Odam va biosfera. Odam ekologiyasi - Ekologiya - Slaydlar

Odam va biosfera. Odam ekologiyasi

Yuklangan vaqt:

31.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6363.2138671875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:ODAM VA BIOSFERA. ODAM EKOLOGIYASI.

ODAM VA BIOSFERA. Tabiatda bo’ladigan jarayonlarga tirik organizmlarning ta’sirini birinchi bo’lib ilmiy asosda V.V. Dokuchayev ko’rsatib bergan. V. V. Dokuchayev tuproq hosil bo’lish jarayoni nafaqat iqlim omillari, balki o’simlik va hayvonlar tasiriga ham bog’liqligini ko’rsatdi. XX-asrning 20- yillarida V.I. Vernadskiy biosfera xaqidagi ta’limotida yer yuzasidagi geoximik va energetik o’zgarishlarda tirik organizmlar belgilovchi ahamiyatga ekanligini aytib o’tdi. Biosfera, V. V. Vernadskiy ta’biri bilan aytganda, planetamizning tirik organizmlar yashayotgan yoki qachonlardir yashagan va har doim tirik organizmlar ta’sir qilib turadigan qismidir.

Biosfera haqida tushuncha Yerda hayot paydo bo’lgandan boshlab, uzoq tarixiy davrlar davomida u rivojlanib kelmoqda. Yerning tirik organizmlar va biogen cho’kindi tog’ jinslari tarqalgan qismini rus olimi akademik Vernandskiy V.I (1920) Biosfera (grekcha – “bios” – hayot, “sfera”- shar) deb nomlagan.

ODAM VA BIOSFERA. Biosfera sayyoramizdagi hayot qobig`i hisoblanib, tirik organizmlarning o’zaro chambarchas aloqa, munosabatlaridan iborat murakkab ekosistemalar majmuasini tashkil qiladi. Biosferaga faqatgina yerning qobig`ida tarqalgan tirik organizmlar kirib qolmasdan balki uning tarkibiga qadimgi davrlarda organizmlar ishtirokida hosil bo’lgan litosferaning yuqori qismi ham kiradi.

Biosferaning chegaralari Biosferaning eng yuqori chegarasida noqulay sharoitga o'ta chidamli bakteriyalar, zamburug'lar, moxlar va paporotniklarning sporalari uchraydi. (Ular aeroplankton deyiladi). Kapalaklar, o'rgimchaklar va ba'zi qushlar 6—7 km gacha ko'tarilishi kuzatilgan. Gidrosferani okеanlar, dengizlar, ko'llar va daryolarning suvlari hosil qiladi. Gidrosfera Yer kurrasining 70 foizga yaqin qismini egallaydi. Hayot gidrosfеraning hamma qismida, hatto eng chuqur — 11 km gacha bo'lgan joylarida uchraydi.

Tabiatda moddalarni aylanishi . Ma’lumki tabiatda moddalarning aylanishi uchun uch guruh (elementlarning) organizmlarning bo’lishi shart. Hayotni prodostentlarsi z tasavvur qilish qiyin. Ular birlamchi bio mahsulotlarni hosil qiladi. Konsumentlar birlamchi va ikkilamchi mahsulotni iste’mol qilgan holda, organik moddalarni bir holdan ikkinchi holga o’tkazadi va hayot hilma-xilligini keltirib chiqaradi.

Suvning tabiatda aylanishi. Suv biosferaning barcha tarkibiy qismlarida uchraydi. U suv havzalaridan tashqari tuproqda, havoda va boshqa tirik organizmlarning 80-90% biomassasini tashkil etadi. Suvni tabiatda aylanishi quyidagicha beradi. Suv yer yuziga atmosfera yog`inlari tarzida tushib, atmosferaga asosan o’simliklarning suv bug`lanishi va dengizlar yuzasining hisobiga bu holatda qaytadi.

Suvlarning ifloslanishi va uni oldini olish muammolari. Suv yetishmasligining yana bir muhim sababi uning sanoat,ma’xsulotlari va qishloq xo’jaligi chiqindalari bilan ifloslanishidir. Oqova suvlar, ya’ni ishlatilgan va ifloslangan suvlar aksariat xollarda suv havzalariga qo’yilmoqda. Bunday suvlarning 1m3 hajmi toza suvning 40-60 m ni ifloslaydi.Oqova suvlarga tushadigan ifloslovchilar mineral organik va biologik ifloslovchilarga ajratiladi. Mineral ifloslovchilarga qum, loyqa, mineral tuzlar, kislota va ishqorlar kiradi. Organik ifloslovchilarga o’simlik va hayvon qoldiqlari, odam va hayvonlarning fiziologik chiqitlari va h.o. lar kiradi.

