Paxtani dastlabki ishlash korxonalarida ajralib chiqadigan chang va zararli moddalar - Ekologiya - Slaydlar

Paxtani dastlabki ishlash korxonalarida ajralib chiqadigan chang va zararli moddalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6029 KB

Ko'chirib olish

Paxtani dastlabki ishlash Paxtani dastlabki ishlash korxonalarida ajralib korxonalarida ajralib chiqadigan chang va zararli chiqadigan chang va zararli moddalarmoddalar

 Paxtachilik san o at korxonalaridagi ish ja ra y o n id a n ajralib  chiqadigan zararli omillarga: chang, zaharli gazlar, zaharlar, yuqori  harorat, havoning namligi, shovqin, tebranish va material iflosliklari kiradi.  Chang — havoda aylanib yura oladigan qattiq yoki suyuq  m oddalaming juda mayda zarralaridir.Ishlab chiqarish xonalaridagi havoning tozaligi ishchilarning  salomatligida katta ahamiyatga egadir. Ishchilar changli havodan  nafas olganda yuqori nafas yo‘llari qichiydi va kishi o ‘zi xohlam agan  holda yuzaki nafas oladi, bu esa o ‘pka faoliyatiga salbiy ta ’sir qiladi  va turli kasalliklami keltirib chiqaradi. Changli xonalarda ko‘z shilliq  pardalarini qichishtirib konyuktivit kasalligini keltirib chiqaradi va  shu bilan birga chang zarrachalari tuberkulyoz tayoqchalari va zararli  bakteriyalarni tashuvchi vosita hamdir.  Yirikroq chang burun-halqum da ushlanib qoladi, m ayda chang  esa nafas olish a ’zolariga kiradi.  H avoning h ara k a tla n ish tezligi c h a n g n in g ay lan ib y u rish  tezligidan past bo ‘lganda 0,1—10 mkm o ‘Ichamli chang zarrachalari  o ‘zgarmas tezlik bilan o ‘tiradi. Chang zarrachalarining aylanib yurish  tezligi Stoks formulasidan aniqlanadi:

 C hangning zararliligi uning o ‘lchami va kimyoviy xossalariga bog‘liq.Sanoat korxonalarini loyihalashning sanitariya m e’yoriariga muvofiq zararli moddalar inson organizmi uchun zararlilik darajasiga ko'ra xavflilik besh toifaga ajratiladi: 1-favqulodda xavfli moddalar;  2 - o ‘ta xavfli moddalar; 3 - o ‘rtacha xavfli moddalar; 4-xavfli moddalar; 5-kam xavfli moddalar.Jamoat, turar joy va ishlab chiqarish binolarida eng ko‘p tarqalgan, havoni ifloslantiruvchi moddalar qatoriga ko‘mir qo‘sh oksid C O j kiradi.Odatdagi atmosfera havosida hajm bo‘yicha 0,03—0,04 foiz miqdorida C O j bo‘ladi. Tarkibida 4—5 foiz miqdorida SO^ bo'lgan havo sog‘liq uchun xavflidir. Z aharli moddalar inson organizmiga nafas olish yo‘llari, teri va oshqozon-ichak yo‘li orqali kiradi. Zaharli moddalar bilan kuchli zaharlanganda quyidagi tarzda dastlabki yordam ko ‘rsatish lozim:  — benzin, uayt-spirti bilan zaharianganda uni toza havoga olib  chiqish, tinch qo‘yish, kiyimini yechish, valerian tomchisi ichirish,  hushidan ketganda esa novshadil spirti hidlatish;  — ammiak bilan zaharlanganda uning oshqozoninilimon yoki  sirka kislotalarining I foizli eritmasi qo‘shilgan suv bilan yaxshilab  yuvib tozalash;  — dixlorat bilan zaharlanganda uni toza havoga olib chiqish,  kislorod berish, achchiq shirin choy berish;  — azot oksidi bilan zaharlanganda unga kislorod berish, novshadil  spirti hidlatish

