Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар бўлими - Botanika - Slaydlar

Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар бўлими

Yuklangan vaqt:

02.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8018.19140625 KB

Ko'chirib olish

МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ Биология факультети Фан. Ботаника (Юксак ўсимликлар систематикаси)  Мавзу: Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар бўлими

Режа:  Магнолиятоифа ўсимликлар бўлими  Икки уруғпаллали ва бир уруғпаллали ўсимликлар синфи. Уларнинг вакиллари, уларнинг кўпайиши, тарқалиши, аҳамияти  Магнолиядошлар (Magnoliaceae) оила вакиллари  Нилуфардошлар оила вакилларининг характерли белгилари, тарқалиши ва аҳамияти

Блиц сўров:  1.Қарағайтоифа ўсимликларнинг вакиллари  2. Қарағайсимонлар қирққулоқлардан қайси жиҳатлари билан фарқ қилади?

Бўлим. Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар  Магнолиятоифа ўсимликлар (Ёпиқ уруғлилар) - ҳозир ер юзидаги барча ўсимликлар орасида устунлик қилаётган энг катта бўлимдир. Улар, бир қанча аниқ белгилари билан ўсимликлар оламининг бошқа вакилларидан кескин фарқ қилади.  1. Ёпиқ уруғлиларнинг уруғи мева ичида бўлади, шунинг учун ҳам, бу ўсимликлар ёпиқ уруғлилар деб аталади.  2. Буларнинг чангчи ва уруғчидан ташкил топган гули бор. Гуллари жуда хилма-хил шаклли бўлиб, бир-биридан фарқ қилади.

Бўлим.Магнолиятоифа ( Magnoliophyta ) ўсимликлар  3. Чангланиши, уруғ ва меваларининг тарқалиши ҳам турли усуллар: шамол, хашаротлар, қушлар, сув оркали амалга ошади.  4. Буларда қўш уруғланиш содир бўлади ва натижада фақат муртак эмас, балки эндосперм ҳам вужудга келади.  5. Ёпиқ уруғлиларнинг уруғкуртаги уруққа, тугунчаси эса мевага айланади, уруғи мевачибарглар ичида етилади.

Бўлим. Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар  Ёпиқ уруғли ўсимликлар ниҳоятда хилма-хил яшаш шароитига осон мослашади. Улар, баланд тоғ чўққиларининг совуқ қояларидан тортиб, жазирама ҳамда қуруқ шўрҳок ва қумли чўлларда ҳам ўсади. Ёпиқ уруғли ўсимликларнинг дарахт ва ўтсимон шаклларидан ташқари, айниқса тропик ҳамда субтропик мамлакатларда турли лианаларни - чирмашувчи, ўрмаловчи хилларини учратиш мумкин. Нам тропик ўрмонларда кўпчилик ёпиқ уруғлилар, айниқса арехидеядошлар, ананасдошлар турли дарахтларда яшашга мослашиб, эпифит бўлиб қолган. Эпифитлар - бошқа ўсимликларда паразитлик қилмай, уларнинг танасида яшайди, холос.

Бўлим.Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар  Ёпиқ уруғлилар орасида, бошқа ўсимликлардан озиқ моддаларни сўриб оладиган ва шулар ҳисобига яшайдиганлари ҳам бор.  Дастлабки, ёпиқ уруғлилар (180 млн.) юра даврининг бошларида ёки триас даврининг оҳирида пайдо бўлган бўлиши мумкин, деган фаразлар бор.  Лекин, бўр даврининг ўрталарига келиб, ер шари ўсимликларининг таркибида кескин ўзгаишлар рўй берди, яъни ёпиқ уруғлилар пайдо бўлиб, ер юзида тез тарқала бошлаган.  Бу эса, кўпгина олимларни ҳайратда қолдирди. Палеоботаник А.Н.Криштофович ёпиқ уруғлилар “кутилмаганда, тўсатдан пайдо бўлган ва бутун ер юзига қуюндек тарқалган” деган эди.

