Kamyob va istiqbolli yog’li o’simliklar - Botanika - Slaydlar

Kamyob va istiqbolli yog’li o’simliklar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1336.36328125 KB

Ko'chirib olish

Kamyob va istiqbolli yog’li o’simliklar Reja: 1. Kedr karag’ayi. 2. Perilla tuzilishi va xossalari. 3. Lyallemansiyaning tuzilishi va xossalari. 4. Katalpa tuzilishi va xossalari. 5. Keshyu tuzilishi va xossalari. 6. Karite tuzilishi va xossalari. 7. Xoxoba tuzilishi va xossalari. 8. Oytisika tuzilishi va xossalari. 9. Illipe tuzilishi va xossalari. 10. Zaytunning tuzilishi va xossalari

Kedr qarag’ayi (Pinus sibirica) Kedr qarag’ayi – balandligi 35-40 m bo’lgan daraxt. Ko’pincha kedr qarag’ayi kedr deb noto’g’ri ataladi. Uning urug’lari “kedr yong’og’i” nomi ostida mashxur. Ular gullaganidan keyin ikki yil o’tgach yetiladi va g’urralar bilan birga tushadi. G’urralar uzunligi 6-13 sm bo’lib, tangachalar bilan zich qoplangan. Urug’lar to’q-qo’ngir, uzunligi 10-14 va kengligi 6-10 sm. Kedr daraxti 5-6 yildan keyin yong’oqlarning mo’l hosilini beradi. G’urrada 100 taga yaqin urug’ joylashgan bo’ladi. Urug’lar qattiq mug’uzsimon qobiq bilan qoplangan bo’lib, uning ostida murtak va endospermni o’rab turgan yupqa parda mavjud. Kedr qarag’ayi 500 yilgacha umr ko’rib, Rossiyaning yevropa qismi shimoliy sharkida va Sibirda tarqalgan. Yog’sizlantirilgan urug’lar qandolatchilik sanoatida qo’llaniladi. Sifatli yadrodan olingan kedr yog’i mikroskopda immersiya uchun ishlatiladi.

Perilla (Perilla ocymoides) Perilla tuzilishi va xossalari. Perilla Yapaloqguldoshlar oilasiga mansub bo’lgan, balandligi 1 m gacha yetadigan, poyasi shoxchalardan iborat bir yillik o’simlik. Perilla barglari va poyasi kuchli efir xidiga ega. Perilla qadimdan Shimoliy-Sharqiy xitoy, Koreya, Yaponiya va Shimoliy Xidndistonda yetishtiriladi. Perilla urug’lari kimyoviy tarkibi (%): lipidlar – 43-48; oqsil (Nx6,25) – 23-28; sellyuloza – 10- 13; kullar – 4-5; efir moyi – 0,3. Perilla yog’ini rafinatsiyalashdan keyin ozuqaviy maqsadlarda ishlatish mumkin, lekin asosan texnik maqsadlar uchun ishlatiladi. Perilla yog’ini Yevropa va AQSH ga keng eksport qilish XX asrda boshlangan bo’lib, uni yetishtirish yiliga 50 ming tonnaga yetdi. Perilla yog’i triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 3,3; S18:0 – 9,8; S18:1- 13,1; S18:2-56,4; S18:3-22,2. Perilla yorug’laridan yog’ olinganidan keyin qoladigan ekstraksion shrot tarkibida 45% oqsil va 0,006% efir moylari mavjud bo’ladi. Efir moyi perillaning qo’ritilgan poyasidan va yaproqlaridan olinadi.

Lyallemansiya (Lallemantia iberica) Lyallemansiyaning tuzilishi va xossalari . Yapaloqguldoshlar oilasiga mansub bir yillik o’tsimon o’simlik. Meva-yong’oqchalari ovalsimon, uzunligi 3,5-4,5 mm, kengligi 1,5-2 mm va qalinligi 1 mm. Qobig’i terisimon, mag’izga zich yopishgan va urug’ massasining 58% ni tashkil qiladi. Qobiqda lipidlar miqdori 11-15%, urug’ yadrosida 49,5-51,8%. 1000 ta urug’ massasi 5,5-5,9 g. Lyallemansiya urug‘lari kimyoviy tarkibi (%): suv – 8,96-9,74; lipidlar – 30,80-35,79; oqsil (Nx6,25) – 24,25-26,99; sellyuloza –13,37-15,59; dekstrinlar – 2,92-3,20; kullar – 3,40-4,80. Lyallemansiya yog‘i xossalari bilan perilla yog’iga yaqin. Lyallemansiya yog’i triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 6-15; S18:0 – 4-5; S18:1-7-11; S18:2-45-71; S18:3-11-30.