 Havoni changdan tozalashdan maqsad xonaning ish mintaqasida, kiritiladigan toza havoda, atmosferaga chiqarib yuboriladigan havoda changkonsentratsiyasi yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan (YQBK) konsentratsiyasidan ortib ketmasligini ta’minlashdir. Xonadan olinib, qayta foydalaniladigan havo tozalangandan so‘ng changning ish mintaqasi YQBKning 30 foizini tashkil etishi lozim.Chang lutkichlaming samaradodigi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan belgilanadi: havoni tozalash darajasi, uskunanin g ishlash samaradorligi, soshlirma yuklanish, chang sig‘imi, aerodinam ik qarshiligi va solishtirma energiya sarfi. Uskunaning ishlash sam aradorligi havodagi changning qancha miqdori ushlab qolinganligi bilan belgilanadi va foizlarda hisoblanadi.

 Masalan:  uskunaga 1mkg chang kirdi, unda 2mkg chang ushlab qolindi,  uning samaradorligi:T] ~ m^/m^]00%.  O dalda, bu kattalik uskunaga kirayotgan va undan chiqayotgan  havodagi chang konsentratsiyasi bilan aniqlanadi:  77 = ( 5 , - Q / q i O O % ,  b unda: 5^, - mos ravishda havo tozalanmasdan oldin  kirayotgan va tozalangandan keyin chiqayotgan chang konsent  ratsiyasi, m g /m ^  Changli havo ikki bosqichda tozalanganda uning samaradorligi  ushbu form uladan aniqlanadi:  [ (^ 1 + ^ 2 )- ( ^ 1  bunda: — chang tutkichlaming umumiy samaradorligi, %;  7?,, ri^ ~ birinchi va ikkinchi bosqichdagi chang tutkichlaming  ishlash samaradorligi.  Solishtirma yuklanish (havoni o ‘tkazish im koniyati) chang  tutkich orqali 1 soatda o‘tadigan va uning 1 filtrlovchi sirtiga  to‘g‘ri kelgan havo miqdori bilan hisoblanadi.

 Chang sigMmi - chang tutkichlarning lutib qoladigan chang  massasi, g/m^.  Aerodinamik qarshilik -changli havo chang tutk ich lard an  o ‘tayotganda paydo bo‘ladi, formula va tajriba yo‘li bilan aniqlanadi:  р = 1 ; Ц ^ , Р а .  bunda: ^ - chang tutkichning mahalliy qarshilik koeffisiyenti;  V — changli havoning tezligi, m /s;  p - changli havoning zichligi, kg/m^;  p - aerodinam ik qarshilik, Pa.  Solishtirma energiya sarfi — 1000 m^ changli havoni tozalashda  ketadigan energiya sarfi, chang tutkichlarning tejamkorligin i  ko 'rsatad i. Hozirgi vaqtda sanitariya texnikasi changli havoni  tozalaydigan turli-tum an qurilmalarga ega.

Havoni changdan tozalaydigan uskunalar chang tutkichiarva filtrlar deb ataladi. Paxta tozalash korxonalarida turli xil changdan tozalovchilar: quruq usul, ho‘l usullar qo ‘llaniladi. Havoni quruq usulda tozalashda: chang o‘tiradigan kameralar, siklonlar, turli matoli va rulon filtrlardan foydalaniladi. Chang o'tiradigan kameralar.Bular eng sodda tuziiishdagi chang o ‘tirgichlardir. Ularning ishlashi chang zarrachalarining o ‘z ogMrligi ta ’sirida o ‘tirishga asoslangan (3-rasm ). Kamerada havo tozalangandan so‘ng, havoda 3 0 -4 0 % chang m iqdori qoladi. Bu dastlabki va dag‘al tozalash b o ‘lib, tozalangan havo orqali chang, mayda paxta tolalari ham tashqariga chiqarib yuboriladi. Shu sababli chang o ‘tiradigan kam eralarda to ‘r va matoli filtrlar ko‘rinishdagi ikkinchi bosqich tozalagichlar o ‘matiIadi, u lar havoni qo‘shim cha ravishda tozalaydi. Siklonlar - markazdan qochm a kuchlar ta ’sirida ishlaydigan chang ajratkichlarga kiradi. Changli havo siklon ichida aylanm a h a ra k a td a b o ‘ladi. Eng sam ara d o rli sik lo n la r bu ko n u ssim o n siklonlardir (4- rasm)

