Mevalar haqida ma’lumot - Botanika - Slaydlar

Mevalar haqida ma’lumot

Yuklangan vaqt:

28.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

385.05078125 KB

Ko'chirib olish

MEVALAR HAQIDA MA’LUMOT • Meva va uning tuzilishi • Meva turlari, shakllari va xususiyatlari. • Meva va urug’larning tarqalishi.

Meva va uning tuzilishi Meva: yopiq urug’li o’simliklar uchun xos bo’lgan generativ a’zo bo’lib, gulda urug‘lanish jarayoni o‘tgandan keyin urug’chi tugunchasi va gulning boshqa a’zolari ishtirokida rivojlanadi. Agar gulning tugunchasi ustki bo’lsa, unda meva faqat tugunchani o’zidan (chin meva) hosil bo’lsa, ostki tugunchali gulda esa mevaning hosil bo‘lishida gul o‘rni changchilarning ostki qismi, gultoj va gulkosa barglari ham ishtirok etadi. Agarda gulda bir necha urug’chi bo’lsa, ular urug’langandan so’ng ayrim mevalardan tashkil topgan to’pmeva rivojlanadi. Mevaning rivojlanishi urug’ning rivojlanishi bilan bir vaqtda boradi. Mevalar tuzilishi muhim bir sistematik belgi bo‘lib u yoki bu sistematik birliklar holatini aniqlashda ham qo’llaniladi.ug’chi tugunchasi va gulning boshqa a’zolari ishtirokida rivojlanadi. Meva tuzilishi: Meva ikki qismdan: meva qati (yonligi) yoki po’sti – perikarp (yunon. peri - atrofi, karpos -meva) va urug‘dan iborat bo‘ladi. Meva qati tugunchaning devoridan hosil bo‘lib, uch qavatga ega: 1. Ekzokarp ( tashqi qavat). 2 . Mezakarp (o‘rta etli va seret qavat). 3. Endokarp (ichki) qavat. Ushbu qavatlar barcha mevalarda bir xil darajada rivojlanmagan.

 Agarda gulda bitta urug‘chi bo‘lsa, bu urug‘chidan hosil bo‘lgan meva oddiy meva deb ataladi. Masalan, no‘xatning dukkak mevasi shu guruhga kiradi.  Agarda gulda bir nechta urug‘chi bo‘lsa, bu urug‘chilardan hosil bo‘lgan mevaga murakkab meva deyiladi. Bunga ayiqtovon va malina o‘simliklarining mevasi misol bo‘ladi.  Agarda meva bir nechta guldan yoki to‘pguldan hosil bo‘lsa to‘pmeva deb ataladi. Masalan, lavlagi, ananas, anjir va tutning mevasi to‘p meva hisoblanadi.  Perikarp qavatlarining holatiga ko’ra, mevalar ho‘l (sersuv) va quruq mevalarga bo‘linadi.  Ho‘l mevalarning meva qati (perikarp)da mezokarp qavati yaxshi rivojlangan. U bir necha qavat parenxima hujayralardan tuzilib, hujayra qobig’i yupqa, hujayra shiqasiga boy bo’ladi. Ularda tashqi epiderma va o’tkazuvchi boylamlar yaxshi rivojlangan.  Quruq mevalarda esa mezokarp emas, balki ekzokarp va endokarp qavatlari mavjud. Mezokarp esa o’z suyuqligini yo’qotgan sklerenxima va tosh hujayralardan iborat

