Populyatsiyalar ekologiyasi 2 - Ekologiya - Slaydlar

Populyatsiyalar ekologiyasi 2

Yuklangan vaqt:

29.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6250.2314453125 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: POPULYATSIYALAR EKOLOGIYASI. Reja: 1. Populyatsiyaning xususiyatlari va tuzilmasi. 2. Populyatsiyaning gomeostazi. 3. Ekotizmda energiya oqimi va mahsuldorlik.

Populyatsiya deganda biz maʼlum territoriya yoki akvatoriyani egallagan bir tur doirasidagi individlarning birlashmasini tushunamiz. Populyatsiyalar ekologiyasining asoschisi ingliz olimi Ch. Elton boʼlib, populyatsiyalar ekologiyasi fani 1930-yilda vujudga keldi. Ch. Elton oʼzining "Hayvonlar ekologiyasi" kitobida ayrim organizmlarni oʼrganishdan populyatsiyalarni oʼrganishga oʼtish kerakligini aytgan. Chunki bu darajada moslashish va boshqarish yaqqol koʼrinadi, bunda asosiy masala populyatsiya sonining dinamikasi hisoblanadi.

Ekologik yondashishda quyidagilar oʼrganiladi: 2) populyatsiyalarnin g tur ichidagi bir- biroviga bogʼliqligi va taʼsirini oʼrganish; 3) tashqi muhit oʼzgarishiga bogʼliq, makon va zamonda populyatsiyadagi genotipik tarkibining oʼzgarishini oʼrganish.1) populyatsiya- ning ekologik strukturasini maxsus oʼrganish;

Soni Genetik birlik O’sish Nobud b o’lish Tug’ilish Bir tur Individla r Populatsiya arial Yashov chan lik

Populyatsiyalar ekologiyasi zararkunandalarning koʼpayishi oldindan aniqlaydi va unga qarshi kurash yoʼllarini ishlab chiqadi. U turlarning kritik soni va yashovchanligini oʼrganadi. Populyatsiyadagi organizmlar sonining dinamikasi uzoq, vaqt muddat davomida kuzatishlar olib borib, uning tashqi muhit omillariga bogʼliqligi aniqlanadi.

Populyatsiyadagi individlar bir—biridan yoshi, jinsi, oʼzaro chatishadigan avlodlariga hayot siklining turli fazalar va guruhchalarga (poda, koloniya va boshqalar) mansubligi bilan farq qiladi. Har qanday tur populyatsiyalar tizimidan tarkib topadi. Uning tuzilmasi esa individlarning harakatlanishi yoki maʼlum xududga bogʼliklik darajasi, tabiiy toʼsiqlarni yengib oʼta olish kabi biologik xususiyatlari bilan belgilanadi. U doimiy emas. Populyatsiyalar ichida organizmning oʼsishi, turilishi va boshqa koʼpgina sabablarga koʼra, yaʼni tashqi muhitning oʼzgarishi, dushmanlar sonining oʼzgarishi kabi qator omillarga bogʼliq holda oʼzgarish vujudga keldi.

Populyatsiyani klasifikatsiyalashda bir necha prinsiplarga amal qilinadi, populyatsiyaning makonda tarqalishini prof.N.P.Naumov (1963) quyidagicha farqlaydi; elementar (boshlang’ich sodda),ekalogik va jo’g’rofik populyatsiyalar. Ularning qisqacha ta’rifi quyidagicha; 1)Elementar populyatsiya-bu uncha katta bo’lmagan, bir xil joyda uchradigan yig’indisi. Agar biogeotsenoz ichida yashash sharoiti xar xil bo’lsa, papulyatsiyalarning soni ko’p bo’ladi va ko’p sonli papulyatsiyalar hosil qiladi.Bir xil sharoitda bunday holat kam bo’ladi; 2)Ekologik populyatsiya sodda ,elementar populyatsiyala yig’indisidan hosil bo’ladi. Ular ma’lum biogetsenozdan, tur ichidagi guruhlardan yuzaga keladi. Masalan, olmaxonning “qarag’ay”, “qora qarag’ay”, “oq qarag’ay” kabi populyatsiyalari uchraydi. Lekin, bu populyatsiyalar bir –biridan keskin chegaralanmaydi, ular o’rtasida genetik informatsiya tez-tez o’tib turadi. 3) Jo’g’rofiki populyatsiuya-ekologik populyatsiyalarni o’z ichiga oladi, bir xil jo’g’rofik sharoit va hududda uchraydi. Lekin jo’g’rofik ppulyatsiyalar yetarli darajada bir-biridan chegaralangan bo’lib o’lchamlari, ko’payish qobiliyatlari ekologik moslashishlari , fizologik va xulqiy xususiyatlari biln farqlanadi.

