logo

Қисқа навбатлаб экишда сидерат ўсимликларнинг тупроқ унумдорлигига таъсирини ўрганиш

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

451.2490234375 KB
Мавзу: Қисқа навбатлаб экишда сидерат ўсимликларнинг тупроқ унумдорлигига таъсирини ўрганиш (нўхат ўсимлигига қаратилган). Сидерация  Сидерация- ёзда ғалладан бўшаган экин майдонларига сидерат экинларни экиш орқали тупроқ нумдорлигини тиклаш , сақлаш ва ошириш жараёни 0102 01 01 02 1011 01 1806 01 1812 Мавзунинг долзарблиги  Мамлакатимиз кишлок хужалигида амалга оширилаётган ислохотларнинг туб негизини фермерлик фаолиятини ташкил этиш, ривожлантириш, уларни хар томонлама куллаб-кувватлаш ва уларга кенг имкониятлар яратиб бериш ташкил этади. Кейинги йилларда кишлок хужалиги сохасида олиб борилаётган аграр сиёсатнинг узгариши, бозор муносабатларига мослаштирилиши натижасида янги дехкончилик тизими вужудга келди, яъни пахтачилик мажмуидаги амалдаги алмашлаб экишлар урнига киска навбатли алмашлаб экиш тартиби кириб келиши билан сохадаги тупрок унумдорлиги муаммосининг ечими янада долзарб булиб колмокда.21071F0C 01 09 0A06 11 1A 13 0D 20 19 0B 03 0B 0D 19 04 Ишнинг мақсади ва вазифаси  Замонавий дехкончилик тизими хамда фермерлик шароитида галладан бушаган майдонларда сидерат экинларини экиш оркали тупрок унумдорлигини тиклаш, саклаш ва ошириш хамда гуза хосилдорлигини кутариш ва сифатини яхшилашнинг илмий-амапий асосларини такомиллаштириш хисобланади.  Бухоро вохасининг галладан бушаган майдонларига экиш учун макбул булган сидерат экин турини куллаш;Сидерат экинларини куллаш оркали тупрокнинг агрофизик, агрокимёвий ва микробиологик хусусиятларига таъсирини урганиш.  Сидератларнинг гузани усиши, ривожланиши, хосилдорлиги ва унинг сифатига таъсирини аниклаш;Сидератларнинг бегона утлар тури, сони хамда гузанинг вилт касаллигига таъсирини аниклаш;Пахта етиштиришда сидерациядан фойдаланишнинг иктисодий самарадорлигини хисоблаш.22 1F07 01 25 1006 1B 18 1D 0E 01 26 1B 0D13 06 12 01 01 12 06 15 04 18 Мавзу бўйича ишлаган олимлар  Bobojonov A.R., Raxmonov Q.R., 2008йил  G`ofirov A,., 2009 йил.  Бўриев Я, Мираков М,Тоғаев Э. 2010 йил  Ғуломова З., Рахимов Х.,Сидиқов С. 2005й  Каримова М., Қаххорова Ч.,Ҳакимова М.Х. 2006й  Ибрагимов Ў.Н. Хўжакелдиев К.Н. 2009й0A 11 Сидерат экинларининг турлари  горох ,  нўхат ,  рапс,  арпа,  соя ,  шаве л, 01 0E13 Сидерат экинларининг қўлланилиши Соф ҳолда  горох, нўхат, арпа, рапс , мош Аралаш ҳолда  гарох+рапс+ нўхат, горох+рапс,  арпа+горох, арпа+соя 0102 2A290C 01 01 151105 05 2C05 01 1506 151105 01 06 06 Бухоро вилояти тупроқ шароити . Бухоро вилояти Ўзбекистон республикасининг жанубий қисмида 400 шимолий кенгликда, 640 жанубий узоқликда, денгиз сатҳидан 85-300 метр баландликда жойлашган. Бухоро воҳаси тупроқларининг