Meva turlari  Bargak meva - bitta meva bargchasining birikib o‘sishidan hosil bo‘lgan bir uyali, ko‘p urug‘li, bir tomonlama ochiladigan quruq meva. Bargak meva- ayiqtovondoshlar ( Ranunculaceae ) oilasining vakillarida uchraydi.  Dukkak meva - bitta meva bargchadan hosil bo‘lgan, bir uyali, bir-ikki yoki ko‘purug‘li, ikki tomonlama ochiladigan va ochilmaydigan quruq meva .  Dukkak mevalar - Burchoqdoshlar ( Fabaceae ) oilasining vakillarida bo‘ladi. Bunday mevalarning shakli va kattaligi har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, ekma bedaning ( Medicago sativa ) dukkak mevasi ko‘p urug‘li, spiralsimon o‘ralgan bo‘ladi. Esparset ( Onobrychis ) o‘simligining mevasi bir urug‘li, ochilmaydigan dukkak meva hisoblanadi.  Qo‘zoq va qo‘zoqcha meva - ikkita meva bargchasining birikib o‘sishidan hosil bo‘lgan, ikki uyali, ko‘p urug‘li meva hisoblanadi. Urug‘lari soxta pardaga o‘rnashgan, ikki tomonlama ochiladigan va ochilmaydigan quruq meva. Qo‘zoq mevaning uzunligi enidan farq qiladi. Qo‘zoqcha mevaning uzunligi enidan deyarli farq qilmaydi. Qo‘zoq va qo‘zoqcha mevalarni karamdoshlar ( Brassicaceae ) oilasining vakillarida ko‘rish mumkim.

Meva va urug’larning tarqalishi O'simliklar dunyosi evolyutsiyasi davrida angiospermlar (ular gullaydilar) o'simliklar urug'larning tarqalishi muammosini eng muvaffaqiyatli hal qildilar. Ular homila kabi organni «ixtiro qilishdi». Meva bu urug'larni tarqatishning ma'lum bir usuliga moslashishdir. Aslida, mevalar eng ko'p tarqalgan va ular bilan birga urug'lar. Mevalarni tarqatishning ko'p usullari mavjud bo'lganligi sababli, mevalarning ko'p turlari mavjud. Meva va urug'larni tarqatishning asosiy usullari quyidagilardan iborat. 1. Shamol orqali 2. Hayvonlar (shu jumladan qushlar va odamlarni), 3. O'z-o'zidan tarqaladigan, 4. Suvdan foydalanish.

Mevalar meva yonligining kelib chiqishi, tuzilishi, о‘lchami, shakli va ranglari bilan nihoyatda xilma-xildir. Morfologik tasnifi mevalarning tashqi tuzilishiga, konsistansiyasi va urug‘lar soniga asoslangan. Mevalar odatda hо‘l va quruq , bir urug‘li va kо‘p urug‘li, chatnaydigan va chatnamaydigan kabilarga ajratiladi. Evolyusion va genetik tasnifi esa urug‘chi turiga asoslangan. Ancha sodda tuzilishdagi urug‘chi turi apokarp hisoblanib, undan keyinchalik mevabarglarning о‘zaro qо‘shilishi natijasida senokarp ginetsey kelib chiqqan. Shunga kо‘ra bir yoki bir necha ayrim mevabarglardan tashkil topgan apokarp va bir – birlari bilan о‘zaro qо‘shilgan mevabarglardaniborat senokarp mevalar ajratiladi. Tugunchaning holatiga qarab,faqat urug‘chi mevabarglaridan, ya’ni ustki tugunchadan hosil bо‘lgan haqiqiy mevalar va ostki tugunchadan hosil bо‘lgan soxta mevalar farq qilinadi.

