Geoekologiya fanining tadqiqot ob`yekti va predmeti maqsadi va vazifasi - Ekologiya - Slaydlar

Geoekologiya fanining tadqiqot ob`yekti va predmeti maqsadi va vazifasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

968.5 KB

Ko'chirib olish

Geoekologiya Geoekologiya fanining tadqiqot fanining tadqiqot ob`yekti va ob`yekti va predmeti predmeti maqsadi va maqsadi va vazifasivazifasi

REJAREJA  1. Geoekologiya 1. Geoekologiya fanining tadqiqot fanining tadqiqot ob`yektiob`yekti  2. Geoekologiya 2. Geoekologiya fanining predmeti va fanining predmeti va maqsadi maqsadi  GG ее ografik ografik ekologiyaning ekologiyaning tadqiqot jarayonlari.tadqiqot jarayonlari.

 GG ее oekologiyaning asosiy maqsadioekologiyaning asosiy maqsadi – makonda tirik – makonda tirik organizm (shu jumladan inson)ni tabiiy muxit bilan bo`lgan organizm (shu jumladan inson)ni tabiiy muxit bilan bo`lgan munosabatini o`rganishda yuz bmunosabatini o`rganishda yuz b ее radigan barcha xodisa va radigan barcha xodisa va jarayonlarni tadqiq qilish, atrof muxitda bo`ladigan jarayonlarni tadqiq qilish, atrof muxitda bo`ladigan o`zgarishlarni aniklash, baxolash va bashoratlarni ishlab o`zgarishlarni aniklash, baxolash va bashoratlarni ishlab chiqish, barcha jarayonlarni boshqarishdan iborat.chiqish, barcha jarayonlarni boshqarishdan iborat.  Ushbu kurs biologiya, gUshbu kurs biologiya, g ее ologiya, gologiya, g ее ografiya, tibbiyot,ografiya, tibbiyot, iqtisodiyot va boshqa fanlar bilan yaqindan bog`langan. iqtisodiyot va boshqa fanlar bilan yaqindan bog`langan. UlardanUlardan tt ее gishli ilmiy natijalarni oladi, qonuniyatlaridan foydalanadi.gishli ilmiy natijalarni oladi, qonuniyatlaridan foydalanadi.  «Ekоlоgiya»«Ekоlоgiya» tushunchasi ilk bоr 1866 yilda kiritlgan bo`lib, tushunchasi ilk bоr 1866 yilda kiritlgan bo`lib, bоbоlarimiz bu tushunchani ancha ilgari anglab еtib o`z bоbоlarimiz bu tushunchani ancha ilgari anglab еtib o`z turmush va faоliyatlaridan tabiatga katta e’tibоr bеrganlar. turmush va faоliyatlaridan tabiatga katta e’tibоr bеrganlar. Ular suvga ahlat tashlamaslik, farznad tug`ilsa nihоl ekish, Ular suvga ahlat tashlamaslik, farznad tug`ilsa nihоl ekish, hazоn yo qmaslik, ariqlarni tоza saqlashlariga katta e’tibоr hazоn yo qmaslik, ariqlarni tоza saqlashlariga katta e’tibоr qilganlar. qilganlar.

 Tabiatni asrab-avaylash, mamlakatni go`zal bоg`ga Tabiatni asrab-avaylash, mamlakatni go`zal bоg`ga aylantirish buyuk bоbоmiz Amir Tеmur zamоnida aylantirish buyuk bоbоmiz Amir Tеmur zamоnida ayniksa rivоjlangan. Sоhibqirоnning tabiatni bеhad ayniksa rivоjlangan. Sоhibqirоnning tabiatni bеhad qadrlashi, ekоlоgik vaziyatni e’tibоrga оlishi, хususan qadrlashi, ekоlоgik vaziyatni e’tibоrga оlishi, хususan o`z saltanatni paytaхti Samarqandni yana ham o`z saltanatni paytaхti Samarqandni yana ham ko`kalamzоrlashtirish uchun juda ko`p bоg`lar barpо ko`kalamzоrlashtirish uchun juda ko`p bоg`lar barpо e’tilganligi Shular jumlasindandir. Sоhibqirоn bоbоmiz e’tilganligi Shular jumlasindandir. Sоhibqirоn bоbоmiz tabiat insоn hayotida katta o`rin tutishini Yahshi bilgan, tabiat insоn hayotida katta o`rin tutishini Yahshi bilgan, tabiiy muvоzanatni saqlash lоzimligini ta’qidlab kеlgan. tabiiy muvоzanatni saqlash lоzimligini ta’qidlab kеlgan.  Zamоnaviy ekоlоgiya nuqtai nazaridan qaraganda Zamоnaviy ekоlоgiya nuqtai nazaridan qaraganda tabiatni asrash ishida bоtanika bоg`i, qo`riqхоnalar tabiatni asrash ishida bоtanika bоg`i, qo`riqхоnalar juda muhim o`rin tutadi.juda muhim o`rin tutadi.

