Ekinlarning o’g’itga talabchanligini aniqlashning fiziologik asoslari - Botanika - Slaydlar

Ekinlarning o’g’itga talabchanligini aniqlashning fiziologik asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1285.7001953125 KB

Ko'chirib olish

Ekinlarning o’g’itga talabchanligini aniqlashning fiziologik asoslari Reja: 1. O’simliklar tomonidan oziq moddalarni o’zlashtirish davrlari. 2. O’simliklar tomonidan tuproqdan oziq elementlarini olib chiqib ketilishi va uning turlari. 3. O’simliklar tomonidan tuproqdagi oziq moddalarni o’zlashtirilishi. 4. O’simliklarning mineral va mahalliy o’g’itlar tarkibidagi oziq moddalarni o’zlashtirishi. 5. Ekinlarning ildiz va angiz qoldiqlarini tuproqning oziq rejimiga ta’siri.

Oziq moddalar o’zlashtirilishi o’simliklarning yoshiga qarab o’zgarib boradi. Oziq moddalar o’zlashtirilishiga nisbatan tanglik (kritik) va eng ko’p (maksimal) o’zlashtiriladigan davrlar farqlanadi. Oziqlanish muhitida ma’lum bir moddaning yetishmasligiga va uni o’simliklarning rivojlanishiga kuchli ta’sir ko’rsatishi oziqlanishdagi tanglik davr deb yuritiladi. Ekinlar keyinchalik mazkur element bilan mo’l-ko’l darajada ta’minlansada, tanglik davrinipg asorati uzil-kesil yuqolmaydi. Azot va fosforga nisbatai tanglik davr odatda erta bahorda, mikroorganizmlar faoliyati sust bo’lganda namoyon bo’ladi. Rivojlanishning nisbatan kechroq muddatlarida o’simliklarning oziqlanishiga bo’lgan talabi kuchayadi, qaysiki oziq moddalar eng ko’p (maksimal) o’zlashtiriladigan davr deb yuritiladi.

Ekinlarni uzluksiz ozuqa moddalari bilan ta’minlash uchun o’g’it qo’llash 3 usulda amalga oshiriladi. - asosiy o’gitlash (ekishgacha) - qatorlab o’gitlash (ekish bilan birga) - qo’shimcha oziqlantirish (ekinlar o’suv davrida) Asosiy o’g’itlash . O’g’itlashning bu usuli ekinlarni butun o’suv davrida, ayniqsa oziq moddalariga talab qo’yiladigan, jadal rivojlanish davrida, oziq elementlari bilan ta’minlash uchun qo’llaniladi. Asosiy o’gitlashda rejalashtirilgan o’g’it me’yorining asosiy qismi kuzda xaydov oldidan tuproqqa kiritiladi. O’g’itni ekish bilan birga qo’llash . Ekish bilan birga o’g’it qo’llashda maxsus o’g’itlagich moslamalaridan foydalaniladi. O’g’itlarni bu usulda qo’llashdan kutiladigan asosiy maqsad nixollarni rivojlanishning ilk 6-15 kunlarida oziq moddalar bilan yetarlicha ta’minlash bo’lib, asosan oson eriydigan mineral o’g’itlardan foydalaniladi. Ekinlarni qushimcha oziqlantirish. Ma’lumki sug’oriladigan dexqonchilik sharoitida, shuningdek nam iqlimli regionlarda azotli o’g’itlarni, ayniqsa nitratli va ammiakli- nitratli azotli o’g’itlarni, asosiy o’g’itlash vaqtida qo’llab bo’lmaydi. Azotli o’g’itlarning 70- 80 foizi, kaliyning yarmi va fosforning kamroq qismi tuproqqa qo’shimcha oziqlantirish sifatida kiritiladi.

Qishlok xo’jalik ekinlari tuproqdan oziq moddalarni turli miqdor va nisbatlarda olib chiqib ketadi. Bunda o’simliklarning turi va navi bilan bir qatorda tuproq-iqlim sharoitlari ham muhim o’rin egallaydi. O’simliklarning oziq moddalariga bo’lgan talabi umumiy -hosil bilan olib chiqib ketiladigan oziq moddalar miqdori bilan yoki asosiy mahsulotning hosil birligi bilan belgilanadi. Oziq moddalarning biologik va xo’jalik chiqimi tushunchalarini farqlay olishimiz lozim. O’simliklar tomonidan hosilning biologik massasini (don, somon, angiz va ildiz qoldiqlari) shakllantirish uchun o’zlashtiriladigan oziq moddalar miqdori biologik chiqim iborasi bilan yuritiladi . Xo’jalik chiqimi esa faqatgina mahsulotning tovar qismi bilan (don va somon, ildizmeva va palak) olib chiqib ketiladigan oziq moddalar miqdorini ko’rsatadi. Agar somon yoki palak notovar mahsulot sifatida paykalda qoldirilsa, ular tarkibidagi oziq moddalarning miqdori xo’jalik chiqimiga kiritilmaydi.

O’simliklar tomonidan o’g’itlar tarkibidan o’zlashtariladigan oziq moddalarning miqdori tuproqdan o’zlashtiriladigan oziq moddalar miqdoriga nisbatan ancha muqobil xisoblansada, tuprok xususiyatlari, iqlim sharoitlari, ekinning biologik xususiyatlari, o’g’it turi va qo’llash usullariga bog’liq ravishda o’zgarib turadi. Shuning uchun xozirgi davrda ko’p hollarda o’git me’yori (normasi) va o’g’it dozasi tushunchalari almashtirib yuboriladi. O’git me’yori - ekinga butun o’suv davri davomida beriladigan o’git me’yorining ko’rsatkichi bo’lib, bir gektar maydonga qo’llaniladigan sof moddalarning kg (ba’zi hollarda t) birlikda ifodalanishidir. O’git dozasi deganda esa, muayyan muddatda (masalan ekish oldidan 3-4 chin barg davri va h.k) bir marta beriladigan o’g’it miqdori nazarda tutiladi.