• Shalom bilan tarqaladigan o'simliklarning mevalari o'zlarining maydonini ko'paytiradigan maxsus qurilmalarga ega, ammo ularning massasini oshirmaydi. Bular turli xil mayin tuklar (masalan, terak va karahindiba mevalari) yoki pterygoidning o'sishi ( zarang mevalarida bo'lgani kabi). Bunday shakllanishlar tufayli urug'lar uzoq vaqt havoda suzishadi va shamol ularni ota o'simlikdan uzoqroqqa olib boradi. Cho'l va yarim cho'lda o'simliklar tez-tez quriydi va shamol ularni ildizdan uzib yuboradi. Shamol esib, quritilgan o'simliklar urug'larni atrofga sochib yuboradi. Aytish mumkinki, bunday "urishqoq" o'simliklar urug'larni tarqatish uchun mevalarga ham ehtiyoj sezmaydi, chunki o'simlik ularni shamol yordamida tarqatadi Suv yordamida suvli va yaqin suv o'simliklarining urug'lari tarqatiladi. Bunday o'simliklarning mevalari cho'kmaydi, lekin ular oqim bilan olib ketiladi (masalan, qirg'oq bo'ylab o'sayotgan o'tloqda). Bundan tashqari, bu kichik mevalar emas. Hindiston yong'og'i palmalarida ular katta, ammo engil, shuning uchun ular cho'kmaydi. O'simlik mevalarining hayvonlarning tarqalishiga moslashishi yanada xilma-xildir. Axir, hayvonlar, qushlar va odamlar mevalar va urug'larni turli yo'llar bilan tarqatishlari mumkin. Ba'zi angiospermlarning mevalari hayvonlarning sochlariga yopishib olishga moslashgan. Agar, masalan, hayvon yoki bir kishi dulavratotu yonidan o'tib ketsa, unda unga bir nechta aniq mevalar tushadi. Ertami-kechmi hayvon ularni tashlab yuboradi, ammo dulavratot urug'lari avvalgi joyidan ancha uzoqroq bo'ladi. Burdokdan tashqari, mevalarni yopishtiradigan o'simlikning bir qatori. Uning mevalari achinishning bir turi. Biroq, bu achinlarda chinnigullar bilan qoplangan mayda shoxchalar mavjud.

Mevalardan namunalar

Urug’ haqida qisqacha  Urug’ deb o’simliklarning tarqalishiga , ko’payishiga xizmat qiluvchi generativ organga aytiladi. Urug’ urug’ kurtakda ro’y bergan qo’sh urug’lanish jarayonidan keyin rivojlanib hosil bo’ladi. U o’zida bo’lg’uvchi o’simlikning barcha qismlarini ildiz , poya va bargini saqlagan bo’ladi. Bu qismlar qo’sh urug’lanish jarayonidagi tuxum xujayraning otalanishidan hosil bo’lsa, zapas oziq moddalar to’planadigan epdosperm markaziy xujayraning otalanishidan hosil bo’ladi. Urug’ po’sti urug’kurtakdagi integumentning rivojlanishidan hosil bo’ladi.  Tabiatda urug’lar turli - tumandir. Ularning og’irligi milligramdan 15 kg gacha bo’ladi (palma).  Urug’ning shakli, o’lchami, rangi turlichadir. Har qanday urug’ quyidagi qismlardan tashkil topgan bo’ladi. Urug’ po’sti, murtak va zapas oziq moddalar saqlanuvchi qism. Zapas oziq moddalarning saqlanishiga qarab urug’larni uchta guruhga ajratish mumkin.  1. Endospermli urug’lar.  2. Endospermsiz urug’lar.  3. Perisperimli urug’lar.

Quruq mevalar: A-yong’oq; B-yong’oqcha; D-don; E-pistacha; F-murakkab yong’oqcha; G-hakalak (eman); H-qanotli; I-ikki qanotli; J-yertut murakkab yong’oqcha mevasi. Ko’p urug’li quruq mevalar: A-bargak; B-murakkab bargak; D-dukkak; E-qo’zoq; F-bo’g’imli qo’zoq; G-qo’zoqcha; H-I-J- ko’sak.Mevalarning ba’zi turlari

Urug’lardan namunalar

O'xshashlar

Mevalar

Ho’l va quruq mevalar bir va ko’p urug’li mevalar

Algologiya (suv o’tlar to’g’rida umumiy ma’lumot)

Grek yong’og’i haqida lavhalar

Generativ organlar gul. To’pgullar - urug’. meva