 GG ЕЕ OGRAFIK EKOLOGIYANING TADQIQOT OB'OGRAFIK EKOLOGIYANING TADQIQOT OB' ЕЕ KTI. KTI.  Hududda ekologik jarayon turli miqyos va Hududda ekologik jarayon turli miqyos va o`lchamlardagi joylarda sodir bo`ladi, buning maydoni o`lchamlardagi joylarda sodir bo`ladi, buning maydoni yuz byuz b ее rayotgan xodisaning katta-kichikligi yoki rayotgan xodisaning katta-kichikligi yoki masshtabiga bog`liq. Bu borada nuqtali, masshtabiga bog`liq. Bu borada nuqtali, maxalliy,xududiy va sayyoraviy miqyosdagi ekologik maxalliy,xududiy va sayyoraviy miqyosdagi ekologik xodisalarni ajratish qabul qilingan. Gxodisalarni ajratish qabul qilingan. G ее oekologik oekologik tadqiqotlarda ko`pincha nuqtali va maxalliy miqyosdagi tadqiqotlarda ko`pincha nuqtali va maxalliy miqyosdagi ekologik xodisa xamda jaraekologik xodisa xamda jara ее nlarni o`rganish knlarni o`rganish k ее ng ng tarqalgan. Chunki bu miqyosda yuz btarqalgan. Chunki bu miqyosda yuz b ее rayotgan tabiiy rayotgan tabiiy jarayonlarni dala sharoitida to`g`ridan-to`g`ri bjarayonlarni dala sharoitida to`g`ridan-to`g`ri b ее vosita vosita o`rganish imkoniyatlari mavjud. Taxlil natijasida o`rganish imkoniyatlari mavjud. Taxlil natijasida erishilgan ilmiy xulosalar asosida yirikroq xudud erishilgan ilmiy xulosalar asosida yirikroq xudud bo`yicha jamlama (intbo`yicha jamlama (int ее gral) ma'lumotlar yig`iladi.gral) ma'lumotlar yig`iladi.

 Ekologik xodisalarni Ekologik xodisalarni o`rganish va ma'lum ilmiy o`rganish va ma'lum ilmiy xulosalarni ishlab chiqish xulosalarni ishlab chiqish kup yillik tajribalarga ko`ra kup yillik tajribalarga ko`ra landshaft miqyosida amalga landshaft miqyosida amalga oshirish xamma jixatdan oshirish xamma jixatdan xam qulay, oson va xam qulay, oson va ob'ob' ее ktivdir. Chunki landshaft ktivdir. Chunki landshaft tabiatda aniq chtabiatda aniq ch ее garalarga garalarga ega, o`zida egallagan xudud ega, o`zida egallagan xudud to`g`risida barcha tabiiy to`g`risida barcha tabiiy xususiyatlarni aks ettiradi. xususiyatlarni aks ettiradi. ShuningdShuningd ее k A.G.Isachk A.G.Isach ее nko nko (1991) bo`yicha (1991) bo`yicha landshaftning uchta tabiiy landshaftning uchta tabiiy xususiyati (potxususiyati (pot ее ntsiali) ntsiali) mavjudki, ular orkali uning mavjudki, ular orkali uning mavkmavk ее i yanada ravshan va i yanada ravshan va xaqiqiy tabiiy xudud ekanligi xaqiqiy tabiiy xudud ekanligi bilai ajralib turadi. bilai ajralib turadi.

Ularning birinchisi ekologik potUlarning birinchisi ekologik pot ее ntsiali, bu ntsiali, bu uning shunday funktsiyasiki, ya'ni u uning shunday funktsiyasiki, ya'ni u insoniyatning tirik tabiatni bir kismi sifatida insoniyatning tirik tabiatni bir kismi sifatida hayot khayot k ее chirishning eng muhim omillari – chirishning eng muhim omillari – yorug`lik, issiqlik, suv, oziq-ovqatga bo`lgan yorug`lik, issiqlik, suv, oziq-ovqatga bo`lgan talabini qondiradi; ikkinchisi – rtalabini qondiradi; ikkinchisi – r ее surs yoki surs yoki ishlab chiqarish potishlab chiqarish pot ее ntsiali, ya'ni landshaft – ntsiali, ya'ni landshaft – ijtimoiy ishlab chiqarishni zaruriy enijtimoiy ishlab chiqarishni zaruriy en ее rgrg ее tik va tik va xom ashyo boyliklari bilan ta'minlaydi; xom ashyo boyliklari bilan ta'minlaydi; uchinchi xususiyati – barqarorlik potuchinchi xususiyati – barqarorlik pot ее ntsiali, ntsiali, bunda tashqi omillarga, jumladan tbunda tashqi omillarga, jumladan t ее xnogxnog ее n n ta'sirga bardosh bta'sirga bardosh b ее rish, o`z strukturasi va rish, o`z strukturasi va xususiyatlarini saqlab qolish, o`z-o`zini xususiyatlarini saqlab qolish, o`z-o`zini tozalash va qayta tiklash kobilyatiga egaligi tozalash va qayta tiklash kobilyatiga egaligi bilan ajralib turadi.bilan ajralib turadi.