Бўлим.Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар  М.И.Голенкин фикрича, бўр даврининг ўрталарида иқлим, намлик, қуёш нури кучсиз бўлган, бу эса ўз навбатида намни севадиган қирққулоқлар ва очиқ уруғлиларнинг ривожланиши учун шароит яратган. Бўр даврида иқлим шароитининг кескин ўзгариши туфайли, бу флора қирилиб, уларнинг ўрнини қуруқликка, ёруғликка (нурга) мослашган гулли ўсимликлар эгаллай бошлаган.  А.Л.Тахтаджян эса, бу ўзгаришларни палеоботаник шароитининг қисқа муддатда ўзгаришлари билан боғланса, мантиққа анча яқинроқ бўлади, деб ҳисоблайди.

Бўлим.Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар  Ёпиқ уруғлиларнинг мувоффақияти, кўп томондан улардаги ўтказувчи системасининг такомиллашувига боғлиқ, чунки у сув билан яхши таъминланишига ва фотосинтезнинг муҳим органи йирик баргларнинг ривожланишига ёрдам берган.  Ёпиқ уруғлиларнинг пайдо бўлиши ва ривожланишида ҳайвонот оламининг роли каттадир.  Шунингдек, Ёпиқ уруғлилар эволюциясида қўш уруғланиш муҳим роль ўйнайди.

ГУЛнинг келиб чиқиши  Псевдант (сохта) гул назарияси . (Р.Веттштейн, 1900). Энг қадимий содда тузилишга эга бўлган ўсимликларнинг гуллари - бир жинсли, гулқўрғони оддий ёки гулқўрғонсиз бўлган. Улар шамол воситасида чангланган.  Стробиляр 1905 йилда яратилган немис ботаники (Г.Галлир 1912), инглиз олимлари (Арбер, Паркинлар 1905). Беннеттитларнинг қолдиқлари топилгандан кейин, стробиляр назария пайдо бўлган. Бу назария бўйича, стробиллардан ҳосил бўлган гул икки жинсли бўлиб, ҳашаротлар ёрдамида чангланган.  Телом назариясида - энг қадимги гулли ўсимликлар - псилофитларнинг теломидан келиб чиққан (Циммерман 1959).

Магнолиятоифа (Ёпиқ уруғли) ўсимликлар Икки паллали ўсимликлар Бир паллали синфи ўсимликлар синфи 011C 254344 2827162918

Белгилари Икки паллали ўсимликлар Бир паллали ўсимликлар 1. Уруғ муртаги Икки уруғ паллали Бир уруғ палла 2. Ҳаётий шакллари Дарахт, бута ва ўтлар Асосан, ўтлар

Белгилари Икки паллали ўсимликлар Бир паллали ўсимликлар 3. Илдиз системаси Ўқ илдиз Попук илдиз 4. Барглари Оддий ва мураккаб Оддий

Белгилари Икки паллали ўсимликлар Бир паллали ўсимликлар 5. Барг қирраси Бутун ва қирқилган Бутун 6. Томирланиши Томирли ва панжасимон Параллел томирланган

Белгилари Икки паллали ўсимликя Бир паллали ўсимликлар 7. Гулқўрғони қўш оддий 8.Гул аъзолари 5 та баъзан 4 та 3 аъзоли

Ҳаётий шакли: дарахт бута ўт

Баргнинг томирланиши - тўрсимон (патсимон, панжасимон)

 - гуллари 5 ёки 4 аъзоли

чангланиш усули хилма-хил, кўпроқ – хашаротлар орқали

Магнолиятоифа (Ёпиқ уруғли) ўсимликлар Магнолиясимонлар ( Икки паллали ўсимликлар синфи ) – Magnoliopsida Лоласимонлар ( Бир паллали ўсимликлар синфи ) – Liliopsida 4 та синфча10 та синфча 011C192317 254344 28271629

Магнолиясимонлар – Magnoliopsida синфи классификацияси  10 та синфча бўлинади (128 қабила, 429 оила, 10 минг туркум ва тахминан 190 минг турни ўз ичига олади):  1- синфча. Магнолиякабилар- Magnolidae  2- синфча. Нилуфаркабилар -Nymphaeaidae  3- синфча. Айиқтовонкабилар- Ranunculidae  4- синфча. Чиннигулкабилар- Cariophillidae