Populyatsiyaning etologik tuzilishi. Populyatsiyaning etologik tuzilishi, uning a’zolari o’rtasidagi qonuniy aloqalar bo’lib, uning asosida hayvonlar xulqlarini o’rganadigan ish yotadi. Hayvonlarni xulqi bu populyatsiya a’zolarining birining ikkinchisiga bo’lgan munosabatidir. Hayvonlar turlari yakka-yakka va guruh (koloniya, gala, poda) bo’lib yashashga moslashgan.

Populyatsiya gomeostazi. Populyatsiyaning son jihatidan bir me’yorda saqlanib turishi gomeostaz (yunoncha “gomeo” – o’xshash, statis - holat) deyiladi. Populyatsiyaning zichligini boshqarish o’simliklarda hududni hisobga olgan holda o’z- o’zini siyraklantirish, vegetativ quvvatini oshirishda namoyon bo’lsa, hayvonlarda esa ozuqa zahiralari chekoangan holatda ro’y beradi. Ko’pchilik turlar populyatsiyasining o’sishini sekinlashtiruvchi mexanizmlardan biri individlarning o’zaro kimyoviy ta’sir etishdir. Hayvonlardagi hududiy xatti-harakatlar instiktlar tizimi sifatida kelib chiqqan bo’lib, u populyatsiyaning ayni bir maydonda son jihatidan o’sishini boshqarishning samarali mexanizmlaridan hisoblanadi

BIOTIK POTENSIAL

Populyatsiyaning soni – maʼlum territoriyadagi umumiy sonini mikdori. Populyatsiyaning soni xech vakt bir xil kolmay, u doim uzgarib turadi. Populyatsiyaning soni turni kupayishiga (serpushtligiga) va ulishiga boglik. Kupayish jarayonida populyatsiya soni usadi, ulganda kamayadi. Populyatsiyaning zichligi maʼlum maydondagi son mikdori yo ki bulmasa mikdori bilan belgilanadi. Masalan: 1 ga maydonga 150 ta karagay yoki 1 kub.m suvda 0,5 g siklop populyatsiyani zichligini kursatadi. Populyatsiya zichligi xam uzgaruvchan.

POPULYATSIYANING FAZOVIY TUZULMASI

Inson populyasiyasi zichligi

Populyatsiya o’sishini cheklovchi omillar Cheklovchi omil tirik va notirik organizmlarning ekotizmini o'z ichiga oladi.Cheklovchi omil aloqada bo'luvchi bir nechapopulyatsiyaga ta'sir eta oladi. Biroz yomg'ir yog'ishi ham o'tloqdagi o'simliklarni o'sishini cheklay oladi. O'simliklar urug'ni sichqonlar yeydi, bu oziqlanish jarayoni cheklovchi omilga aylanishi mumkin.

OʼRMON BIOTSENOZI Oʼrmon biotsenozidagi yaruslilik: 1-yer osti yarusi; 2- tuproq yuzasi yarusi; 3- past boʼyli butalar yarusi; 4-baland boʼyli butalar yarusi; 5-daraxtlar yarusi

O'xshashlar

Populyatsiyalar ekologiyasi

Buxoro ekologiyasi

Baliqlar ekologiyasi

Buxoro viloyati ekologiyasi

Hayot va muhit ekologiyasi