O‘rmon resurslari - Ekologiya - Slaydlar

O‘rmon resurslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

292.376953125 KB

Ko'chirib olish

O‘rmon resurslari Reja: 1. O‘rmon tuzish zaruriyati va tushunchasi. 2. O‘rmon tuzishning huquqiy asoslari 3. O‘rmon tuzish ishlarini olib borish tartibi.

Bizlarga ma’lumki, o‘rmonlar turli xil mintakalarda turlicha ijtimoiy funksiyalarni bajaradilar. Qalin o‘rmonlar bilan qoplangan xududlarda o‘rmonlar avvalambor jamiyatning iqtisodiy talablarni (Kanada, Finlyandiya, Rossiya, Belorussiya kabi mo‘tadil iqlimli davlatlarda), chiroyli manzara va turizmni rivojdantirish imkoniyatiga ega bo‘lgan hududlarda o‘rmonlar jamiyatning ijtimoiy talablarini (Fransiya, Ispaniya, Gretsiya, Kipr kabi subtropik va tropik mintaqalarda) va arid (quruq) iqlimli keskin kontinental hududlarda jvamiyatning ekologik talablarini (O‘zbekiston, Turkmaniston, Kozog‘iston, Meksika, Xitoy kabi quruq subtropik mintaqalarda) o‘tash uchun xizmat qiladi. Nima bo‘lganda ham o‘rmonlar tirik organizmlar uchun ekologik barqarorlikni ushlab turuvchi omil sifatida xizmat qiladilar. Ular organizmlar, xususan insonlar uchun kislorod manbai, tuproqdagi organik moddalarini ta’minlab beruvchi organik manba, yerlarni yemirilishishdan saqlovchi “qalqon”, biosferadagi namlikni bir meyerda ushlab turuvchi “balanser”, insonlarni qulay iqlim sharoitlarini yaratib beruvchi “konditsioner”, minglab turdagi jonzotlar uchun “yashash makoni”, qolabersa, go‘zal landshaftlarning asosiy ko‘rsatgichidir. Kuning uchun ham o‘rmonlarni ijtimoiy funksiyasiga ko‘ra guruhlashtiradilar va ularni xalq, xo‘jadigida ishlatadilar. Umumiy tarzda olganda, o‘rmon tuzish ishlarini olib borishni har bir davlat o‘zining muqaddas burchi, deb biladi.

O‘zbekiston Respublikasi O‘rmon to‘g‘risidagi qonunining 16-moddasiga ko‘ra O‘rmon tuzish – o‘rmonlarni muhofaza qilish, qo‘riqlash, o‘rmon xo‘jaligi va o‘rmondan foydalanishni oqilona yuritilishini ta’minlashga karatilgan tadbirlar tizimidir. O‘rmon tuzish tizimi deganda biz o‘rmonlarni inson hayetida tutgan o‘rniga qarab o‘rmonni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish tadbirlarini ma’lum bir ketma- ketlikda olib borish tartibiga tushunimiz. O‘zbekiston Respublikasida o‘rmon juda katta ahamiyat kasb etadi. Chunki u nafaqat go‘zal landshaftlar ko‘rinishiga estetik ta’sir qilibgina qolmay, balki daryo va boshqa suv obyektlarining gidrologik rejimini yaxshilaydi, tuproqni suv va shamol eroziyasidan saqlaydi, atmosfera havosida kislorod bilan is gazini balansini ta’minlaydi, kishilarning xordig‘ini chiqarish va salomatliklarini tiklaydi, cho‘llanish jarayonini oldini oladi, qum va to‘zonlarni ko‘chib yurishiga yo‘l qo‘ymadi va shunga o‘xshash ijobiy funksiyalarni bajaradi.

Ayniqsa o‘rmonlarning xizmati Orol dengizidan qo‘rigan yerlarda hozircha yakka-yu yagona ekologik chora sifatida qabul qilinmoqda. 2002 yil Orol dengizi qo‘rigan tubida o‘rmonchilikka ixtisoslashtirilgan maxsus xo‘jaliklar tashkil etish to‘g‘risida Vazirlar Maxkamasining qarori qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi huzuridagi O‘rmon xo‘jaligi bosh boshqarmasining ma’lumotlariga ko‘ra mamlakatimiz yer kengliklariga kiruvchi 1,3 mln.ga Orol dengiz ko‘rilgan qismida yiliga 15 ming ga saksovul, cherkez, qandim kabi o‘simliklaridan barpo etilayotgan o‘rmonlarda tuzning atmosfera havosiga ko‘tarilishi keskin kamayan. Lekin o‘rmonlarni yiliga bunday miqyosda Orol bo‘yida barpo etish orqali undagi ekologik inqirozni bartaraf etib bo‘lmaydi. Bunday ketishda yana 40-50 yil kerak bo‘ladi. Bu juda katta davriy muddatdir. Biz o‘rmonchilik ish ko‘lamini Orol bo‘yida keskin ravishda jadallashtirimiz zarur. Undan tashqari, ekinzorlar atrofida ixota daraxtzorlarini tashkillashtirish ham muhim masala. Chunki 4-6 qatorlik ixota daraxtzorlari 300-400 m oraliqda ekinlarimizni shamol eroziyasidan, tuproq namligini behuda sarf qilinishdan saqlaydi. Bularni hammasi, avvalom bor, o‘rmon tuzish ishlarini to‘g‘ri tashkil qilish va ularni jadal suratlarda olib borilishini huquqini asosini yaratishni talab etadi.