Магнолиясимонлар – Magnoliopsida синфи классификацияси  5- синфча. Темирдарахткабилар- Hamamelidae  6- синфча. Далачойкабилар- Dillenidae  7- синфча. Раънокабилар- Rosoidae  8- синфча. Қўнғирпўсткабилар - Cornidae  9- синфча. Қоқиўткабилар- Asteridae  10- синфча. Ялпизкабилар- Lamidae

Синф. Магнолиясимонлар – Magnoliopsida  - гулли ўсимликларнинг энг қадимгиси  - ҳаётий шакли – асосан, дарахт ва бута  - гуллари , асосан икки жинсли  - гулқўрғони мураккаб  - муртаги 2 уруғпаллали

Синф. Магнолиясимонлар- Magnoliopsida  Магнолиясимонлар - гулли ўсимликларнинг келиб чиқиши жиҳатидан содда тузилишга эга бўлган ёпиқ уруғли ўсимликлардир.  Ҳаётий шаклига кўра, дарахт ва бута.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae  Оила вакилларининг 12 туркумга мансуб 240 га яқин тури бор. Улар доим яшил ёки баргларини тўкувчи дарахт ва буталардан иборат.  Барглари навбат билан ўрнашган, оддий.  Эфир мойи ишлаб чиқарувчи ички безчалари бор.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae  Гуллари актиноморф, икки жинсли, гулўрни чўзиқ. Гулқўрғон бўлаклари 8 - 12 та оқ, сариқ, пушти ранг: спирал, баъзан доира ҳосил қилиб ўрнашган. Чангчи ва уруғчилари кўп. Ҳашоратлар ёрдамида чангланади.  Оиланинг икки туркуми Магнолия ва Лола дарахти республикамизда манзарали ўсимлик сифатида ўстирилади.  Улар, асосан Жануби – шарқий Осиёнинг ва Шимолий Американинг ўрмонларида тарқалган.

БЎЛИМ: Магнолия тоифа ўсимликлар – Magnolia phyta СИНФ : Магнолия симон лар-Magnoli opsida ҚАБИЛА: Магнолия нома лар-Magnoli ales ОИЛА: Магнолия дош лар-Magnolia ceae ТУРКУМ: Магнолия-Magnolia ТУР: Йирик гулли магнолия-Magnolia grandiflora L.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Магнолия-Magnolia ТУР: Йирик гулли магнолия-Magnolia grandiflora L.  Бўйи 30 метрга етадиган дарахт.  Гуллари йирик, актиноморф. Новдада биттадан жойлашган.  Гулқўрғони 3 қатор бўлиб жойлашган. Тожбарглари 6-12 та, оқ рангда, хушбўй , лимон ҳидини эслатади.

Чангчи ва уруғчилари чексиз. Меваси қуббачага ўхшайди. Мевасининг катталиги 12 см келади. *СА3СО∞ А∞G∞

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Магнолия-Magnolia ТУР: Йирик гулли магнолия-Magnolia grandiflora L.  Уруғидан кўпаяди.  Уруғи тухумсимон, учбурчаксимон.

 *-Aктиноморф ( -зигоморф)  СА- Calyx-косачабарг  СО-Corolia-тожбарг  А-Androeceum-чангчи  G- Gynoceum -уруғчи  Америкада ўсадиган магнолиялар доим яшил, Жанубий Осиёдаги магнолиялар баргини тўкади.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Магнолия-Magnolia ТУР: Магнолия суланжа - Magnolia soulangeana  Манзарали ўсимлик (гибрид. Magnolia denudata ва Magnolia liliora ).  Бўйи 3-6 м га етадиган йирик, кўп пояли бута. Паст ҳароратга чидамли.  Апрель-майда гуллайди, ширин ҳид чиқаради (оқ, пушти, кулранг, қизғиш кулранг).  Ёз оҳирида қайтадан гуллайди.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Магнолия-Magnolia ТУР: Юлдузсимон магнолия -Magnolia stellata  Бўйи 2 м дан 5 м гача борадиган эрта гулловчи баргли дарахт ёки бута. Пояси пастки қисмидан шохланади, шакли кенг тухумсимон кўринишга эга бўлади.  Гуллари юлдузсимон, диаметри 10 см дан 15 см гача, тожбарглари узун ингичка. Навига қўра улар, оқ, пушти ёки тўқ пушти рангда бўлади. Ширин ҳидли.  Ватани: Япония

