xtaydi, jarohat bitsa, katta chandiq, ko’pincha kelloid hosil qiladi. Davolash. Qo’shma shikastlarda nikroektomiya erta, birinchi haftalarda bajariladi, operatsiyani nur kasalligi avjiga chiqmasdan suyak iligi depressiyasi tugagach, 6-10 haftalarda bajarish mumkin bo’ladi. O’tkir nur kasalligini davolashda suyak iligini transplantatsiya qilinadi, odatda katta odamda 1500 ml suyak iligi borligini hisobga olib, 500 ml ilik ko’chirilib o’tkaziladi. Aholini radiatsiyadan himoya qilish quyidagilarni o’z ichiga oladi: radiatsiya xavfi to’g’risida xabar berish, kollektiv va individual himoya vositalaridan foydalanish, radioaktiv moddalar bilan zaharlangan muhitda aholining yurish-turish qoidalariga rioya etishi, oziq-ovqat mahsulotlari va suvni radioaktiv moddalar yuqib qolishidan asrash, individual himoyaning tibbiyot vositalaridan foydalanish, atro-muhitning qanchalik zaharlanganini aniqlash, aaholiga ta’sir etgan nurni dozimetrik yo’l bilan tekshirish va radioaktiv moddalardan zaharlangan yoki zaharlanmaganligini aniqlash uchun oziq-ovqat mahsulotlari bilan suvni ekspertizadan o’tkazish. www.arxiv.uz

Radioaktiv shikastlangan hududlarda xalqni saqlashning asosiy qoidalari quyidagilardan iborat: • radioaktiv shikastlanish xususida ogohlantirish; • himoya inshoatlarida saqlash (boshpana, radiatsiyadan saqlovchi boshpana - RSB); • shaxsiy saqlovchi vositalardan foydalanish; • radiatsiyadan saqlovchi preparatlardan (SHD-2) foydalanish; • zararlangan suv va emishlardan saqlanish; • zararlangan joylarda fuqarolarni saqlash rejimlariga rioya qilish; • zararlangan joylardan fuqarolarning evakuatsiya qilish; • zararlangan hududlarga odamlarni kiritmaslik; • fuqarolarni sanitar qayta ishlovdan o‘tkazish, kiyim kechak, texnika, inshoatlarni dezaktivatsiya qilish.www.arxiv.uz

Ionli nurlanish ta’sirida organizmda o’tkir va surunkali hamda mahalliy (lokal) va umumiy shikastlar kuzatiladi. O’tkir nurdan shikastlanishlar to’rt darajali bo’ladi. Erta eritema. Birinchi kuni uning belgilari ma’lum bo’ladi, 2 – 3 haftadan so’ng teri quriydi, yengil pigmentsiya bo’ladi, soch butunlay to’kiladi. Eritamatoz dermatit. Bu belgi terining o’tkir yallig’lanishini ko’rsatadi, og’riq kuyish belgilari, pigmentatsiya paydo bo’ladi, soch to’kiladi. Bullyoz dermatit. Nurlanishdan so’ng bir hafta o’tgach, og’riq paydo bo’lib, rangsiz pufakchalar paydo bo’ladi, epidermis ko’chib soch to’kiladi. 6 – 12 kun davomida teri bitishi mumkin, ammo oylab davom etishi ham mumkin. Gangrenozli dermatitda 2 – 3 sutkadan so’ng qichitadigan eritema paydo bo’ladi. So’ngra epidermis nekrozga uchraydi. Yiringli bo’shliqlar hosil bo’lib, ularni faqatgina plastik operatsiya bilan yopish mumkin. Terining surunkali shikastlanishi oylab davom etadi, u rentgen nurlarining kam-kam ta’siridan paydo bo’lib, ko’pincha qo’l va pnjalar zararlanadi. Ular rentgen darmatitlarini paydo qiladi, rentgen yaralari (yiring to’plamlar) prekarsinoma hosil bo’lguncha 10 yildan 15 yilgacha vaqt o’tadi. Nurdan shikastlanishning yana bir asorati genlarga ta’sir qilib, ularni mutatsiyaga olib keladi va irsiy kasalliklarga sabab bo’ladi. www.arxiv.uz

Radioaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda odamlarni hatti-harakatlari, radiatsiyaviy holatdan kelib chiqib aniqlanadi, bunda: a) muayyan zararlangan joylarda, odamlar, RSBda bir necha soatgacha saqlanishlari va so‘ngra oddiy inshoatlarda bo‘lishlari tavsiya etiladi. Ammo korxonalar va yashash maskanlar ishlarini oddiy rejim asosida amalga oshiradilar. b) kuchli zararlangan joylardagi fuqarolar himoya inshoatlarda uch kungacha saqlanishlari va keyingi to‘rtinchi kunda oddiy inshoatlarda bo‘lishlari mumkin. Bunday holatlarda korxona va maskanlar alohida rejimda ishlashlari, ochiq joyda ishlovchilar esa bir necha soatdan, bir necha kungacha ishni to‘xtatishlari zarur. v) xavfli va juda xavfli shikastlanishda fuqarolar himoya inshoatlarida uch kundan kam bo‘lmasliklari, hamda oddiy inshoatlarda ham tashqariga chiqmasdan saqlashlari kerak. Bunday korxonalarda hamma oziq-ovqat mahsulotlari germetik idishlarda saqlanishi (shkaflarda, shishali yoki emalli idishlarda, polietilen qopchalarda) hamda ovqat tayyorlashda faqat zararlanmagan suvlardan foydalanish lozim. www.arxiv.uz

Nurdan shikastlanishlar keng to’lqin spektriga ega bo’ladi, atom bombasi portlagan bo’lsa, yorug’lik, issiqlik energiyalari birgalikda qo’shma shikastlarni keltirib chiqaradi. Radioaktiv moddalar portlashi natijasida radioaktiv chang sifatida nafas, me’da-ichak shilliq qavatlarga ta’sir qilib, mahalliy nurdan shikastlanishlarni ro’yobga chiqaradi. Umumiy reaksiya sifatida beta, gamma va rentgen nurlari, yuqorida qayd qilinganidek, nur kasalligiga sababchi bo’ladi, uning klinikasi nurlanish ekspozitsiyasiga bog’liqdir. Klinikasi. 500 rad (5Gr) (grey) dan ortiq nur o’limga olib keladi, 200 dan 500 rad gacha (2,5 Gr) o’rta darajadagi nurlanish kasalligiga sabab bo’ladi. Birinchi kunlari ko’ngil aynishi, holsizlik paydo bo’ladi. 2 – 3 haftada o’tkir nur kasalligi paydo bo’ladi. Kasallik qon yaratilishini buzadi, petexial qon quyiladi, asoratlar paydo bo’ladi, bemor isitmalaydi. Butun tana 250 rad nurlanganda o’lim 50% ni tashkil qiladi, yoki 2 – 3 oyda tuzalish mumkin. Bir necha soatda 200 rad (2 Gr) nurlansa, yengil o’tkir nur kasalligi paydo bo’ladi. 100 rad (1Gr) odatda shikoyatlarga sabab bo’ladi. Keyinchalik nurlanish kumulyatsiya bo’lib, surunkali kasallik keltirib chiqarishi mumkin. Nur kasalligining klinikasi murakkab bo’lib, ko’p tomonlari hali aniqlanmagan. www.arxiv.uz

Xavfli kimyoviy korxonalarda fuqarolarni saqlashning asosiy uslublari quyidagilardan iborat: • kimyoviy shikastlanish xavfi haqida ogohlantirish; • himoya inshootlarida (boshpanada) saqlanish; • shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish; • antidod va SHKP-8 ni qo‘llash; • shikastlangan joylarda yurish- turish rejimlariga rioya qilish; • zararlangan hududlardagi odamlarni evakuatsiya qilish; • fuqarolarni sanitar-qayta ishlash, kiyim-kechak, inshoatlarni, transport va texnikalarni degazatsiya qilish. www.arxiv.uz

