Ўсимликларнинг кўпайиши - Botanika - Slaydlar

Ўсимликларнинг кўпайиши

Yuklangan vaqt:

08.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

246.5 KB

Ko'chirib olish

Ўсимликларнинг кўпайиши

Режа: 1. Ўсимликларнинг кўпайиши ҳақида тушунча. 2. Табиий вегетатив кўпайиш. 3. Ўсимликларни сунъий вегетатив кўпайтириш усуллари. 4. Ўсимликларнинг жинсий кўпайиши. 5. Ўсимликларнинг жинссиз кўпайиши. 6. Наслларнинг галланиши.

Ўсимликлар дунёсида кўпайишнинг уч гуруҳи фарқланади: жинсий, жинссиз ва вегетатив кўпайиш .

КК Кўпайи ш хиллариЖинсси з Жинси й Спо рого мия кур так лан иш шиз огам ия энд ога мия кон ъюг ация коп уля ция ли ко пул яц ияс из вег ета тив17 18 0C07

Жинсий кўпайишда физиологик жиҳатдан фарқ қиладиган иккита гаплоид ҳужайранинг қўшилишидан янги организм вужудга келади.

Жинссиз кўпайиш бир ҳужайрали споралар ёки зооспоралар ёрдамида амалга ошади. Бу кўпайиш жинсий ва вегетатив кўпайишга нисбатан аввал пайдо бўлган деб ҳисобланади. Споралар қуруқликда ўсувчи ўсимликларда ҳосил бўлади. Зооспоралар сувўтларида, замбуруғ - ларда ҳосил бўлади.

Вегетатив кўпайиш , яъни индивидларнинг ривожланиши юксак ўсимликларда уларнинг вегетатив органлари (илдиз, поя, барг, илдизпоялари, тугунак - лари, пиёзбошлари ва бошқалар)дан ёки бу органлар бўлакларидан бошланади.

Вегетатив кўпайиш – ўсимликнинг йўқолган қисмини ёки органини тиклашга, яъни регенерация ҳодисасига, шунингдек, айрим тана қисмларидан бир бутун ўсимлик пайдо қила олиш хусусиятига асосланган. Вегетатив кўпайиш билан олинган насл клон дейилади .

Табиий ве гетатив кўпайиш усуллари:  Илдизпоялар ёрдамида  Ер ости туганаклари билан  Пиёзбошлар билан  Илдизбачкилар ёрдамида  Ер ости новдалар ёки гажаклар ёрдамида

Сунъий вегетатив кўпайтириш усуллари :  Пархиш қилиб кўпайтириш  Қаламча билан кўпайтириш  Тупларни бўлиш  Пайвандлаш

Жинсий кўпайишда ҳосил бўлган организмлар ота ва онага хос ирсий белгиларга эга бўлиши билан характерланади ва шунинг учун ҳам турларнинг эволюциясида муҳим биологик аҳамиятга эга. Ўсимликларнинг жинсий кўпайиши конюгация ва коопуляция деб аталувчи икки типга бўлинади.

Конюгация йўли билан кўпайиш энг содда усул бўлиб, унда вегетатив ҳужайралар қўшилади. Сувўтлар шу усулда кўпаяди.

Коопуляция ("коопуляция" лотинча сўз бўлиб жуфтлашиш маъносини билдиради) эволюцион тараққиётнинг юқори босқичи бўлиб, у уч хил усулда амалга ошади: изогамия, гетерогамия ва оогамия.

Изогамия юнонча сўз бўлиб, "изос" – тенг, "гомео" – никоҳланаман деган маънони беради. Жинсий кўпайишнинг бу содда усулида бир хил катталикдаги эркак ва урғочи гаметалар биттадан хивчинлари билан сувда тез ҳаракатланиб, бир-бирига яқинлашади ва қўшилиб хивчинсиз битта ҳужайра -зиготани ҳосил қилади. У кейинроқ қалин пўст билан ўралиб ўзини ноқулай шароитдан асрайди. Тиним даври ўтгач, қулай шароитда зигота ривожланиб янги ўсимликни вужудга келтиради. Изогамия кўпайиш усули сувўтлари ва замбуруғларда кузатилади.