БЎЛИМ: Магнолиятоифа ўсимликлар – Magnoliaphyta СИНФ : Икки уруғпаллалилар-Dicotyledones ҚАБИЛА: Магнолияномалар-Magnoliales ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Лола дарахти-Liliodendron ТУР: Лола дарахти- Liliodendron tulipifera L.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Лола дарахти-Liliodendron ТУР: Лола дарахти- Liliodendron tulipifera L.  Оиланинг яна бир манзарали ўсимлик сифатида ўстириладиган тури – лола дарахти (Liriodendron tulipifera). Бўйи 15-60 метрли дарахт.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Лола дарахти-Liliodendron ТУР: Лола дарахти- Liliodendron tulipifera L.  Гули - лола гулига ўхшаш, тўқ сариқ рангли. Бу дарахтнинг барглари эса, тўрт қиррали

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Лола дарахти-Liliodendron ТУР: Лола дарахти- Liliodendron tulipifera L.  Апрель-май ойларида гуллаб, сентябрь- октябрь ойларида меваси пишади.  Мамлакатимизнинг жанубий худудларида, кўча ва ҳиёбонларда манзарали ўсимлик сифатида ўстирилади.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Лола дарахти-Liliodendron ТУР: Лола дарахти- Liliodendron tulipifera L.  Ёруғсевар, совуқ-иссиққа чидамли ўсимлик.  Ватани: Шимолий Америка  Маданийлаштирилган вақти. Ўзбекистонда XIX асрнинг иккинчи ярмида (Самарқанд, тошкент, Фарғона).  Лола дарахти Америкада “ Оқ терак ” деб аталади. Унинг оқ ва юмшоқ ёғочидан ҳар хил буюмлар ясалади.  Ёғочи қоғоз саноатида ишлатилади, ундан фанерлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади. Яна, музика асбоблари ясашда ишлатилади.

ОИЛА: Магнолиядошлар-Magnoliaceae ТУРКУМ: Лола дарахти-Liliodendron ТУР: Хитой лилиодендрони - Liliodendron chinense  Бўйи 15 м га борадиган дарахт. Нам иқлимли худудларда ўсади.

БЎЛИМ: Магнолиятоифа ўсимликлар – Magnoliaphyta СИНФ : Магнолиясимонлар -Nymphaeaidae ҚАБИЛА: Нилуфарномалар-Nymphaeales ОИЛА: Нилуфардошлар-Nymphaeaceae ТУРКУМ: Нилуфар -Nymphaea L. ТУР: Оқ нилуфар -Nymphaea candida L.

ОИЛА: Нилуфардошлар-Nymphaeaceae ТУРКУМ: Нилуфар -Nymphaea L. ТУР: Оқ нилуфар -Nymphaea candida L.  Кўп йиллик ўт ўсимлик. Илдизпояси йўғон тўқ қўнғир рангли бўлиб, сувни остида горизонтал жойлашган. Илдизпояси эски барглар билан қопланган.  Сувнинг устида барглари сузиб туради. Баргининг усти тўқ яшил, остки томони эса қизғиш сиёхранг (ёш барглари қизил рангли бўлади).

ОИЛА: Нилуфардошлар-Nymphaeaceae ТУРКУМ: Нилуфар -Nymphaea L. ТУР: Оқ нилуфар -Nymphaea candida L.  Гулларининг диаметри 10-12 (20) см, биттадан. Косачабарглари чўзиқ, 3-5 та. Ташқи тожбарглари марказда жойлашганларига нисбатан йирик. Чангчилари кўп. Уруғчиси йирик, сариқ тумшуқчали.  Июнь ойидан то сентябрь ойигача гуллайди. Август-октябрь ойларида меваси пишиб етилади.