• Sug‘orishning tejamkor zamonaviy texnika va texnologiyalarini qo‘llash • Suvdan foydalanish samaradorligini oshiruvchi tajribalarni qo‘llab quvvatlash • SIU faoliyatini rivojlantirish • Yer resurslaridan samarali va oqilona foydalanish • Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va uning unumdorligini oshirish Yer va suv resuruslaridan samarali foydalanish

Atmosfera Atmosfera qatlamida esa hayot chegaralari 25- 40 kmni tashkil qiladi. Biosferaning ostida qalinligi 5-6 kmgacha boradigan chо`kindi tog’ jinslaridan iborat atmosfera qatlami yotadi. Uning hosil bo’lishida tirik organizmlarning roli katta. Cho`kindi tog` jinslari gidrosferada hosil bo`lib, uning kelib chiqishida ham tirik organizmlar, suv, shamol muhim omillardan hisoblanadi.

Biosferada global muammolar Jahon hamjamiyati taqdiri bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy muammolarni mohiyatini o‘quvchilarga yetkazish. Global muammolar shu jumladan: Biosferadagi global muammolarni barcha mamlakatlar xalqlar ijtimoiy tabaqalar manfaatlari va taqdirlariga ta’sir ko‘rsatadigan muammo ekanligi mohiyatini pedagogik texnologiyalar asosida qo‘llab, o‘quvchilarga va talabalarga yetkazishdan iborat.

Biosferada global muammolar Rossiyalik olimlar Antarktida ustida 25 mln. km 2 kenglikda ozon qavatini siyraklashganligi haqida yaqinda (2004 yil) xabar qilishdi. Ozon qatlamini asosiy yemiruvchilar freonlar bo’lib, masalan, bir molekula xlor atomi 100 ming ozon molekulasini emira oladi. Bundan tashqari N, SN lar hamda qishloq xo’jaligida keng qo’llaniladigan azot o’g`itlari ham ozonni yemiruvchi manbalaridan ekanligi yaqinda aniqlandi

Amerikalik olim Forrester va boshqalar o’zlarining “O’sish chegarasi” (1972 yil) nomli asarlarida ilmiy asosladilar. Ular aholi sonini o’sishini tabiiy boyliklarni iste'mol qilishini kuchayayotganligi bilan solishtirib (yilida Yerdan 100 mlrd. tonna tabiiy boyliklar-metall, neft, gaz, ko’mir va hokazolar olinayapti), aholining o’sishi, inqirozga olib kelishini, bu esa aholini keskin kamayishiga olib keladi, deb bashorat qiladilar.

Biosfera 1 . Biosfera doimo fotosintez jarayoniga asoslanib, doimo trik organizmlarni hosil qiladi. 2. Harorat, bosim, namlik va boshqa fizikg’kimyoviy jarayonlarga asoslanib, iqlimni hosil qiladi va tirik organizmlarning o’sishi va rivojlanishi uchun barcha sharoitlarni o’zaro mutanosib ravishda vujudga keltiradi. 3. Biosfera vaqti vaqti bilan termodinamik va gidrodinamik jarayonlarni qo’llab o’z-o’zini tozalash qobiliyatini nomoyon etadi. Biosferaning shu 3 ta funksiyasi bor ekanki, Yer yuzida hayot ko’p million yillardan beri davom etib kelmoqda.

Sodir bo’lishi mumkin bo’lgan ekologik falokatlarni oldini olish uchun aholini sonini o’sishini ongli ravishda to’xtatish, tabiiy resurslardan foydalanishni keskin kamaytirish (tejash), sanoat ishlab chiqarishni o’sishni to’xtatish, tashqi muhitni ifloslanishini oldini olish bo’yicha keskin choralarni ko’rishi, oziq-ovqat mahsulotlarini ko’paytirish tadbirlarini ko’rish va hokazolar. Hisob kitoblar shuni ko’rsatadiki, XXI asrda iqtisodiy sharoit me'yorida bo’lishi uchun yuqorida keltirilgan tadbirlar zudlik bilan amalga oshirilishi kerak, aks holda kech bo’lib, biosferaga katta zarar yetadi va muammolar chuqurlashadi.