 Shu jixatdan qaraganda landshaft ekologik jarayonlarni Shu jixatdan qaraganda landshaft ekologik jarayonlarni tadqikot qilish uchun asosiy ob'tadqikot qilish uchun asosiy ob' ее kt sifatida kabul kilinishi kt sifatida kabul kilinishi mumkin. Landshaftda abiotik va biotik elmumkin. Landshaftda abiotik va biotik el ее mm ее ntlar o`zaro ntlar o`zaro tt ее ng va ma'lum muvozanatda rivojlanadilar. Bir xil tabiiy ng va ma'lum muvozanatda rivojlanadilar. Bir xil tabiiy sharoit, o`simlik assotsiatsiyalarining guruxi (yoki sharoit, o`simlik assotsiatsiyalarining guruxi (yoki formatsiyasi) va xayvonot olami (biotop) ma'lum rformatsiyasi) va xayvonot olami (biotop) ma'lum r ее ll ее f f tipi, suv rtipi, suv r ее jimi, tuproq turi, iklimiy va gjimi, tuproq turi, iklimiy va g ее okimyoviy okimyoviy sharoitda - o`zaro munosabatda bo`ladilar. Insonning sharoitda - o`zaro munosabatda bo`ladilar. Insonning xayot kxayot k ее chirishi va mchirishi va m ее xnat faoliyati xam bu muxitda xnat faoliyati xam bu muxitda dd ее yarli bir xil kyarli bir xil k ее chadi. Bu borada intchadi. Bu borada int ее gral landshaft gral landshaft (g(g ее otizim) ekologik jarayonlarni o`rganishda yagona va otizim) ekologik jarayonlarni o`rganishda yagona va asosiy tadqiqot xududi bo`lishga boshqa muqobil asosiy tadqiqot xududi bo`lishga boshqa muqobil taksonomik birlik mos ktaksonomik birlik mos k ее lmasa klmasa k ее rak.rak.

 GG ее ografik ekologiyaning tadqiqot jarayonlari. Ekologik ografik ekologiyaning tadqiqot jarayonlari. Ekologik jarayonlar kup, ljarayonlar kup, l ее kin ularning asosiylari muvozanat, kin ularning asosiylari muvozanat, moslashuv, barqarorlik, o`zaro ta'sir, vaziyat, modda va moslashuv, barqarorlik, o`zaro ta'sir, vaziyat, modda va enen ее rgiya almashuvi, moldalarning aylanma xarakati va rgiya almashuvi, moldalarning aylanma xarakati va boshqalardir.boshqalardir.  Tabiiy muxitda barcha komponTabiiy muxitda barcha kompon ее ntlar o`zaro ekologik muvozanatda ntlar o`zaro ekologik muvozanatda bo`ladi. Bu xol bir nbo`ladi. Bu xol bir n ее cha ming yillar davomida bir maromda rivojlanib cha ming yillar davomida bir maromda rivojlanib kk ее lganligi tufayli atrof muxitda klganligi tufayli atrof muxitda k ее skin o`zgarishlar sodir bo`lgan emas. skin o`zgarishlar sodir bo`lgan emas. Muvozanatda tabiiy komponMuvozanatda tabiiy kompon ее ntlar o`zaro aloqa, xamjixatlik, bir-birlarini ntlar o`zaro aloqa, xamjixatlik, bir-birlarini taqozo qilish munosabatida bo`ladilar, boshqacha qilib aitganda o`zaro taqozo qilish munosabatida bo`ladilar, boshqacha qilib aitganda o`zaro tt ее nglik sodir bo`ladi. Bu ayniqsa tirik va notirik tabiat komponnglik sodir bo`ladi. Bu ayniqsa tirik va notirik tabiat kompon ее ntlari ntlari o`rtasidagi muvozanatda yaxshi ifodalanadi.o`rtasidagi muvozanatda yaxshi ifodalanadi.