ОИЛА: Нилуфардошлар-Nymphaeaceae ТУРКУМ: Нилуфар -Nymphaea L. ТУР: Оқ нилуфар -Nymphaea candida L.  2 метр чуқурликкача бўлган ховузларда ва секин оқадиган сувларда ўсади. Россиянинг Европа қисмида ва Сибирда тарқалган.

ОИЛА: Нилуфардошлар-Nymphaeaceae ТУРКУМ: Нилуфар -Nymphaea L. ТУР: Оқ нилуфар -Nymphaea candida L.  Ўсимликнинг илдизпоясида нимфаин ва нуфарин алкалоиди, ошловчи моддалар, крахмал, глюкоза, уруғида 45 фоиз крахмал бўлади.  Гули қайнатмаси сурги дори сифатида, сариқ касаллигида, уйқусизликда, илдиз қайнатмаси (қандсиз) ич кетишга қарши, илдизпояси қайнатмаси буйрак касаллигида ишлатилади.

 Бўлим. Магнолиятоифа -Magnoliophyta  Синф.Магнолиясимонлар –Magnoliopsida  Синфча.Айиқтовонкабилар-Ranunculidae  Қабила. Зиркнамолар-Berberidales Оила. Зиркдошлар –Berberidaceae Туркум. Зирк (қорақант) –Berberis L. Тур. Оддий зирк–Berberis vulgaris L.

Оила. Зиркдошлар –Berberidaceae Туркум. Зирк (қорақант) –Berberis L. Тур. Оддий зирк–Berberis vulgaris L.  Зиркнинг кенг тарқалган турларидан бири. Бўйи 3 - 4 м келадиган кичик дарахт ёки бута . Барглари оддий. Гуллари икки жинсли, косачабарг ва тожбарглари ва чангчиси 6 та, уруғчиси 1 та, меваси резавор.  Апрель ойида гуллайди.

Оила. Зиркдошлар –Berberidaceae Туркум. Зирк (қорақант) –Berberis L. Тур. Оддий зирк–Berberis vulgaris L.  Зирклар таркибида берберин алкалоиди бўлиб, ундан тиббиётда фойдаланилади.  Шунингдек, зирк таркибида сапонинлар, органик кислоталар, қанд ва бўёқ моддаси бўлади.  Меваси С витамини га бой бўлгани учун, тиббиётда ишлатилади.  Зирк асал – шира берадиган ўсимлик, ундан мураббо, кисел тайёрланади.  Тери ҳамда жунларни бўяш учун сариқ, тилла ранг бўёқ олинади.

 Бўлим. Магнолиятоифа -Magnoliophyta  Синф.Магнолиясимонлар –Magnoliopsida  Синфча.Айиқтовонкабилар-Ranunculidae  Қабила. Ёнғоқнамолар- Juglandales Оила. Ёнғоқдошлар-Juglandaceae Туркум. Ёнғоқ-Juglans L. Тур. Оддий ёнғоқ-Juglans regia L.

Тур. Оддий ёнғоқ-Juglans regia L.  Бўйи 30 - 45 м ли дарахт, барглари тоқ патсимон, ёнбаргчасиз, пояда кетма - кет ўрнашган. Баргларининг остки томонида эфир мойи ажратадиган безли тукчалари бўлади. Гуллари айрим жинсли, бир уйли ўсимлик. Чангчили гуллари ўтган йилги новдада кучала тўпгулда жойлашган, чангчилари 16 - 40 та, уруғчиси 1 та. Уруғчиси битта ёки бир нечта, янги ўсиб чиққан новданинг учида жойлашади. Меваси ёнғоқ.

Оила. Ёнғоқдошлар-Juglandaceae Туркум. Ёнғоқ-Juglans L. Тур. Оддий ёнғоқ-Juglans regia L.  Мағзи таркибида 75% мой сақлайди, овқатга ишлатилади. Ёғочидан мебеллар тайёрланади. Барги ва мевалари дори - дармон тайёрлаш учун хом ашё ҳисобланади. Пўстида ошловчи моддалар сақлайди. Ёнғоқдан бўёқ ва витаминлар олинади.  Манзарали ўсимлик сифатида ҳам ўстирилади.