O‘rmon tuzishning xuquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50,54,55- moddalarida bevosita aks ettirilgandir. O‘rmon, yuqorida aytib o‘tganimizdek, O‘zbekistonda eng avvalo ekologik funksiya bajarar ekan va shuning uchun ham fuqarolar unga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga majburdirlar. O‘rmon kimning tasarrufida, egaligida, foydalanishda yoki ijarasida bo‘lishidan qat’iy nazar undan foydalanish atrof muhitga zarar yetkazmasligi, o‘zga shaxs va davlatning xavfsiz muhitda yashash va milliy xavfsizlikni ta’minishiga zid ishlarni qilmasliklari shartdir. Chunki o‘rmon, boshqa tabiiy obyektlar singari, umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhafazasidadir. Mustaqil Respublikamiz Konstitutsiyasining imperativ normalaridan kelib chiqqan holda 1999 yil 15 aprelda o‘rmon to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Ushbu qonunda alohida modda bilan o‘rmon tuzish tushunchasi va tarkibiy qismlari belgilanib olindi. Unga muvofiq ravishda O‘zbekiston Respublikasida o‘rmon tuzish ishlariga qo‘yidagi chora-tadbirlar kiradi: davlat o‘rmon fondi uchastkalarining chegaralarini belgilash va davlat o‘rmon fondining o‘rmondan doimiy foydalanuvchilar foydalanishidagi hududining ichki xo‘jaligini tashkil etish; topografiya-geodeziya ishlarini bajarish va o‘rmonlarni maxsus xaritaga kiritish; O‘rmon tuzishning huquqiy asoslari

davlat o‘rmon fondini hisobga olish; o‘rmonlarning yetilish yoshini belgilash, o‘rmon xo‘jaligini yuritish bog‘lik o‘rmon daraxtlarini kesish rejasini, daraxtlarni kesish hajmini hamda o‘rmondan foydalanishning boshqa turlari miqdorlarini aniqlash; o‘rmonlarni muxofaza qilish, qo‘riqlash, qayta tiklash va barpo etish borasidagi ishlar hajmini, shuningdek boshqa o‘rmon xo‘jaligi ishlari hajmini aniqlash; o‘rmon tuzish loyihalarini ishlab chiqish va ularning amalga oshirilishi ustidan nazorat qilish. Yuqorida sanab o‘tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi o‘rmon xo‘jaligi bosh boshqarmasi qoshida maxsus tashkil etilgan «O‘rmon tuzish va loyiha-qidiruv korxonasi»da olib boriladi.

2000 yil 12 mayda tastiqlangan «O‘rmonloyihatuzish» korxonasining Nizomiga ko‘ra u to‘la xo‘jalik yurituvchi subyekt sifatida o‘rmon tuzishga doir barcha ishlarni olib boradi. Kuning uchun ham 2000 yil «O‘rmonloyihatuzish» tomonidan tayyerlangan, lekin xanuzgacha tegishli davlat idoralari tasdiqidan o‘tmagan «O‘rmon tuzish va loyiha-qidiruv ishlarini olib borish tartibi to‘g‘risidagi O‘yriqnoma»ni ishlab chiqqan. O‘rmonlardan foydalanish va o‘lrani tuzish ishlarini asosni darlvrda keskin ravishda o‘zgarmaganligini inobatga olgan holda, biz ushbu darslikda o‘rmon tuzishning asosiy qoida va tartiblarini keltirib o‘tamiz.

O‘zbekiston Respublikasida O‘rmon tuzish ishlari o‘rmon va davlat kadastlari to‘g‘risidagi qonunlar «O‘rmonloyihatuzish» korxonasining Nizomi, yuqorida sanab o‘tilgan o‘yriqnomalar, o‘rmon xo‘jaligi bosh boshqarmasining bo‘yruqlari, qo‘llamalari, texnik ko‘rsatmalari, qoidalari va shu kabi normativ xujjatlariga binoan olib boriladi. Ularga ko‘ra o‘rmon tuzish ishlari ikki bosqicha amalga oshiriladi: dala o‘rmon tuzish ishlari; kameral ishlar. Dala o‘rmon tuzish ishlari 4ta qismdan iborat: umumiy qoidalar; o‘rmontaksatsiya ishlari; o‘rmonlarning o‘sishi, maxsuldorligi, holati va tiklanishini izlanish; o‘rmon tuzish ishlarini olib borishning regional va o‘rmonlardan maqsadli foydalanish xususiyatlari. O‘rmon tuzishning qoidalarda: obyekti: dala ishlarining mazmuni: razryadlari (darajalari); qayta ishlash muddati: qatnashuvchi tashqilotlarning huquqlarida va majburiyatlari; dala ishlari nazorati; dala ishlarini olib borishni topshirish va qabul qilish, muddati; kartografik va aerokosmik materiallar bilan ta’minlash; loyiqani ishlab chiqish uchun zarur bulgan iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa ma’lumotlarni yig‘ish; jamoat mashg‘ulotini o‘tkazish kiradi. O‘rmon tuzish ishlari obyekti bo‘lib davlat fondi yerlari hisoblaniladi. Ularga yer resurslari davlat ko‘mitasi ro‘yxatidan o‘tgan va yer uchastkasining chegarasi aniq qilib berilgan o‘rmon xo‘jaligi subyektlari kiradilar. O‘rmon tuzish ishlari xar bir xo‘jalik obyekti uchun alohida-alohida amalga oshiriladi. Har 10 yilda xo‘jaliklar uchun «O‘rmon xo‘jaligini tashkil etish va rivojlantirish loyihasi» ishlab chiqiladi. O‘rmon tuzish ishlarini olib borish tartibi.