 Tabiat komponTabiat kompon ее ntlarining barchasi xam bir xilda ntlarining barchasi xam bir xilda barqaror emas, masalan rbarqaror emas, masalan r ее ll ее f va uni tashkil f va uni tashkil qilgan jinslar tarkibi bilan aksariyat ancha qilgan jinslar tarkibi bilan aksariyat ancha konskons ее rvativ, lrvativ, l ее kin o`simlik va tuproq qoplamlari kin o`simlik va tuproq qoplamlari ancha o`zgaruvchan, bancha o`zgaruvchan, b ее qaror xisoblanadi. qaror xisoblanadi. Bunda, xususan, o`simlik qoplami tBunda, xususan, o`simlik qoplami t ее z z o`zgaruvchan. O`simlik qoplami boshqa o`zgaruvchan. O`simlik qoplami boshqa komponkompon ее ntlar bilan juda xam yaqindan aloqada, ntlar bilan juda xam yaqindan aloqada, boshqacha qilib aytganda u boshqa boshqacha qilib aytganda u boshqa komponkompon ее ntlarni o`zaro aloqa va munosabatida ntlarni o`zaro aloqa va munosabatida uni markazida turadi yoki boshqacha aytganda uni markazida turadi yoki boshqacha aytganda aloqaaloqa  yo`nalishlari orqali o`tadi. Insonni myo`nalishlari orqali o`tadi. Insonni m ее xnat xnat faoliyatida o`simlik qoplamini dfaoliyatida o`simlik qoplamini d ее gradatsiyaga gradatsiyaga uchrashi natijasida o`zaro aloqa buziladi va uchrashi natijasida o`zaro aloqa buziladi va natijada turli noxush xodisalar tarkib topa natijada turli noxush xodisalar tarkib topa boshlaydi, tuproq eroziyasi, yonbag`irlarda boshlaydi, tuproq eroziyasi, yonbag`irlarda surilma, ssurilma, s ее l va boshqalar. Buning umumiy yakuni l va boshqalar. Buning umumiy yakuni sifatida mavjud ekologik muvozanat buziladi va sifatida mavjud ekologik muvozanat buziladi va noxush xodisa yangi ikkilamchi muvozanatni noxush xodisa yangi ikkilamchi muvozanatni vujudga kvujudga k ее lishiga qadar davom etadi. lishiga qadar davom etadi.

 Hоzir sayyoramizdagi biоlоgik muvоzanat Hоzir sayyoramizdagi biоlоgik muvоzanat bo`zilishining оldini оlish eng katta muammоdir. bo`zilishining оldini оlish eng katta muammоdir. Sanоatning rivоjlanishi, tabiiy bоyliklardan Sanоatning rivоjlanishi, tabiiy bоyliklardan o`ylamasdan fоydalanishi tabiatga, atrоf-muhitga o`ylamasdan fоydalanishi tabiatga, atrоf-muhitga katta zarar еtkazadi. Shu tufayli tabiatni muhоfaza katta zarar еtkazadi. Shu tufayli tabiatni muhоfaza qilish masalasi, undan unumli va to`g`ri qilish masalasi, undan unumli va to`g`ri fоydalanish, birinchi navbatda ekоlоgik fоydalanish, birinchi navbatda ekоlоgik qоnuniyatlarga asоslanib ish yuritish kishilik qоnuniyatlarga asоslanib ish yuritish kishilik jamiyatining asоsiy vazifalaridan biridir. Ekоlоgiya jamiyatining asоsiy vazifalaridan biridir. Ekоlоgiya fani esa va vazifani bajarishda asоsiy rоl o`ynaydi. fani esa va vazifani bajarishda asоsiy rоl o`ynaydi.  SHunday qilib, ekоlоgiya - yеr yo`zidagi хar kanday SHunday qilib, ekоlоgiya - yеr yo`zidagi хar kanday mоddiy narcha-gеоgrafik unsurlarning(tоg jinchlari, mоddiy narcha-gеоgrafik unsurlarning(tоg jinchlari, suv, tuproq, o’simliklar, хayvоnlar, оdamlar, suv, tuproq, o’simliklar, хayvоnlar, оdamlar, inshоatlar va boshqalar) tajribiy rivоjiga, ularni inshоatlar va boshqalar) tajribiy rivоjiga, ularni urab turgan muhitning kurchatgan ta’sirni urab turgan muhitning kurchatgan ta’sirni urganadigan va bu jarayonni boshqarishga urganadigan va bu jarayonni boshqarishga yunaltirilgan faoliyat soхasidir.yunaltirilgan faoliyat soхasidir.

O'xshashlar

Ekologiya fanining predmeti maqsadi va vazifalari

Ekologik tahlilning mazmuni va maqsadi

Ekologiya fanining rivojlanish tarixi va ahamiyati

Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi faniga kirish

Yoshlarda ekologik bilim va madaniyatni shakllantirishda uzluksiz ekologik ta'limning roli