Оила. Ёнғоқдошлар-Juglandaceae Туркум. Ёнғоқ-Juglans L. Тур. Маньжурия ёнғоқ-Juglans mandshurica Max.  Бўйи15- 20 ли дарахт. Барглари тоқ патсимон, навбат билан ўрнашган, барглари кенг тухумсимон ёки тескари-тухумсимон-эллипссимон. Чангчили гуллари 6-20 та, уруғчили гуллари янги новдада 2-3 та.  Апрель –май ойларида гуллаб, август- сентябрь ойларида меваси пишади .  Ватани: Хитой

Оила. Ёнғоқдошлар-Juglandaceae Туркум. Ёнғоқ-Juglans L. Тур. Маньжурия ёнғоқ-Juglans mandshurica Max.  Аҳамияти: Манзарали. Мағзи таркибида 50% гача мой бор, сифат жиҳатдан ёнғоқдан қолишмайди. Барги таркибида ҳар хил моддалар, жумладан, алкалоидлар, ошловчи моддалар ва эфир мойлари бор, улар тиббиётда рахит каби касалликларни даволашда фойдаланилади. Манжурия ёнғоғи ўз ватанида ёғоч ва мева олиш учун, бизда эса манзарали дарахт сифатида экилади. Ёғочидан фанер ва мебель ишлаб чиқаришда фойдаланилади.

Оила. Чинордошлар -Platanaceae Туркум. Чинордошлар -Platanus L. Тур. Шарқ чинори - Platanus orientalis L .  Оилага 1та туркум 10 тур киради. Дарахт, барглари 3 - 5 (7) бўлмали. Бўлмалари тухумсимон-наштарсимон. Гуллари бир жинсли, чангчи гуллари сарғиш бошчада, уруғчи гули эса қизил бошчада ҳосил бўлади. Меваси ёнғоқча.  Шимолий Америка, Канада, Хинди - Хитой, Болқон ярим ороли ва Ўрта Осиёда тарқалган.  Чинорнинг ватани: Ўрта Осиё.  Чинорлар 2000 йил умр кўради.  Ўзбекистон “Қизил китоб” ига киритилган.

Қабила. Эманнамолар- Fagales Оила. Эмандошлар-Fagaceae Туркум. Эман -Quercus L. Тур. Қизил эман-Quercus robur L.  Бўйи 35 - 40 м ли, баргини тўкадиган дарахт. Барглари оддий, навбатлашиб ўрнашган. Гуллари айрим жинсли, гулқўрғони оддий, тугунчаси устки, тўпгули кучала ёки каллакчадан иборат. Меваси ёнғоқча.  Тарқалиши: Россия, Кавказ, Ғарбий Европа, Кичик Осиёда.

Оила. Эмандошлар-Fagaceae Туркум. Эман -Quercus L. Тур. Қизил эман-Quercus robur L.  Аҳамияти: Манзарали. Эманнинг ёғочи қаттиқ, оғир бўлиб, кўп мақсадларда ишлатилади. Пўстлоғида ошловчи моддалар бўлиб, улар тери пишириш саноатида фойдаланилади.  Ёнғоғидан озиқ-овқат саноатида сунъий кофе тайёрланади.  Маданийлаштирилган вақти. Ўзбекистонда XIX асрнинг иккинчи ярмида.

Қабила. Қайиннамолар- Betulales Оила. Қайиндошлар- Betulaceae Туркум. Қайин - Betula Ehrh. Тур. Сўгалли қайин –Betula verrucosa Ehrh.  Бир уйли дарахт ёки бута, бўйи 10 (20) м, пояси оқ, ёш новдалари қизғиш- қўнғир сўгалли. Барглари оддий, ромбсимон-тухумсимон, новдада навбат билан ўрнашган. Гуллари кучалада ўрнашган. Чангчи ва уруғчи гуллари кучалада ўрнашган. Меваси тескари тухумсимон, 2 қанотчали ёнғоқча.  Тарқалиши: Россиянинг Европа қисми, Ғарбий Европа, Ғарбий Сибирь, Олтой, Кавказ, Ўртаер денгизи, Шимолий Америка