Yuqorida keltirgan falokatlar tez sodir bo’lishi mumkin. Tabiatni muhofaza qilish, tabiatdan oqilona foydalanish va ekologik sharoitlarni yaxshiladi ekologik ta'lim va tarbiya muhim rol uynaydi. Tabiatni muhofaza qilish, tabiatdan oqilona foydalanish va ekologik sharoitlarni yaxshiladi ekologik ta'lim va tarbiya muhim rol uynaydi.

Insoiniyat ekologik differensiyasi 1 . Differensiyaga ta’sir etuvchi omillar : a ) iqlim b) alimentar omillar c) geoximik omillar d) Biologik omillar 2 . Adaptiv tipllar 3. Adaptiv tiplar shakllanishi- dagi zamin va sharoitlar a) Ma'lum bir muhitga yaxshi moslashishni ta'minlaydigan , belgilarning rivojlanishida namoyon bo'ladigan reaksiya normasi b) Irqqa bog'lik bo'lmaydi c) Genafondi ushbu muhit sharoitlariga moslashgan populyasiya O’zgaruvchanlik Moslashish Maxsus bo’lgan Maxsus bo’lmagan

Odam ekologiyasi Odam ekologiyasi o'rganad 1. Antropoekosistemalar kelib chiqishini 2. Antropoekosistemalar yashashini 3. Antropoekosistemalar rivojlanishini Antropoekologik sistemalar Insonlar umumlashmasi Muhit bilan dinamik muvozanatda bo'lgan Bu munosabatlardan o'z ehtiyojlarini qondiradigan Tabiiy ekosistemalardan asosiy farqi Tarkibida dominant ta'sir qiluvchi inson jamiyati mavjudligi Inson populatsiyalari 1. Izolyatlar aholi soni 1500 gacha 2 . Dempar aholi soni 4000 gacha 3 . Millatlar 4 . Umumiy jamiyat Butun jamiyat

Odamlarning yashash muxitlari Biologik (tabbiy) Adaptiv tipllar 1 . Arktik 2 . tog’ 3 . Tropik 4 . O’rta iqlim 5. Saxro- cho’l Muhitning sifat mezoni - axoli sog’lig’ini xolati Ijtimoiy Iqtisodiy Xo’jalik madaniy tiplar (suniy) 1. O’zlashtiruvchi 2. Rivojlanmagan dehqonchilik, chorvachilik 3. Yuqori rivojlangan tovar, dehqonchilik, chorvachilik

ADAPTIV TIPLAR

Adaptiv tiplar 1. Arktik a) sovuq iqlim b) asosan hayvon maxsulotlari bilan ovqatlanish v) ko'p vitaminlar etishmasligiShaklanish sharoiti Xarakterli belgilar a) Suyak mushak sistemasi yaxshi rivojlangan b) Ko'krak qafasi taraqqiy etgan v) Gemoglobin ko'p g) Xolesterinning ko'p bo'lishligi d) Oksidlanish yaxshi kechadi 2. Saxro va cho’lShaklanish sharoit Xarakterli belgilar a) Quyosh radiasiyasi o'ta kuchli b) Issiq, quruq, o'ta kontinental iqlim v) Ekologik sharoitning xilma-xilligi a) Issikliq ko'p ajralishi b) Ter bezlari yaxshi rivojlangan v) Suvga o'ta muxtojlik g) Uglevodli ovqatlar tavsiya etiladi d) Vitaminlar ko'proq tavsiya etiladi

Adaptiv tiplar. 3. Tog’ a) Atmosfera bosimi past b) Kislorod parsial bosimini pastligi v) Gipoksiya g) Sovuq iqlim d) Ovqatning bir xilligiShaklanish sharoitlari Xarakterli belgilari a) Asosiy almashinuvni yuqoriligi b) Ko'krak qafasi keng v) Eritrositlar, gemoglobin miqdori yuqori g) Gaz almashinishi yuqori d) Qonning kislorod sig'imi yuqori