Fuqaro mudofaasining “Radiatsiya xavfi” degan xabar signallari berilganida aholi himoyalovchi inshootlariga berkinib olish kerak. Ma’lumki bunday inshootlar o’tib-kirib boruvchi radiatsiya ta’sirini sezilarli darajada (bir necha barobar) susaytiradi. Radiatsiyadan shikastlanishning tibbiy profilaktikasi uchun individual aptechkada bo’ladigan radiatsiyadan himoya qiluvchi vositalardan foydalaniladi. Muhitdagi radiatsiya darajasi yuqori bo’lib turgan mahallarda radiatsiyadan shikastlanib qolish mumkin bo’lgani uchun aholiga birinchi tibbiy yordami ko’rsatishga kirishish iloji bo’lmaydi. Bunday sharoitlarda shikastlangan odamlarning o’z-o’ziga va bir-biriga yordam ko’rsatishi, zaharlangan maydonda yurish-turish qoidalariga qattiq rioya qilishi katta ahamiyatga ega bo’ladi. Individual himoyaning tibbiy vositalaridan oldindan foydalanilmagan bo’lsa, u holda bular individual aptechka (AI-2) dan foydalanish qo’llanmasiga muvofiq ishlatiladi. www.arxiv.uz

Radioaktiv moddalardan zararlangan maydonda ovqat yeyish, zaharlangan suv manbalaridan suv ichish, yerga yotish mumkin emas. Taom tayyorlash va aholini ovqatlantirib borish tartibini fuqaro mudofaasiga ma’sul shaxslar joyning radioaktiv moddalardan qanchalik zaharlanganligini hisobga olgan holda belgilab beradi. Yadro qurolidan zararlangan o’choqlarda radioaktiv moddalardan zaharlangan maydonda birinchi tibbiy yordam ko’rsatishda avval zararlangan odamning hayotini saqlab qolishga aloqador bo’lagan chora-tadbirlar amalga oshiriladi. So’ngra tashqi gamma-nur ta’sirini bartaraf yoki kamaytirish zarur, buning uchun himoya inshootlaridan: pana joylar, chuqurlikdagi biolar, g’isht, betondan qurilgan imoratlar va boshqa binolardan foydalaniladi. Radioaktiv moddalarning badan va shilliq pardalarga ta’sir etmasligi uchun qisman sanitariya ishlovi o’tkaziladi va kiyim-kechak hamda poyabzal qisman dezaktivatsiya qilinadi. Qisman sanitariya ishlovi badanning ochiq joylarini toza suv bilan yuvish yoki namlangan tamponlar bilan artish yo’li bilan o’tkaziladi. Zararlangan odamning ko’zlari yuviladi, og’zini chayqab tashlash uchun suv beriladi. So’ngra unga resperator kiygazib yoki paxta-doka bog’lam taqib yo bo’lmasa og’zi bilan burnini sochiq-ro’mol, sharf bilan berkitib, kiyim-kechaklari qisman dezaktivatsiyadan o’tkaziladi. Bunda kiyimdan supurib-qoqib tushiriladigan chang boshqalarga tegmaydigan bo’lishi uchun shamolning yo’nalishi jisobga olinishi kerak. www.arxiv.uz