Қабила. Толнамолар- Salicales Оила. Толдошлар-Salicaceae Туркум. Тол-Salix L. Тур. Оқ тол-Salix alba L.  Бўйи 15-20 метрли 2 уйли дарахт. Ёш шохлари оқ наматсимон тукли. Барглари ромбсимон, эллипссимон- тухумсимон. Баргларининг остки томони, дастлаб оқ наматсимон тукли бўлиб, кейин бу туклар тушиб кетади.  Тарқалиши: Россиянинг Европа қисми, Кавказ, Ғарбий Сибир, Ғарбий Европа, Ўртаер денгизи, Кичик Осиё, Қашқар

Оила. Толдошлар- Salicaceae Туркум. Тол-Salix L. Тур. Оқ тол-Salix alba L. Аҳамияти: Толнинг ёғочи оқ, пушти рангда, юмшоқ, енгил бўлиб, қурилиш да ва бошқа хўжалик ишларида ишлатилади.  Бўёқ модда олинади.  Қишда буғулар учун ва ёш новдалари қўй ва эчкилар учун озуқа ҳисобланади.  Тиббиётда ишлатилади.  Пўстлоғи халқ табобатида оғиз ва нафас йўллари шамоллаганда ишлатилади.  Манзарали ўсимлик саналади.

Оила. Кўкнордошлар –Papaveraceae Туркум.Кўкнор-Papaver L. Тур. Кўкнор-Papaver comniferum L.  Оилага 26 туркум 450 дан кўпроқ тур киради.  Кўкнорнинг бўйи 1 метрга етадиган бир йиллик ўт ўсимлик. Барглари чўзиқроқ, аррасимон тишчали. Гуллари якка, одатда йирик, актиноморф .  Косачабарглари 2 та, гули очилганда тушиб кетади. Тожбарглари 4 та, эркин, баъзан 6 та ёки 8 - 16 та ҳам бўлиши мумкин. Чангчилари кўп, уруғчиси 1 та. Меваси кўп уруғли кўсак.

 Қабила.Кўкнорнамолар - Papaverales  Оила. Кўкнордошлар –Papaveraceae  Туркум.Кўкнор-Papaver L.  Тур. Кўкнор-Papaver comniferum L.

Оила. Кўкнордошлар -Papaveraceae Туркум.Кўкнор-Papaver L. Тур. Кўкнор-Papaver somniferum L.  Ўсимлик оқимтир сут ширасига бой. Сут ширасининг таркибида морфит, папаверин, алкалоид бор. Кўкнори уруғининг таркибидан 50% гача юқори сифатли ёғ олинади ва овқат учун ишлатилади.

Оила. Кўкнордошлар -Papaveraceae Туркум.Кўкнор-Papaver L. Тур. Кўкнор-Papaver somniferum L.  Кўкнори мойи мазали ва ҳадеганда ачимайдиган бўлганлигидан жуда яхши масаллиқ ҳисобланади. Кўкнори мойи пресслаш йўли билан олинади, бу маҳсулот бўёқчилик ва парфюмерияда ишлатилади. Мой берадиган кўкнори навларида сутсимон шира кам бўлади ёки бутунлай бўлмайди.  Кўкноридан олинадиган алкалоидлар ухлатувчи, оғриқни босувчи, тинчлантирувчи дориларга қўшилади.  Кўкнори - Ҳиндистон, Хитой, Афғонистон ва Осиёда экилади. Қирғизистон ва Қозоғистонда тиббиёт эҳтиёжлари учун экилади.  Мой берадиган кўкнори - Европанинг деярли ҳамма мамлакатларида экилади.