Chang b o ‘Iakchasi A,siklonga changli havo 3-yo‘l orqali kirib havo oqimiy ta’siri tezlikda m a’lum kuch orqali harakatda bo‘ladi va unga markazdan qochma kuch C ta’sir qiladi. Bu ikki kuchning yig‘indisi /? kuchi chang bo'lakchasini siklonning ichki devoriga siqadi va u AT nuqtaga borganda havo oqim ining tezligi tezda kamayadi va chang bo‘lakchasi spiral holatda harakat qilib, chang yig‘iladigan joyga boradi. Havo oqimi pastki qismidan ichki silindr orqali atm osferaga chiqib ketadi. Ish samaradorligini oshirish uchun ikki bosqichli chang ushlagichlar ishlatiladi. Rotatsion chang ushlagichlar ham markazdan qochma kuchlar ta’sirida chang ajratkichlarga kiradi. Havo harakati bilan bir vaqtda 5 m km dan katta bolgan chang zarrach alaridan changli havo tozalanadi. R o tatsion chang tozalagichlar juda ham ixcham, chunki ventilator va chang ushlagich bitta agregat ichida jo ylashgan.

 Shuning uchun montaj qilinayotgan va ishlayotgan paytda qo‘shimcha maydon kerak emas. Ishlagan paytda ishg‘ildiragi, chang zarrachalarini markazdan qochma kuchlar yordamida spiralsimon kojux devoriga tashlaydi va havo chiqib ketadigan tomonga harakat qiladi. Chang gaz bilan birga, chang qabul qiladigan kam era orqali chang yig‘iladigan bunkerga, tozalangan havo esa havo chiquvchi quvurga uzatiladi. Bu ish unumdorligini oshirish uchun ish g‘ildiragi tezhgini oshirish kerak, yaxshi natija 20-40 mkm dan katta changlar uchun chiqadi: . To'rli flltrlar . To‘rli baraban (1 sm^ da 100 -1 2 0 yacheykasi bor), changli havo kiradigan quvur, chang qatlamlari - kaita tolalar havoni shu qatlam tozalaydi, zichlantiruvchi valik, chang bunkeridan iborat.  To‘rli filtr uchun FIK — 75-90% , ish unumdorligi — 7500 mV  soat, bosimi —1500 Pa. Baraban 60—300 minutda bir marta aylanadi.  To‘rli flltrlar, odatda, bir pog‘onali filtrlar deyiladi.

Yengsimon (toqimali) filtrlar. Bunday filtrlarda filtrlovchi mato sifatida 378 artikul diagonal mato, 461 artikul bo‘yalmagan vegon movuti va 323 artikul xom flanel ishlatiladi. Yengsimon filtrlarning ichki yuzasiga o ‘tirgan kalta tola va chang qatlam ining ortishi bilan filtrning qarshiligi o rta boradi va havo oqimining harakat maromi sezilarli ravishda o ‘zgaradi. M atoli filtrlarning ikki turi: ramali va yengsim on xillari b o ‘ladi. Ramali f iltrla r 1000x1450 m m o‘lchamli metall ramalarga mahkamlangan mato bo‘laklaridan iborat. Ular, odatda, bo‘yiga ikki qavat qilib, havo oqimiga nisbatan ilonsimon (zigzag) tarzda joylashtiriladi. Bunday filtrlar konditsionerlardahavonimo‘tadillash qurilmalarida ishlatiladi. Yengli f iltrlar bir uchi berk , balandligi 2 - 3 m bo‘lgan silindrsimon yoki konussimon mato yenglar guruhidan tashkil topadi. Changli havo filtrlarga kiritiladi va bu yerda yenglarga taqsimlanadi. Bu yerda u mato orqali tozalanib o‘tadi, chang esa yenglarning ichki sirtida ushlanib qoladi