TOG’DA YASHOVCHI ODAMLAR

Antropogen ekosistemalar Аgrobiosenozlar agrobiosenozlar 1. Rivojlangan dehqonchilik 2. O'simlik va hayvonlar ko'pligi 3. Nisbatan parazitar kasalliklar ko'pligi 4. Ximiyaviy zararli preparatlarning nisbatan ko'p ishlatilishiXarekterli belgilari Tavsiya etiladigan tibbiy- sanitariya choralari 1. Ximiyaviy o'g'it va preparatlardan unumli foydalanish 2. Antropozoonozlar oldini olish Urbanesenozlar xarakterli belgilari Tavsiya etiladigan tibbiy- sanitariya choralari 1. Odamlar zichligi 2. Flora va fauna kamligi 3. Atrof-muhitning ifloslanganligi 4. Kasb kasalliklari, allergiyalar, asab, qon tomir kasalliklari uchrashini yuqoriroq bulishi 1. Atrof-muhit ifloslanishini oldini olish 2. Chiqindisiz texnologiyani joriy etish 3. Ko'kalamzorlashtirish 4. Normal hayot tarzini targ'ibot etish

ARKTIKADA YASHOVCHI ODAMLAR

Genetik Monitorning I . Tushuncha: Odam populyasiyalarida kechayotgan genetik jarayonlarni kuzatib borish II . Asosiy maqsadlari: 1). Populyasiya genafondiga etkazilgan zararni aniqlash 2). Inson irsiyatini zararli omillar ta'siridan saqlash choralarini ishlab chiqish III. Vazifalari 1 . Tashqi muhitni ifloslantiruvchi omillar mutagenligini aniklovchi sezgir test sistemalarini yaratish 2 . Tibbiy-statistik usullar bilan genetik yukni aniqlash: a) Spontan abortlar chastotasini aniqlash b) O'lik tug'ilishlar chastotasini aniqlash v) Tug'ma va orttirilgan kasalliklar chastotasini aniqlash g) Bolalarning o'sish va rivojlanish ko'rsatgichlarini aniqlash 3. Dominant mutasiyalar fenotipini aniqlash (M.: sonning tug'ma chiqishi) 4. Mutant oqsillar mutasiyalarini, qon zardobini elektroforez orqali aniqlash 5. Sitogenetik tekshirishlar o'tkazish: Spontan abortlar O’lik tug’ulganlar Tug’ma nuqsonli bolalar

XULOSA Odam ekologik omillarning ta’siri ostida bo‘lishi bilan birga uning o‘zi ham muhitga ijobiy va salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Odam tabiatga ongli ravishda ta’sir ko‘rsatadi, bu esa odamning ekologik omil sifatida o‘ziga xosligidir. Har qanday biologik tur cheklangan energetik resurslarga ega. Shuning uchun uning tabiatga ta’sir etish imkoniyati cheklangandir. Yashil o‘simliklar quyosh energiyasidan foydalanadi. Boshqa organizmlar esa o‘zidan avvalgi oziq darajasining organik moddalar energiyasidan foydalanadi.

Ekologik ixtisoslashuvi natijasida odamlarning adaptiv (moslashgan) tiplari kelib chiqqan. Yapon yozuvchisi Xirosi Noma: “Mabodo kelgusida erda hayot tamom bo’lsa, u atom urushidan emas, ichimlik suvi etishmasligidan bo’ladi” deb to’g`ri aytgan. Shuning uchun biz hayot manbai bo’lgan suvni toza saqlash va ko’paytirish choralarini ko’ra olsak, kelgusida yerdagi tiriklikni saqlagan, odamlarni sog`lom va farovon turmush kechirishini ta'minlagan bo’lamiz. Yuqorida keltirilganlarga binoan unchalik uzoq bo’lmagan kelajakda sayyoramizda global darajadagi ekologik krizislar sodir bo’lishi mumkin.

Odam o‘zining aqliy faoliyati jarayonida juda kuchli energiya manb’ani (yadro va termoyadro reaksiyalarini) yaratadi. Binobarin, insonning imkoniyati juda keng va u sayyoraning har qanday ekologik bo‘shliqlarini egallay olish qudratiga ega.Insonning ekologik omil sifatida o‘ziga xosligi yana uning faoliyatining faol, ijodiy xarakterda ekanligidir. Inson o‘z atrofida sun’iy muhit yarata olishi bilan ham boshqa ekologik omillardan ajralib turadi. Tabiiy va sun’iy muhit omillari insonga doimo ta’sir ko‘rsatadi.

45E'tiboringiz uchun rahmat ! 45

O'xshashlar

Hayot va muhit ekologiyasi

Biosfera va unda kechayotgan jarayonlar

Populyatsiyalar ekologiyasi

Buxoro ekologiyasi

Baliqlar ekologiyasi