Гетерогамия юнонча "гетерос"- ҳар хил, "гомео“ – никоҳланаман сўзларидан олинган бўлиб, бунда ҳар хил катталикдаги бемалол ҳаракатлана оладиган хивчинли иккита гамета қўшилади. Эркак гамета микрогамета дейилиб, кичикроқ ва тез ҳаракатланувчандир. Урғочи гамета эса макрогамета дейилади ва у йирик ҳамда кам ҳаракатланувчан бўлади. Уларнинг қўшилиши сувда рўй беради ва зигота ҳосил бўлади. Яшил ва қўнғир сувўтлари гетерогамия йўли билан кўпаяди.

Оогамия ҳам юнонча "оог"–тухум ва "гомео"–никоҳланаман сўзларидан тузилган бўлиб, жинсий кўпайишнинг бу усули энг кенг тарқалгандир. Оогамия йўли кўпайишда иштирок этувчи урғочи гамета йирик ва қўзғалмас ҳамда хивчинсиз бўлади, шунинг учун ҳам у тухум ҳужайра дейилади. Эркак гамета эса жуда майда ҳамда ҳаракатчан бўлиб, хивчини мавжуд ва сперматазоидсперматазоид деб аталади.

Жинссиз кўпайиш эволюцион тараққиёт жараёнида жинсий ва вегетатив кўпайишга нисбатан олдин пайдо бўлган. Споралар ёки зооспор а лар воситасида амалга ошадиган бу кўпайиш усули ҳозир ҳам кўпчилик ўсимлик турларида учрайди.

Споралар ва зооспоралар она ўсимликнинг махсус ҳужайра - ларида ёки органларида шаклланади. Уларнинг спора ҳосил қилувчиларига спорангия , зооспора ҳосил қилувчиларига эса зооспорангия дейилади.

Она ўсимликдан ажралган спора ва зооспора қулай шароитга тушиши билан ўсади, яъни уруғланиш жараёни ўтмасдан янги ўсимлик ҳосил бўлади. Шунинг учун ҳам бундай кўпайиш жинссиз кўпайиш дейилади. Споралар ва зооспоралар учун ҳаво ҳарорати, чиринди ва нам етарли бўлган муҳит қулай шароит ҳисобланади.

Кўпчилик юксак ва тубан ўсимликларда ҳам жинсий, ҳам жинссиз кўпайиш кузатилади. Ўсимликнинг бундай икки хил йўл билан кўпайиб икки хил насл пайдо қилиши маълум тартибда галланиб туради ва наслларнинг галланиши дейилади.

Организмнинг ҳаётий циклида икки хил насл пайдо бўлади. Жинсий ҳужайраларни вужудга келтирувчи насл гаметофит , споралар ҳосил қилувчи насл эса спорофит деб аталади. Ўсимликларда дастлаб жинсий кўпайиш, кейинроқ эса жинссиз кўпайиш содир бўлади.

Гулли ўсимликлар спорофити вегетатив ва генератив органлар ҳосил қиладиган юксак ўсимликдир. Гаметофит насли эса жуда қисқарган бўлиб, эркак жинсий насл чангни ва урғочи жинсий насл – муртак халтасини ҳосил қилади. Муртак халтаси уруғ куртакнинг ичида жойлашган бўлиб, у уруғчи тугунчасидан вужудга келади.

Юксак ўсимликларда наслларнинг галланиши муҳим биологик аҳамиятга эга. Жинссиз кўпайишда ҳосил бўлган споралардан минглаб ўсимлик ривожланса, жинсий жараёнда ҳар хил гаметалар қўшилиб, спорофит наслнинг ноқулай ташқи муҳит шароитига мослаша оладиган ҳаётчан шаклларининг ривожланишига олиб келади.

Эътиборингиз учун раҳмат!

O'xshashlar

Ўсимликларнинг кўпайиши

Ўсимликларнинг ривожланиши. Ривожланиш фазалари ва стадиялари. Фотопериодизм

Қисқа навбатлаб экишда сидерат ўсимликларнинг тупроқ унумдорлигига таъсирини ўрганиш

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси

Шилимшиқлар ва Замбуруғлар бўлими. Хитриомицетлар