 Yengsimon filtrlar har 3—4 soatda pnevmatik ravishda tozalab  turiladi va yenglardan chang tushirish uchun maxsus titratuvchi  mexanizm orqali bajariladi va yig‘ilgan chang bunkerga tushadi.  Bir metr matoga to‘g‘ri keladigan havo hajmi 150-5- 200mVsoatni,  uning qarshiligi esa 400 Pani tashkil qiladi. Changning havodagi  konsentratsiyasi 2—50 g/m Yengli filtrlarning samaradorligi 97-99 foizdir. Ularning chang sig‘imi 1200-1300 g/m ^  Rulonli filtrlar — filtrlovchi qahn noto‘qima mato (10—20 foiz  paxta, 80—90 foiz suniiy lolalar)dan iborat. G*altaklar harakat-  langanda changli havo mato orqali o‘tib, qo‘shimcha filtrlovchi  qatlam — momiq qatlamini hosil qiladi. Momiq qatlami qalinlashib  va mato chang bilan to'lib borgan sari uning qarshiligi ortib,  havo o'tkazish imkoniyati esa kamayib boradi. Filtrlovchi mato  qayta o‘ralayotganida so‘rish quvurlariga o‘rnatilgan pnevmatik  soplolarning bir qism mato yuzidagi changni so‘rib oladi. Rulonli  filtrlarning havoni tozalash samaradorligi 90—95 foizni tashkil  etad i, qarshiligi esa 100—200 Paga teng. Ikkinchi bosqich sifatida  matoli filtrlardan foydalanish mumkin.

Moyli filtrlar ikki xil bo‘ladi. Kassetali va o‘z-o‘zini tozalaydigan moyli filtrlar sanoatda ishlab chiqariladi va havoni atmosfera changidan tozalash uchun mo‘tadillash sistemalarida qo‘llaniladi. Ular pilla tortish sexlarining havosini tozalaydigan konditsionerlarga o‘rnatiIadi. Moyli filtr metall korpus, moyli bak va ikkita cheksiz sim to‘rlardan tuzilgan. Har bir to‘r ikkita valik ora!ig‘iga tortilgan. Yetakchi valik ustki podshipniklarda o‘m atilgan va ikki pog‘onali chervyakli reduktor hamda tishli uzatma orqali elektr dvigatelidan aylanma harakat oladi, pastki taranglovchi valik taranglash vintlari yordamida siljitiladigan podshipniklarda o‘rnatiIgan. To‘r harakatlanib moyli vanna orqali o‘tganda, o‘tirgan chang yuvilib vannaga tushadi. Moyli filtrlarning samaradorligi 85 foizni, ish unumdorligi 1000 mVsoatni, havoga nisbatan qarshiligi 100 Pani tashkil etadi. Quyunli chang ushlagichlar / вихреви е/-В З П -В П У . Bu chang ushlagichlarning ishlash prinsipi ham markazdan qochma kuchlarga .

Elektr filtrlar - kimyo, metallurgiya korxonalarida ishiatilmoqda. Ularning changli havoni tozalash samaradorligi yuqoriligi-99 foiz bo‘lganligi uchun to‘qimachilik va yengil sanoatda ishlatsa ham bo‘ladi. Elektr filtrlam ing ishlash prinsipi quyidagicha: agar ikkita- birining uchi o‘tkir yoki igna ko‘rinishida, ikkinchisi plastinka yoki quvur ko‘rinishidagi elektrodlar olinib, ularga katta kuchlanish berilsa, bu elektrodlar orasida elektr maydoni hosil bo‘ladi, chunki hamma vaqt havoda ionlar va erkin elektronlar mavjud. Elektr maydon ta’sirida uning kuch chiziqlari bo‘ylab harakatga keladi va elektronlar orasida elektr toki oqa boshlaydi. Elektrodlarda ma’lum miqdorda beriladigan kuchlanish orttirilganda ionlar - elektronlar shunchalik tez harakat qiladilarki, havodagi molekulalar bilan to‘qnashib va tashqi elektronlarni maydondan chiqarib yuborib, ulam i ionlaydi. Hosil bo‘Igan ionlar elektr m aydoni ta ’sirida yana ham katta tezlanish olib, gazlarning molekulalariga to‘qnashadi va ulam i ham ionlaydi. Bu jarayon zarbali ionlash deb ataladi. Zarbali ionlash tojli razryad hodisasini keltirib chiqaradi. Tojlantiruvchi elektrod manbaning manfiy qutbiga aylanadi, elektrodlar orasidagi bo‘shliq esa manfiy ion elektronlar bilan qoplanadi. Elektr maydonning ta’siri ostida musbat zaryadlangan elektrodga yo‘nalib, ular o‘z yo‘lida uchragan chang zarrachalarini ham manfiy zaryadlar bilan zaryadlaydi, natijada ular ham musbat zaryadlangan elektrodga aylanadi va unda o‘tiradi.

