Hayot va muhit ekologiyasi - Ekologiya - Slaydlar

Hayot va muhit ekologiyasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1411.0341796875 KB

Ko'chirib olish

HAYOT VA MUHIT EKOLOGIYASI

MAVZU: HAYOT VA MUHIT EKOLOGIYASI. BAJARDI:SOBIROVA RUQIYA 4-2 PPS-14 GURUH TALABASI

REJA: • 1. Ekologik tizimlar xaqida tushuncha • 2. Muhit xaqida tushuncha • 3. Ekologik omillar

• Organizmlarning muhiti deb ularni o’rab turgan barcha omillar • yig’indisiga aytiladi. Yashash sharoiti hayot uchun kerakli omillar • yig’indisidan iborat bo’lib, bularsiz tirik organizmlar yashay olmaydi. • Ularning ayrimlari organizm uchun zarur, ayrimlari befarq, uchinchi birlari esa zararli ta’sir qiladi.

• Organizmlar murakkab va o’zgaruvchan dunyoda yashab, ular o’z xayotini asta-sekin shunga moslashtirib boradi. Evalyutsion taraqqiyot davomida organizmlar to’rtta asosiy yashash muhitini o’zlashtirishgan.

4 TA ASOSIY YASHASH MUHITLARI • 1. suvli muhit. • 2. Yer muhiti. • 3.Havo muhiti. • 4. Tirik mavjudotlar muhiti

• Organizmlarning muhitga moslashuviga adaptatsiya deyiladi (lotincha “adabtasio” - moslashuv) Moslashuv tiriklikning yoki hayotning asosiy xususiyatlaridan biri bo’lib, organizmlarning yashab qolish va ko’payishini ta’minlaydi. Ekologik omillar deb, muhitning organizmlarga ta’sir qiluvchi ayrim elementlariga aytiladi. Omillar odatda uch guruhga bo’lib o’rganiladi. • Organizmlar uchun zarur bo’lgan yoki unga teskari ta’sir qiladigan muhit elementlariga ekologik omillar deyiladi. Tabiatda bu omillar bir-biridan ajralgan holda ta’sir qilmaydi, balki murakkab kompleks ko’rinishda ta’sir qiladi. Turli organizmlar biror-bir omillarni turlicha qabul qiladi hamda shu omillarga bir xilda ta’sir qilmaydi. Undan tashqari organizmlarning har bir turi uchun o’zining alohida sharoiti xarakterlidir.

• Masalan: cho’l va yarim cho’lda yashovchi o’simlik va hayvon turlari yuqori harorat va past namlikda yashaydi. Demak, organizmlarning normal o’sishi va rivojlanish uchun ekologik omillar bevosita va bilvosita ta’sir etish mumkin. Ular haddan tashqari kuchli yoki kuchsiz ta’sir etishi o’simliklarning normal, jadal yoki sust rivojlanishiga olib keladi. SHunga ko’ra omillarning optimal, minimal va maksimal ko’rsatkichlari organizmlar hayotida muhim ahamiyatga ega.

EKOLOGIK OMILLAR • Ekologik omillar uch guruhga bo’linadi: • • 1. Abiotik, grekcha, a-inkor, bios – hayot demakdir (yoki jonsiz omil); • 2. Biotik, grekcha bios – hayot (yoki jonsiz omil); • Antropogen yoki inson omili.

• Abiotik omillar uch guruhga bo’linadi: • a) iqlim, yorug’lik, issiqlik, havo, namlik, havoning radioaktivligi, gravitatsiya, tuproq namligi va boshqalar; • b) edafik – tuproq, tuproqning fizik va kimyoviy tarkibi hamda xossalari; • v) topografik – relьef shart – sharoitlari.

• Abiotik omillar asosan yerda o’sadigan o’simliklar uchun zarurdir. Masalan: yorug’lik tirik organizmlar uchun eng zaruriy ekologik omillardan biri bo’lib, hisoblanadi. Planetamizning turli mintaqalarida yorug’lik sharoiti juda xilma-xildir.

• Masalan: Yorug’lik bilan kuchli darajada ta’minlangan baland tog’, dasht, cho’lu – biyobonlardan tortib yorug’lik bilan juda kam ta’minlangan g’orlar va xavzalargacha mavjud. O’simliklar tarqalgan turli zonalarda yorug’lik intensivligi turlicha bo’lishidan tashqari, yorug’lik spektrining tarkibi, o’simliklarning yoritilish davomiyligi ham xar-xil bo’ladi. O’simliklar yorug’lik energiyasidan foydalanib noorganik moddalardan organik moddalar hosil qiladi. Bu jarayonni fotosintez deyiladi. Fotosintez jarayonida o’simliklar yer sharida har yili 140 mlrd. t. organik modda hosil qiladi., 200 mlrd, t. karbonat angidrid yutib 145 mlrd. t. kislorod ajaratadi. Fotosintezni birinchi marta 1771 yild ingliz olimi D. Pristli kashf etgan.