O‘rmon tuzish ishlari karta, ayerokosmik sur’at, toposxema yeki joyida geodezik asboblar orqali olib boriladi. O‘rmon xo‘jaligi yerlarining chegarasi esa yer tuzish materiallarga binoan o‘tkaziladi va Yer resurslari davlat qo‘mitasining yer tuzish bo‘linmasi bilan kelishiladi. O‘rmon tuzish ishlarini dalada olib borishdan avval o‘rmon xo‘jaligiga oid barcha tabiiy, iqtisodiy, huquqiy, ijtimoiy va tarixiy ma’lumotlar to‘planiladi. Ushbu ma’lumotlar taftish muddati bilan belgilangan yillik hisobot asosida olinadi. Yig‘ilgan ma’lumotlar, xisobotni, tavsiya etgan tashkilot va muassasalar tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi shart. So‘ngra, dala ishlarini olib borishdan avval jamoat mashg‘ulotlari o‘tkaziladi. Dala ishlarini joylarda qanday olib borish kerakligini sinab ko‘rish mashg‘uloti hamma rahbar va injener-texnik xodimlar uchun majburiy xisoblaniladi. O‘rmon tuzishda o‘rmon taksatsiyasi ishlari o‘ta muhim ahamiyat qasb etadi. Unda o‘rmon massivi soi va sifat jihatdan baholanadi va qo‘yidagicha guruhlashtiriladi: o‘rmonli yerlar o‘rmon bilan qoplangan yerlar butazorlar o‘rmon bilan qoplanmagan yerlar o‘rmonsiz yerlar yaylovli yerlar (cho‘l mintaqasida) O‘rmonlar kelib chiqishiga ko‘ra tabiiy va sun’iy (madaniy) turlarga ajratiladi.

O‘rmon tuzish ishlari regional ahamiyatga ega. Kuning uchun ham tegishli me’yoriy hujjatlarda o‘rmon tuzish ishlari tog‘ va cho‘l mintakalarida, yashil zonalar, shaharlar, aholi punktlari, kurortlar, milliy bog‘lar va qo‘rixonalarda alohida beriladi. Masalan, qo‘rikxonada o‘rmon tuzish 5 ta zonaga ajratiladi: osoishtalik (xo‘jalik ishlari tabiiy jarayonlarga ta’sir etish mumkin bo‘lmagan); alohida ilmiy maqsadlardagi, qo‘riqxona hayvonot dunesining ozuqa uchastkasi, fauna va florani tomosha qilish; qo‘riqxonan xizmati uchn kerak bo‘ladigan xo‘jalik yurg‘azish. Yuqoridagi vazifalarni bajarish maqsadida o‘rmon ishlarini tuzish olib beriladi. Yashil zonalarda o‘rmon to‘zish ishlari sanitar tegralarni ajratishdan boshlanadi. Unda rekratsion bosim aniqlaniladi va funksional turkumli hududida belgilanib olinadi. O‘zbekistonda o‘rmonlar yong‘in xafi bo‘yicha uchta toifa ajratiladi. Agarda I tomifaga arachli o‘rmonlar kirsa, III tofaga to‘kaylar, tog‘ va vodiy o‘rmonlar, V toifaga esa chul o‘rmonlari kiritilgandir. O‘rmon tuzish ishlarining yekomiyasi bosqichi kameral ishlardir. Kameral ishlar dala ishlari tugatilgandan so‘ng o‘tkaziladi. Ular dalada olingan materiallarni umumlashtirish, analiz qilish hamda o‘rmon xo‘jaligini tashkillashtirish va loyihasini tuzildan boshlanadi. Ular: plan kartografik materiallar, tushuntirish xatlari va ilovalar; o‘rmon xo‘jaligi vedomostlari va yakuniy jadvallari; tasatsiya yozuvlaridan iborat bo‘ladi.

O'xshashlar

Suv resurslari ifloslanishini asosiy manbalari

«Kitob» davlat geologik qo‘riqxonasi ekosayyohlik resurslari

Atmosfera havosi resurslari, va ifloslanishini kuzatuvi

Iqlim o’zgarishi va suv-yer resuslarining transchegraviy ekologik muommolari

Tugamaydigan va tiklanadigan tabiiy resurslar geografiyasi