Katalpa (Catalpa bignoniodes) Katalpa tuzilishi va xossalari – o’rta baladlikdagi sershox daraxt. Katalpaning mevasi – uzunligi 40 sm gacha bo’lgan chanoq bo’lib, unda 100 tagacha mevalar joylashgan. 1000 ta urug’ massasi 20-25 g. Urug’ qobig’i ko’ruk urug’larning 30% gacha massasini tashkil qiladi. Katalpa urug’lari kimyoviy tarkibi (%): lipidlar – 31-32; oqsil (Nx6,25) – 34-37; sellyuloza –7,7- 8,4; kullar – 3,6-4,2. Katalpa yog’i triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 2-3; S18:0 – 1-2; S18:1-6-12; S18:2-45-50; S18:3-35-42. Katalpa yog‘ining xususiyatlari dan biri eleostearin kislota izomerlari miqdorining yuqoriligi hisoblanadi. Bu yog’ uchun xos bo’lgan – edeosterin kislotaning izomeri – katalpa kislotasi yog’ kislotalri ichida 29 dan 35% miqdorini tashkil qiladi. Katalpa yog’ining 20 S xaroratdagi zichligi - 0,939-0,940 kg/m3; 20oS xaroratdagi sindirish ko’rsatkichi – 1,4935-1,5021; qotish xarorati 27 S.

Keshyu yong’og’i Keshyu tuzilishi va xossalari – Brazilya, Meksika, Peru, Markaziy Amerika va Xindistonda o’sadigan Sumaxasimonlar (Anacardium occidentale) oilasiga mansub doimiy yashil daraxtning mevalari. Daraxtning balandligi 6-10 m gacha, tanasi yug’on, sershox, zich barglar bilan qoplangan. Mevalari yilning turli vaqtlarida yetiladi, shuning uchun daraxtda bir vaqtning o’zida yetilgan mevalar va gullar bo‘lishi mumkin. Keshyu yong’oqlari yog’i och-sariq rangda, yuqori ta’m xossalariga ega. Yog’ning triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 4,7-17,3; S18:0 – 1,5-11,2; S18:1-68,2-80,4; S18:2-0-21,7; S20:3-0,5 gacha. Keshyu yog’ining 15 S xaroratdagi zichligi - 0,918-0,923 kg/m3; 20 S xaroratdagi sindirish ko’rsatkichi – 1,463-1,467. Keshyu daraxtining kimmatli maxsuloti yong’oqning puchog’i hisoblanadi. Undan anamlik ta’siriga chidamli laklar va suv osti o’tkazgichlari uchun qoplama tarkiblari uchun ishlatiladigan kaju yog’i (puchoq massasining 36%) olinadi.

Karite yoki shi (Butyrospermum parkii) Karite tuzilishi va xossalari - janubiy-g’arbiy Afrikada o’suvchi doimiy yashil daraxt. Daraxtning balandligi 20 m, poyasining yug’onligi 2 m gacha. Karita mevalari shakli nokka o’xshaydi. Ular iyun-avgust oylarida yetiladi. Pishgan mevalar tuproqqa ko’milib ketadi, shuning uchun ularni yig’ib olish qiyinlashadi . Karite mevasi silliq, yaltiroq qobik bilan qoplangan bo’lib, ostida perikarp – yesa bo’ladigan sarg’ish rangli mag’iz joylashgan. Mag’iz mevalarni saqlashda tez eskiradi, shuning uchun savdo va eksport predmeti bo’lib karite urug’lari – yong’oqlar hisoblanadi. Yong’oqlarni olish uchun terib olingan mevalar fermentatsiyalash uchun sopoldan tayyorlangan idishlarga solinadi yoki yerda qazilgan o’rularga ko’miladi.

Xoxoba yoki simmondsiya (Simmondsia californica ) Xoxoba tuzilishi va xossalari. Xoxoba yoki simmondsiya (Simmondsia californica) – doimiy yashil buta bo’lib, balandigi 1-2 m (ba’zida 3 m). Mevasi uch qirrali chanoqcha, urug’larda qariyib endosperm mavjud emas. Simmondsining e’tiborli tomoni urug’ pallalarida mum to’planishi hisoblanadi. Suyuq mum zaxira modda bo’lib, yetilish vaqtida sarflanadi. Mumning miqdori urug’larning ko’ruk moddalariga nisbatan 50%. Mevalar tashqi ko’rinishi nuxot o’lchamida gi oshqozonni eslatadi. Yog’sizlantirilgan urug’lar chorva ozuqasi sifatida ishlatilishi mumkin. Xoxoba urug’larini (maxalliy nomi jojoba) Shimoliy Amerika va Shimoliy- G’arbiy Meksika indeytslari olovda qovurib, yoki yog’ini eritib olib ovqatga ishlatadi. Suyuq meditsina maqsadlarida, xususan sochni tiklash uchun ishlatiladi. Xozirgi kunda xoxobaning suyuq mumidan tarnsformator yog’i, turli mashina va mexanizmlar uchun surkov materiallari olinadi.