механик таркиби енгил тупроқ қавати билан биргаликда қум ва қумоқ, оғир соз тупроқлардан иборатдир. Вилоят тупроғи кучли, ўрта ва енгил шўрланган бўлиб, асосан тупроқ қатламинининг 30-40 см чуқурлигида туз миқдори кўп бўлади. Қолган қатламларда тузлар кам миқдорни ташкил этади. Тупроқдаги шўрланиш деярли сульфат тузларини ташкил этган ҳолда, чўкинди, қаттиқ қолдиқлар миқдорининг 50-80 % ни, хлорид тузлари эса анча кам миқдорни ташкил қилади. Бухоро вилояти жуғрофик жойланиши жиҳатидан ярим саҳро ҳудудига кириб, Орол денгизига яқин жойлашган. Б у х о р о в и л о я т и т у п р о қ ш а р о и т и  2 Бухоро вилояти иқлим шароити  Кўп йиллик маълумотларга кўра, ёғингарчилик миқдори вилоятимизда 137,2 мм.ни ташкил этиб, 60 % ёғин-сочин миқдори асосан, январь-апрель ойларига тўғри келади. Ер устидан сувнинг буғланиши эса йил давомида 1 гектар майдондан 1700 мм атрофида бўлади.  Бухоро вилоятининг иқлими кескин – континентал бўлиб, қиши қуруқ аёзли совуқлардан, ёзи эса ўта қуруқ – иссиқ гармселлардан иборат. Деярли йил давомида кескин шамоллар эсиб, унинг қарийиб 60 % и 16-20 м\сек тезликда, 15% и эса 10-16 м\сек тезликда эсади. Июль, август ойларида юқори даражадаги иссиқ шамоллар эсиб, гармселга айланади. Бухоро метеорология расадхонасидан 2011-2013 йиллар учун олинган об-ҳаво маълумотларини Бухоро вилояти иқлим шароити  . Кук нўхат баҳори экинлар қаторига қиради, бироқ қишловчи хилларини кузда эка бошлаш мумкин.У совукка чидамли ўсимлик. Иссикка кам талабчан, уруги 2-6°С да уна бошлайди. 15- 20°С усиш учун энг кулай шароит хисобланади. Агар нухат гуллаётганда харо рат юкори, намлик кам булса, ёмон чангланиб хосил камайиб кетади. унинг майсалари айрим холларда -8-12°С ва ундан хам паст харорат га чидайди. Кук нухат уртапишар навлари майсалангандан 30- навла рининг 120-125 кун. Кук нухат намга анчагина талабчан ўсимлик. Донининг буртиши учун вазнининг 110 % миқдорида сув талаб қилади. транспирация коэфиценти уртача 400-450 га тенг Гузанинг усиши ва ривожланиши  Гузанинг усиши ва ривожланиши . Сидерат экин турлари гузанинг усиши, ривожланишига катта таъсир курсатиши аникланди. Гузанинг буйи шоналаш ва гуллаш фазаларининг бошларида (1.VI ва 1 .VII) барча сидерат вариантларида сезиларли даражада жадал булганлиги кузатилган булса, кейинчалик усимликдар барг сатхи ва курук массаси, хосил элементларининг ошиши туфайли бу жараён секинлашди  Tuproq unumdorligiga va gо’za hosildorlikka siderat ekinlarning ta’siri, s-ga O ’ rganilgan navlar O ’ rganilgan ekin turi Qaytariqlar bo`yicha Hosildorlik s-ga I II III Nazorat BUXORO-6 Goroh 31,1 32,0 33,4 32,1 BUXORO-8 Goroh+raps 30,5 31,7 32,8 31,6 BUXORO-102 Goroh+raps+kok nohat 33,5 34,7 32,5 33,5 Тажрнбада гузанинг усиш ва рпвожланпш курсаткичларн (2011-2013 йилларда уртача) № Тажриба вариантлари Усимлик бу ЙИ. с м Хосил шохлар сони, дона Кусаклар сони, дона Жумла- лан очил- гани. дона 1 VI 1 .VII 1 VIII 1.VI 1 VII 1 VIII 1 VIII 1 IX их 1 Кузги шудгор (назорат) 12.2 44.8 78,7 1,7 6.5 9.5 4.9 8,5 1.0 2 Горох 13.2 48.5 85.0 1,9 7,3 10.6 5.4 8.8 0.9 3 Кук Нухат 13.9 49.2 87,5 2,0 S.3 11.9 6.5 10.8 1.2 4 Рапс 14.0 48.8 88.7 2,2 8.2 11.8 'б.