• Biotik omillar quyidagi xollarda namoyon bo’ladi: • a) fitogen omillar – jomoadagi o’simliklarning bir-biriga ta’siri, simbioz, parazitizm xolatlari; • b) zoogen omillar – hayvonlarning oziqlanishi, payxon qilishi, yanchib tashlash, mexanik ta’siri, changlatish, meva va urug’larning tarqatilishi; • v) mikogen omillar – zamburug’lar olamining ta’siri; • g) mikrogen – mikroorganizmlarning ta’siri.

• Biotik yoki biologik omillarning o’zaro ta’siri quyidagicha kechadi: • • 1. O’simliklarni o’simliklarga; • 2. O’simliklarning hayvonlarga; • Hayvonlarning hayvonlarga; • 4. Mikroorganizmlarning o’simliklar va hayvonlarga; • 5. O’simlik hayvon va mikroorganizmlarning o’zaro munosabati.

• Antropogen omillar deganda – inson xo’jalik faoliyati bilan bog’liq bo’lgan ta’sirini tushunamiz. Antropogen omillar hozirgi vaqtda tabiatdagi eng kuchli omillardan biri hisoblanadi. Insonning tabiatta ta’siri, ya’ni inson o’z faoliyati davomida atrof-muhitga ta’sir etadi, tabiatni o’zgartiradi.

• Inson tirik organizmlarga to’g’ridan – to’g’ri ta’sir etib yoki yashash sharoitini o’zgartirib, tarqalishiga yoki qirilib yo’q bo’lib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. Insonning tabiatga ko’rsatadigan ikki turdagi ta’sirini bir-biridan yaxshi ajratish lozim. Ularning biri tirik organizmlarga yoki ularning ayrim vakillariga ko’rsatadigan to’g’ridan – to’g’ri ta’siriga antropogen omillar deb qarash lozim.

ANTROPOGEN OMILLARNI O’Z NAVBATIDAGI TO’RT TURGA BO’LISH MUMKIN: • 1. Ozuqa va boshqa extiyojlarni qondirish uchun (baliqchilik, o’rmonlarni kesish, o’tlarni o’rish va x.) tirik organizmlardan foydalanish. • 2. O’simliklarni ko’paytirish (madaniylashtirish) va hayvonlarni qo’lga o’rgatish. • Akklimatizatsiya va introduktsiya, ya’ni organizmlarning tabiiy areallaridan boshqa joylarga ko’chirib olib borish va moslashtirish. • 4. Yangi madaniy o’simlik navlari va hayvon zotlarini yaratish.

• Biz hozirgi vaqtda har tomondan keskin o’zgartirib yuborilgan sayyorada yashamoqdamiz, yildan yilga tabiiy holdagi landshaftlar va jamoalar egallagan maydonlar qisqarib kelmoqda va ularning o’rnini inson ta’siridagi landshaftlar va jamoalar egallamoqda.

• Antropogen ta’sirni sanoat, qishloq sanoat xo’jaligi, transport kabi toifalarga bo’lish mumkin. • Sanoatning ta’siri . Keyingi yillar mobaynida O’zbekiston Respublikasida sanoat rivojlanishi oshdi. Ishlab chiqarish o’sgan sayin atmosfera zararli chiqindilar tashish ham ancha oshadi. • Transportning ta’siri. Eng yirik ifloslantiruvchi manba – bu avtomobil transportidir. • Avtomobillar sonining ortishi atmosferaning yerga yaqin qatlamlarida azot gazoari, qo’rg’oshin birikmalari, oltingugurt gazlari, uglerod gazlari va boshqa moddalar miqdorining oshishiga olib keladi.

• Qishloq xo’jaligining ta’siri . Bu biogeotsenoz, ekotizimlarga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi ekologik omillar majmuidir. Inson tabiatni jadal o’zlashtirmoqda, ular tomonidan xo’jaliklarda foydalanilayotgan kimyoviy vositalar tirik organizmlarga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. • Noorganik o’g’itlar, zaharli ximikatlarning keng qo’llanilishi keyinchalik o’simliklar va hayvonlardan olinadigan mahsulotlarda qo’rg’oshin, simob, ftor, kaltsiylar miqdorini oshishiga olib kelmoqda (tuproqda ham). • Antropogen omillarning ta’sirini ikki turga bo’lish mumkin: • 1. Mo’ljallangan; • 2. Mo’ljallanmagan.

• Mo’ljallangan antropogen omillar ta’siriga insoniyatning ehtiyojini qondirish uchun, qishloq xo’jalik ekinlariga intensiv ishlov berish natijasida tuproq unumdorligini pasayishi, yerni melioratsiyasi, shaharlar yirik sanoat korxonalarini qurish natijasida atrof muhitni ifloslanishi kiradi. • Mo’ljallanmagan antropogen omillar ta’sirida katta maydonlardagi yerlarning qashshoqqlanish, strukturasining buzilishi, ekotizimlarni dekloratsiyalanishi, katta qo’l va dengizni (masalan, Orol dengizi)ni qurishi, dunyo okeanlarini neft mahsulotlari bilan bulg’anishi va boshqalar

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Populyatsiyalar ekologiyasi

Buxoro ekologiyasi

Baliqlar ekologiyasi

Ekologiya va atrof muhit

Odam va biosfera. Odam ekologiyasi