Respublikamizda ekinlardan mo’l va sifatli hosil olish uchun qishloq xo’jaligiga ko’p miqdorda mineral va mahalliy o’g’itlar yetkazib berilmoqda. O’g’it me’yorlarini to’g’ri belgilashda tuproq o’simlik, o’g’it, iqlim va agrotexnikaviy tadbirlar o’rtasidagi bog’liqliklar hisobga olinishi lozim. Har turdagi ekin uchun o’g’it me’yorini belgilashda mahalliy, qishlok xo’jalik va ilmiy muassasalarning tavsiyalaridan yoki ma’lumotnoma adabiyotlarida ko’rsatilgan miqdorlardan foydalanish mumkin. Tavsiya etiladigai o’g’it me’yorlariga muayyan tuproq, xo’jalik sharoitlarida hamda rejalashtirilgan hosil asosida tegishli aniqlik va tuzatishlar kiritiladi. O’g’it me’yorini rejalashda xo’jaliklarning mineral o’g’itlarni sotib olishga bo’lgan moliyaviy ahvoli hamda to’planadigan mahalliy o’g’itlar miqdoriga ham alohida e’tibor beriladi, Agrokimyoda o’g’itlashning maqbul, oqilona va eng yuqori me’yorlari farqlanadi.

O’g’itlashning maqbul me’yori deb, har, gektar maydondan tuprok unumdorligini saqlagan yoki oshirib borgan xolda mo’l va sifatli hosil hamda eng yuqori darajada sof daromad olish uchun kerak bo’ladigan o’g’it miqdoriga aytiladi. O’g’itlashning oqilona me’yori - ishlab chiqarishning muayyan tashkiliy-xo’jalik sharoitida bir gektar maydondan imkon qadar yuqori hosil olishni va shu bilan bir qatorda ma’lum miqdordagi iqtisodiy samaradorlikni ta’minlaydigan o’git me’yoridir. O’g’itlashning eng yuqori meyori deganda, talab darajasidagi sifatga ega bo’lgan, maksimal miqdordagi hosil yetishtirish uchun qo’llaniladigan o’git me’yori tushuniladi.

Hozirgi davrda o’g’it me’yorini belgilashning bir necha xususan paxtachilikda qirqdan ortiq usuli mavjud. Rejalashtirilgan hosil uchun o’g’it me’yorini hisoblashlar yo’li bilai ham aniqlash mumkin. Mazkur usul asosida hosilning shakllanishi uchun sarflanadigan oziq elementlari hamda tuproq va o’git tarkibidan o’zlashtiriladigan oziq elementlari miqdorini taqqoslash yotadi. Hosil birligi bilan tuproqdan olib ketilayotgan oziq moddalarning miqdori doimiy bo’lmasdan yetshitirish sharoitlariga bog’liq ravishda o’zgaradi. Shuning uchun hisoblash ishlarida olib chiqib ketiladigan oziq elementlari miqdorini ko’rsatish uchun xo’jalikda yoki unga yaqin ilmiy muassasalarda olingan ma’lumotlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. O’g’it me’yorini belgilashda albatta o’g’itsiz (qiyosiy) sharoitda shakllanadigan hosil miqdori va shu davrgacha qo’llanib kelinayotgan o’rtacha o’git me’yori ma’lum bo’lishi kerak.

O’simliklardan qoladigan ildiz va angiz qoldiqlari chiqim qoldiq qismining asosini tashkil etadi. Dukkakli-don va dukkakli ekinlar qoldiradigan ildiz va angiz qoldiqlari ekinlarning oziqlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli almashlab ekishda o’g’itlash tizimini tuzish jarayonida bu albatga hisobga olinishi kerak. Donli va dukkakli-don ekinlarining ildiz va angiz qoldiqlari tarkibidagi uglerod va azot o’rtasidagi nisbat (S:N) juda kichik bo’lib, mazkur elementlarning go’ngdagi nisbatiga yaqinlashib boradi. Ildiz va angiz qoldiqlarining minerallashish jarayoni ham ancha jadal kechadi. Shuningdek, ular tarkibidagi oziq moddalarning o’simliklar tomonidan o’zlashtirilish koeffitsiyenti ham gungdagi oziq moddalarning o’zlashtirilish koeffitsiyentiga juda yaqin. Bu birinchi navbatda azotga tegishli bo’lib, dukkakli ekinlardan qoladigan ildiz va angiz qoldiqlari tarkibidagi azot birinchi, ikkinchi va uchinchi yillarida 20-25, 15-20 va 5-10 foiz o’zlashtiriladi.

Adabiyotlar 1. I.L.Karimov O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid va barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T. O’zbekiston, 1997 y 2. 1998 -2000 yillar davrida qishlok xo’jaligida iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish dasturi. T. Shark 1998 3. Yagodin B.A. Agroximiya. M. Agropromizdat 1989 4. B .S.Musayev«O’git qo’llash tilimi» O’quv qo‘llanma. T:, 1998 5. Musayev B.S. Agrokimyo T Shark 2001 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Mikroelementlar va ularning fiziologik ahamiyati

Kallus kulturalarining morfologik va fiziologik tavsifi

Suvning fiziologik ahamiyati, hossalari va hujayraga yutilish mexanizmlari

Dehqonchilik ilmiy asoslari

O‘sishni boshqaruvchi fiziologik faol moddalar va ularni qishloq xo‘jaligida qo‘llanilishi