Radioaktiv moddalar organism ichiga tushib qolgan bo’lsa, me’da yuviladi, odamga adsorbtsiyalovchi moddalar (aktivlashtirilgan ko’mir) ichiriladi. Ko’ngil aynib behuzur bo’lsa, individual aptechkadan qusishga qarshi mo’ljallangan modda olib ichiriladi. Nur ta’siriga uchragan odam yuqumli kasalliklarga moyil bo’lib qoladi, shunga ko’ra bunday kasalliklarning oldini olish maqsadida bakteriyalarga qarshi №2 vositani ichirish tavsiya etiladi. Individual aptechka (AI-2) da radioaktiv, zaharlovchi moddalar va bakterilal vositalardan shikastlanishning shaxsiy profilaktikasi uchun mo’ljallangan kerakli tibbiyot vositalari bo’ladi. U ettita honasi bo’lgan plastmassa qutichadir, shu xonalariga tibbiyot vositalari joylashgan plastmassa penallar solib qo’yilgan bo’ladi. Qutichaning kattaligi 90x100x20 mm, og’irligi 130 g. bu aptechkada quyidagi tibbiy vositalari joylashgan. № 1 xona – og’riqqa qarshi vosita joylashgan tyubik-shprits uchun. № 2 xona – buning penalida fosfor organic zaharlovchi moddalarga qarshi qizil rangli 6 ta antidot tabletka bo’ladi. Profilaktik vosita tariqasida 1 ta tabletka ichiladi, zaharlanishning dastlabki belgilari paydo bo’lganida esa yana bitta tabletka ichib olinadi. www.arxiv.uz

№ 3 xona – buning cho’zinchoq penalida bakteriyalarga qarshi № 2 vositadan hammasi bo’lib 15 tabletka bo’ladi, bular radiatsion nur ta’sir etganidan keyin me’da- ichak ishi buzilgan mahallarda ishiladi: 7 tabletka dastlabki sutkalarda va keyin yana 2 sutka davomida har kuni 4 tabletkadan ichiladi. Bakteriyalarga qarshi № 2vositani infektsion asoratlarning oldini olish uchun ichiladi, chunki nur tasiriga uchragan organizmning himoya xossalari susayib qolganligi munosabati bilan shunday asoratlar boshlanishi mumkin № 4 xona – buning oq qopqoq bilan berkitilgan pushti rangli ikkita penalida radiatsiyadan himoya qiluvchi № 1 vositadan hammasi bo’lib 12 ta tabletka bo’ladi. Radiatsion shikastdan saqlanish maqsadida «Radiatsion xatar» degan xabar signaliga muvofiq nur ta’sir qila boshlashidan 30-60 minut ilgari yoki Fuqaro mudofaasi xodimlari aytgan mahalida bir yo’la 6 ta tabletkadan ichiladi. Odam radioaktiv moddalar bilan zaharlangan hududga tushib qolgan bo’lsa, 4-5 soatdan keyin shu tabletkadan yana 6 donasini ichib olishi lozim bo’ladi. www.arxiv.uz

№ 5 xona – bining bo’yalmagan ikkita penalida bakteriyalarga qarshi №1 vositadan hammasi bo’lib 10 ta tabletka bo’ladi. Bacterial vositalarning yuqib qolishxavfi tug’ilganda yoki shu vositalar yuqib qolgan mahallarda, odam yaralangan va badani kuyib qolgan paytlarda shoshilinch profilaktika vositasi tariqasida shu tabletkadan 6 donasini va oradan 6 soat o’tgach yana 5 donasini ichiladi. № 6 xona – buning oq rangli penalida radiatsiyadan himoya qiluvchi № 2 vositadan hammasi bo’lib 10 ta tabletka bo’ladi. Radioaktiv moddalardan zaharlangan joylarda o’tlab yurgan sigirlarni suti ovqatga ishlatiladigan bo’lsa, ana shunday mahallarda 10 kun davomida har kuni shu tabletkadan bittadan ichib boriladi. № 7 xona – buning havo rang penalida qusishga qarshi vositadan hammasi bo’lib 5 ta tabletka bo’ladi. Odamning boshi lat yeganda, silkinganda va kontuziya bo’lgan mahallarda birlamchi nur reaktsiyasi vaqtida qusishning oldini olish maqsadida shu tabletkadan bittadan ichiladi. Individual aptechkadagi tibbiyot vositalari 8 yoshgacha bo’lgan bolalarga va har safar katta yoshdagi kishilar dozasining 1/4 qismi miqdorida, 8 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan bolalarga esa 1/2 qismi miqdorida beriladi, radiatsiyadan himoya qiluvchi №2 vosita bunga kirmaydi, bu vosita bolalarga to’la dozada berilaveradi. Quticha qopqog’ining ichki tomonida qaysi honada qanday tibbiyot vositalari borligi ko’rsatib qo’yilgan. Bu aptechkaga “Tibbiy vositalarni ishlatishga doir qo’llanma” qo’shib beriladi. www.arxiv.uz