Oytisika yoki likaniya (Licania rigida) Oytisika tuzilishi va xossalari - balandligi 15 dan ortiq bo’lgan domiy yashil o’simlik. Mevalari shakli va o’lchamlari bilan pekan yong’oqlarini eslatadi. Meva ichida, meva massasining 60-75% ni tashkil qiluvchi bitta urug’ joylashgan. Lipidlar miqdori urug’ ko’ruk moddasining 55-63% ni tashkil qiladi. Bitta daraxtdan olinadigan hosil 150-500 kg, qulay ob-xavoli yillarda 1 tonnani tashkil qiladi. Oytiska yog’i yog’ kislota tarkibi bilan tung yog’iga yaqin. Yog’ning tarkibida likan kislotasi S18 mavjud. Oytiska yog’i triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 5-8; S18:0 – 4-10; S18:1- 4-18; S18:2 – 5-26; S18:3 (- likan kislota) – 48-72; S18:3 (- eleostearin kislota) – 4-7. Oytiska Brazilyada yetishtirilib, ayrim yillarda hosildorlik 80 ming tonnagacha yetadi.

Illipe (Madhuca langifolia) Illipe tuzilishi va xossalari. Illipe (Madhuca langifolia) balandligi 15 m bo’lgan daraxt. Meva- rezavori cho’zinchoq yoki shar shaklida 1 tadan 5 tagacha urug’ga ega. Urug’larning asosiy yog’li qismi – urug’ pallalari. Urug’ massasi meva massasining 75% ni tashkil qiladi, urug’lardagi lipidlar miqdori 60% gacha. Urug’larda katta miqdorda saponinlar mavjud, shuning uchun yog’sizlantirilgan urug’ qoldiqlari chorva ozuqasi sifatida ishlatilmaydi. Illipe Xindiston va Malayda yetishtiriladi. Xar yili yog’ olish uchun 50-100 ming tonna urug’ terib olinadi. Konsistensiyasi sariyog’ga o’xshaydi. Illipe yog’ sovun tayyorlashda ishlatiladi, rafinatsiyalashdan so’ng ovqatga ham ishlatish mumkin. Illipe yog’i triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 16-17; S18:0 – 47-48; S18:1- 32-35; S18:2 – 0,8-1,0.

Maslina yoki zaytun daraxti (Olea europaea) Zaytunning tuzilishi va xossalari. Maslina yoki zaytun daraxti (Olea europaea) subtropik iqlimli mamlakatlarda tarqalgan. Bu doimiy yashil daraxt yoki buta. Gul bandida 15 tadan 30 tagacha gul bo’ladi. Mevasi sharsimon yoki tuxumsimon shaklda 20 – 40 mm, yupqa po’stloq bilan qoplangan qalin devordan iborat. Yetilgan mevalar naviga qarab qora, binafsha rang, qizil va oq bo‘lishi mumkin. Ko’pchilik zaytun mevalaridan zaytun yog’i olish mumkin. Lipidlar asosan mevaning mag’zida va kam miqdorda danak mag’zida mavjud. Zaytun yog’i miqdori olish usuliga bog’liq bo’ladi. Oliy navli yog’ yetilishidan biroz oldin terib olingan mevalarni sovuq presslash bilan olinadi. Bu yog’ xidsiz, sariq rangli, yoqimli ta’mga ega. Meditsinada va ovqatlanishda ishlatiladi. Po’stloq ostida seret va seryog‘ mag’iz ichida bitta urug’li danak joylashgan. Mevaning massasi 20-30 g, meva atrofi meva massasining 75-80% ni tashkil qiladi. Dunyo bo’yicha yiliga 1 mln tonnadan ko’proq zaytun va zaytun yog’i ishlab chiqariladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. V.G.SHerbakov «Bioximiya i tovarovedeniye maslichnogo sirya». –4-ye izd., pererab i dop.-M., Agropromizdat, 1991.-304 s. 2. Ezau K. «Anatomiya semyannix rasteniy». Per. s angl.-M., 1980. –kn. 1. 218 3. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Qirqbo’g’imtoifa o’simliklar

Zaharli o’simliklar

Yuksak o’simliklar sistematikasi

Karamdoshlar va dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi o’simliklar

O’simliklar sistematikasining shakllanish va rivojlanish tarixi