З 10.1 1.0 5 Горох+рапс 14.3 52.7 92.0 2,2 8.2 11.8 6.0 9.9 0.9 6 Горох+рапс+кук нухат 14.6 54.6 95.1 2.2 8,5 12.7 6.7 10.9 1.2 ХУЛОСАЛАР  1.Бухоро вохасининг утлок-буз тупроклари шароитида ёзда галладан бушаган майдонларга рапсни соф холда, арпа+соя билан, горох+рапс+нухат билан, горох+рапс билан аралаш холда экиш, хар бир гектар хисобига 22-32 тонна биоорганик угит туплаш имконини беради.  2.Горох+рапс, горох+рапс+нухат аралашмаларидан сидерат сифатида фойдаланилганда тупрокнинг хайдов катламида макроагрегатлар 7,87-8,73 ва хайдов ости катламида 3,35-3,50 % гача купаяди, сувга чидамли агрегатлар горох рапс билан экилганда (55,82 %) хамда горох рапс ва нухат аралаш холда экилганда (56,7 %) юкори булишини ва тупрок донадорлигини таъминлаб, унинг унумдорлигини оширади.  3Сидератлар кулланилиши натижасида тупрокдаги органик моддалар хамда антогонистлар микдорини купайиши сабабли, гузанинг вертициллёз вилт билан зарарланиш 3,0-6,0 % га камаяди.  4.Соф ва аралаш холда сидерат экинларидан фойдаланиш гузадан олинадиган хосилни микдор ва сифат жихатидан ошириб, 1 гектар майдондан 190-400 минг сум соф фойда олишни, соха рентабеллигини 5,8-13,4 % гача ортишини таъминлади.2526 01 2B 1307 10 2E 1C 01 30 19 1607 36 14 14 1A 01 31 1618 131C 15 01 3D 131C 18 18 1A ИШЛАБ ЧИКАРИШГА ТАВСИЯЛАР  Замонавий дехкончилик тизимини юритишда Бухоро вохасининг утлок-буз тупроклари шароитида,  1.Гуза-галла навбатлаб экнш даласининг тупрок унумдорлиги ва гуза хосилдорлигини ошириш учун ёзда галладан бушаган майдонларга соя, нухат, рапс, арпа ва уларнинг турли аралашмаларини, айникса, горох+рапс, горох+рапс+нухат аралашмаларини экиш хамда етиштирилган кук массани эса сидерат (кукатугит) сифатида кузда майдалаб, 35-40 см чукурликда сифатли шудгорлаш тавсия этилади.  2.Сидерат экинларни гуза майдонларида кулланилиш.Чунки бир йиллик ва куп йиллик бегона утларни 1м' майдонда назоратга нисбатан 2,6-4,7 донага камайишига олиб келади.  3.Сидератлардан вилоятимиз тупрок иклим шароитида режали тарзда фойдаланиш .Бу холат гузанинг барвакт усиб ривожланишини ва 4,0-7,7 ц/га га кушимча хосил олишни таъминлайди. Арпа, рапс, горох ва нухатни соф холда сидерат сифатида кулланганда хам гуза хосилдорлиги 2,1-ц/га ортишига, тола сифати яхшиланишига олиб келади22 422943 01 25 26 10 01 30 0E13 11 0B 13 15 06 0D 18021A 22 1B0E020C 01 2E 0D 19 1702 0D 01 31 10 12 1D 0E06 1811 15 18021A