$Оила. Кўкнордошлар -Papaveraceae Туркум. Қизғалдоқ-Roemeria Тур. Қизғалдоқ –Roemeria refracta L.  Бир йиллик эфемер ўт ўсимлик. Бўйи 2 см дан 25 см гача.  Барглари оддий, қўш патсимон.  Меваси кўсак мева.  Чўл, адирларда ўсади.$

Оила. Шўрадошлар – Chenopodiaceae  Оилага бир йиллик, икки йиллик, кўп йиллик, ярим бута, бута ва кичик дарахтлар киради. Уларнинг барглари оддий, кетма –кет, қарама– қарши ўрнашган. Гуллари майда, кўримсиз; икки жинсли ёки бир жинсли; гулқўрғони оддий, беш бўлакли; чангчилари 5 та; уруғчиси 1та; тугунчаси устки. Меваси ёнғоқча.  Оилага 110 га яқин туркум ва 1600 тур киради. Ўзбекистонда шундан 176 тури ўсади. Шундан, 6 тур Ўзбекистон “Қизил китоб” ига киритилган.

Оила.Шўрадошлар - Chenopodiaсeае Шўрадошлар, асосан чўлларда ўсадиган ўсимлик бўлиб, уларнинг кўпи жуда катта майдонларни ишғол қилади. От, туя ҳамда қўйларни хайдаб боқиш учун хашак ҳамда асосий ёқилғи тури бўлганлигидан бу ўсимликлар хўжаликда муҳим роль ўйнайди. Бу оилага кирадиган ўсимликлар қурғоқчилик жойларда ўсгани учун шўр тупроқларда яхши ўса олади.

Оила. Шўрадошлар – Chenopodiaceae Туркум.Лавлаги- Beta L. Тур. Оддий лавлаги-Beta vulgaris L.  Икки ёки кўп йиллик ўсимлик. Гуллари рўваксимон тўпгулда ўрнашган. Гуллари икки жинсли, гулқўрғони оддий, косачабарг ва чангчилари 5 тадан, уруғчиси битта.  Илдизмевасининг таркибида 22 % қанд бўлиб, ундан шакар олиш саноатида фойдаланилади. Хашаки лавлаги , асосан чорва моллари учун озиқ саналади . 1-умумий кўриниши, 2-тўпгули, 3- гули, 4-чангчиси 5-гулнинг кўндаланг кесими, 6-уруғи, 7-гуцл диаграммаси, 8-меванинг кўндаланг кесими, 9-илдизмева ва ёпирма барглари

Оила. Шўрадошлар – Chenopodiaceae Туркум. Саксовул – Haloxylon Iljin. Тур. Оқсаксовул – Haloxylon persicum Bunge Бўйи 5 м бўлиб, қумда ўсади. Оқсаксовулни кўклигида моллар яхши емайди. Уни куз ва қишда юмшаган шохчаларини яхши истеъмол қилади. Яна, қумларни мустаҳкамлашда, яйловларни серўт, серҳосил қилишда фойдаланиш мумкин. У экилган майдонларнинг ҳавоси нам ва иссиқ бўлиб, бир йиллик ўтларнинг нормал ўсишига имкон беради ва уларни гармселдан сақлайди. У, кўчма қумларни ушлаши сабабли, у темир йўл ёқаларига, чўлдаги овул, қудуқлар атрофига экилади. У яна, энг сифатли ёқилғи ҳамдир. Айниқса, ундан тайёрланган кўмир оёқ оғриғи касаллигини даволашда ишлатилади.

Оила. Шўрадошлар – Chenopodiaceae Туркум. Саксовул – Haloxylon Iljin. Тур. Қорасаксовул – Haloxylon aphyllum Iljin .  Бўйи 3-5 м га етадиган дарахт, шўр тупроқда яхши ўсади.  У, яйловлардаги чорванинг, айниқса қоракўл қўйларининг тўйимли озиғи ҳисобланади. Унинг ёғочи оғир, тез синувчан, чириган поялари энг яхши ёқилғи бўлиб, ундан кўмир ҳам тайёрланади.

Эътиборингиз учун рахмат!!!

O'xshashlar

Magnoliyatoifa-Magnoliophyta yopiq urug’lilar

Сувўтлар бўлими

Қирқбўғимтоифа (Equisetophyta) бўлими. Қирққулоқтоифалар (Polypodiophyta) бўлими

Қирқбўғимлилар Эқуисетинеаэ бўлими

Яшил сувўтлар бўлими