 C hang karaerasi (C h K )-QQO ning havo tozalash tizimi. Qarama -qarshi oqini (QQO -1200 ) chang tozalagichlaridan changlangan havoni tozalashning mavjud tizimlar bir yoki ikki bosqichii b o‘Iib, kamchiliklardan holi emas. Bu kamchiliklar qatoriga quyidagilar: urish shaybasi va korpus o‘rtasiga tolali piiiklaming tiqilishi, vakuum - klapinlarning val o‘qlariga piliklaming o‘ralib qolishi, chang tarkibidagi minerallar ta’sirida chang  tutkichlarning ichki yuzalarining tez ishdan chiqishi, buning oqibatida ishonchliligi va ish unumining past bo‘lishi kiradi. ChK -QQO havo tozalash tizim i paxta tozalash korxonalarida hosil bo‘ladigan tarkibida mineral miqdori yuqori bo‘lgan tolali changdan texnologik va aspiratsion havoni tozalash uchun mo'ijallangan. Uning afzalligi tozalash samarasining yuqoriligi (96 - 98% ) va ishda ishonchliligining yuqoriligidir, bunga chang  kamerasini takom illashtirish va chang kam erasida birinchi tozalash  bosqichida qarehilikni pasaytirish natijasida tozalash bosqichlari sonini ko‘paytirish; paxtani havo yordamida tashish natijasida ma’Ium tizimlarga nisbatan taxm inan 45-50 kW energiyani tejashga erishiladi. Chang tozalag ichlarnin g ikkinchi tozalash bosqichida У1ВС ventilatorlari o ‘rnatilg an d a KTS havosining energiya sig‘imi taxm inan 27% o rtadi, agar sex ichida paxta havo yordam ida tashilsa (bunda havo chang kamerasidan - QQO chang tutkichiga uzatiladi)» u holda ventilatorlar iste’mol qiladigan quvvat 30% ga kam ayadi.

Z aharli ximikatlar paxta, sholi,makkajo‘xori,bug‘doy va boshqa qishloq xo‘jaIik ekinlariningzararkunanda hasharotlariga qarshi kurash ishda hamda urug‘lik chigitni him oyalashda ishlatiladi. Ma’lumki, hasharotlar, o‘rgimchaklar,kemiruvchilar,zamburug‘, virusli va bakterial, vilt kasalliklar yetkazgan zarar juda katta, yalpi hosilning 10-20 foizini yo‘q qiladi. Dunyoda hozirgi paytda qishloq xo‘jaligida zararkunandalarga qarshi ishlatiladigan kimyoviy moddalar 100 m ingdan ortiq, shulardan 50 foizi yadoximikatlar- pestitsidlarga to ‘g‘ri keladi. Hozirgi paytda dunyoda yiliga 4 mln.tpestitsid ishlab chiqariladi. 0‘zbekiston Respublikasida yiliga 135- 140 ming zaharli ximikatlar ishlatiladi. Butun dunyo bo‘yicha har gektar qishloq xo‘jalik maydoniga I kg pestitsid to‘g‘ri kelsa, G‘arbiy Y evropada 3 kg, Y aponiyada I I kg, Rossiyada 23 kg, O‘zbekistonda 35 kg ni tashkil etadi. Respublikamiz xalq xo‘jaligida zararli hasharotlarga qarshi kimyoviy moddalar, kanalarga qarshi - akaritsidlar, zamburug‘larga qarshi — fungitsidlar, yowoyi o‘tlarga qarshi — gerbitsidlar, bakteriyalarga qarshi — zootsidlar kabi zaharli kimyoviy moddalar ishlatilmoqda.

O'xshashlar

Ekologiya

Ekologiya haqida slayd

Atmosfera havosini muhofaza qilish

Yirik sanoat korxonalari chiqindilarining inson ekologik muhitini ifloslanishi

Zaharli kimyoviy moddalar va ekogigiyena