Fuqarolarni xavfsiz xududga evakuatsiya qilish. Qirg‘in qurollari ta’siridan saqlash usullaridan yana biri – bu fuqarolarni falokat yuz bergan joydan vaqtinchalik uzoqlashtirish yoki butkul evakuatsiya qilish hisoblanadi. Ish bilan mashg‘ul bo‘lgan odamlarni xarbiy vaqtda vaqtinchalik shahardan tashqari hududga yoki boshqa qishloqqa ko‘chirishni biz uzoqlashtirish deb bilamiz. Lekin bunda ishchi xizmatchilar vaqtincha zararlangan hududdan chiqib turadilar. Qaytadan yana ishga kelganlarida hamma ehtiyot choralarini ko‘rib, o‘z faoliyatlarini boshlaydilar. Demak, vaqtinchalik ko‘chirishda ishlovchi odamlar ma’lum bir vaqt dam olib keladilar. Evakuatsiya deganda hammani bir vaqtda bir yashash joyidan ikkinchi yashash joyiga doimiy yashash uchun ko‘chirilish tushuniladi (asosan ishlamaydigan fuqarolar, nafaqaxo‘rlar, bolalar va kasallar evakuatsiya qilinadi). Evakuatsiya qilinganda alohida buyruq bo‘lmaguncha fuqarolar o‘sha joyda yashab turadilar. Xavfsiz hudud xavfli hududdan bir muncha uzoq masofada joylashgan bo‘lishi va xalqqa xech qanday xavf tug‘dirmasligi lozim. Yana xavfsiz hudud temir yo‘l, avtomobil yo‘llariga yaqin, ishchi xizmatchilarni ishga olib borib, yana qaytib kelishi uchun qulay bo‘lgan joylarda tashkil etiladi. Ishga bog‘liq bo‘lmagan ishchilar hududdan uzoqroq erga evakuatsiya qilinadi. Ikkinchi jahon urushi davrida O‘rta Osiyo Respublikalari xalqlari, evakuatsiya qilinganlarni o‘z bag‘rilariga olganlar. Masalan, Toshkentlik temirchi Shomahmudov Shoahmad ota 14 bola asragani hammaga ayon. Xavfsiz hududga vaqtinchalik yoki butunlay ko‘chirish ishlari ishlaydigan odamlar uchun ishlab chiqarish tamoyiliga ko‘ra, ishlamaydigan xalq uchun esa xududiy tamoyilga ko‘ra turar joy boshqarmasi orqali amalga oshirildi. www.arxiv.uz

Kimyoviy zaharlovchilarga qarshi yakka tartibdagi paket (SHKP-8). Bu vosita har bir odamda bo‘lishi shart. Bu paket kimyoviy zaharlovchilarni teriga, kiyimlarga, shaxsiy saqlovchi vositalarga tushganda, zararsizlantirishda foydalaniladi. Bu paketda degazatsiya qiluvchi idish eritmasi va to‘rtta paxta dokali tampon bo‘lib bular PE li qopchada germetik joylashtirilgan bo‘ladi. Agar biror zaharlovchi moddalar teriga yoki kiyim boshga tushib qolsa, darhol, tampon, degazatsiya qiluvchi eritmaga shimdirilib, keyin o‘sha joy artiladi. Degazatsiya qiluvchi eritmalar 3 foiz N2O2+3 foiz NaON yoki 3 foiz N2O2+(150 g. Natriy silikat + 1l. suvdagi aralashmasi). www.arxiv.uz

E`tiboringiz uchun rahmat Bajardi: Djuraeva Sh. Tekshirdi: Azimova D.www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ekologiya va inson

Inson va ekologiya

Ekologiya

Ekologiya

Ekologiya