Bodring, uni tarqalganligi va agrotexnikasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1701.5 KB

Ko'chirib olish

OO ’’ zbekiston Respublikasi Xalq Tazbekiston Respublikasi Xalq Ta ’’ limi Vazirligilimi Vazirligi Muqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika InstitutiMuqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika Instituti Fizika-Matematika fakulteti Fizika-Matematika fakulteti Mehnat ta’limi yo’nalishiMehnat ta’limi yo’nalishi 3 «A» guruh 3 «A» guruh talabatalaba si Ibrohimova Nigoraning si Ibrohimova Nigoraning «Qishloq xo’jaligi asoslari» fanidan tayyorlagan«Qishloq xo’jaligi asoslari» fanidan tayyorlagan O’qituvchi: Rahmonov X. Qo’qon– 201 5 www.arxiv.uz

Bodring, uni tarqalganligi va agrotexnikasi www.arxiv.uz

Reja: 1. Bodringning selektsiya va urug’chiligida ahamiyatga ega bo’lgan morfobiologik xususiyatlari. 2. Selektsiya yutuqlari va asosiy yo’nalishlari. 3. Urug’lik ekinlarni yetishtirish texnologiyasining xususiyat lari. 4. Urug’larning nav va ekish sifatlarini saqlab qolish va yaxshi lash usullari. 5. Mevalarini terish, urug’larini ajratib olish va saqlash. www.arxiv.uz

Bodring – Cucurbitaceal – oilasining Cucumis - avlodi C . Sativus – turiga mansub. N.N.Tkachenko bo’yicha S. sativus Var.vulgaris - oddiy bodring Var.hermaphroditus – ikki jinsli gulli bodring Var.hardwickii - yovvoyi bodring. www.arxiv.uz

• Ochiq maydon navlarining poyalari har xil uzunlikka ega o’rmalovchi lianalardir. Uzunligi bo’yicha kalta 60 sm gacha, o’rtacha – 61-150 sm. va uzun - 150 sm dan baland poyali navlari bo’lib, poyasi ning uzunligi bir necha santimetr kalta poyali navlari (pakana) ham mavjud. • Ko’pchilik navlari monopodial tarzda shoxlanadi, o’sishning de tirminant tipi ham bor. • SHoxlanishiga qarab bodring navlari: a) kuchli shoxlanadigan (8 tadan ortiq yon shoxlar hosil qiladi), b) o’rtacha shoxlanadigan (5-8 tadan shoxlar hosil qiladi) va v) kuchsiz shoxlanadigan (1-4 shox be radi). www.arxiv.uz

• Sust shoxlanadigan ba’zi detirminant navlari shoxlanmaydi. Yopiq maydonlarda ekiladigan ba’zi navlar uchun shoxlanishning o’z – o’zidan idora etilishi xosdir. Ular 3 xil: • 1.Poyaning uchki ko’rtagi ustunlik qilib, o’sish to’xtab qoladi, shu ko’rtak chimdib olib tashlansa keyin shoxlanish boshlanadi (Dinzo-si navi). • 2.Bosh poyada birdaniga bir nechta tuguncha o’sib borishi uchun shoxlanish to’xtab qoladi. • Bosh poyaning hosili yig’ishtirib olingandan so’ng shoxlanish boshlanadi (Estafeta, Syurpriz, Aprel ь skiy, Zozulya va h.z). • 3. Bunday o’simliklarda 2-3 bug’im hosil bo’lgandan keyin o’sishdan to’xtaydigan oxirgi (detarminant) tipdagi shoxlar chiqib, shoxlanishni to’xtatib qoladi. Ularda bosh poyaning o’sishi o’simlikka nisbatan barvaqt tugaydi. • Mevalarining uzunligi bo’yicha 3-70 sm gacha, og’irligi – 20-300 gr, rangi – oqdan to’q yashilgacha, tekisligi – tekisdan qovurg’ali va ti kanak dumboqchali bo’lishi mumkin. www.arxiv.uz

• Bodring bir uyli ikki jinsli o’simlik erkak gullari shoda tar zida tugunchaga birlashgan. Ularda 5 ta changchi bo’lib, ularning 4 tasi birlashib o’sgan, urg’ochi gullari yakka, ba’zan 2-3 tadan bo’lgan, urug’chali, 3 uyali, tugunchada 4-5 ta urug’ hosil bo’lgan. • Gullari o’simlikda unib chiqqandan 35-55 kunda ochila boshlaydi. Urg’ochi gullar erkak gullarga nisbatan 6-7 kun keyin ochiladi. • O’simliklarning pastki qismida - faqat erkak gullari, o’rta qismida ham erkak va ham urg’ochi gullari, uchki qismida esa asosan urg’ochi gullari joylashadi. www.arxiv.uz

• Katta – kichikligi va fertilligi bo’yicha (o’simlikda erkak gul) 4 xil bo’lib : • Yuksak (97-98%) darajadan fertillikka ega eng yirik gul lar. (Ular novdaning birinchi qismida bo’lib endi gulga kiriyotgan va yal pisiga gullagan paytda hosil bo’ladi.) • Fertilligi yuqori (yirik, o’simlik qiyg’os gullaganda novda ning ikkinchi qismida ochiladi.) • Mayda steril gullar novdaning ikkinchi qismida o’simliklar qiyg’os gullaganda ochiladi. • O’simlikning uchki qismidagi mayda steril gullar gullanish ning oxiriga kelib ochiladi. www.arxiv.uz

• Uzbekskiy 740 navida o’rtacha har bir o’simlikda erkak gullar 185- 218 ta, urg’ochi gullar 65-75 ta, Margilanskiy navida 182-212 ta erkak 50- 60 ta urg’ochi gullar hosil bo’lishi aniqlangan. • O’sishni idora etuvchi gidrel va kompozan moddalariga ta’sir etirib erkak gullarning tug’ilishini kechiktirib, urg’ochi gullar tug’ilishini kuchaytirish mumkinligi aniqlangan. • Bodring hashorotlar yordamida changlanadi. Asosiy hashorot asa larilar bo’lib, bunda chumoli ham ishtiroq etadi. CHanglar 3 kun o’z changlash qobiliyatini saqlaydi. CHang ravshan yorug’lik va yuqori (27 – 300S) haroratga bardosh bera olmaydi. Gullar asosan ertalab ochiladi. • Erkak gullar ochilgandan keyin 1-2 kun urg’ochi gullar esa 3-4 kunda so’lib qoladi. Bodringning germofrodit gullar hosil qiladigan, shuningdek, asosan erkak va urg’ochi gul tugib, qisman 2 uyli bo’ladigan xillari ham bor. Selektsiyada geterozisni yuzaga chiqarish uchun ularning ana shunday xususiyatidan foydalanadi. www.arxiv.uz

• Bodringda, ayniqsa issiq xonalarda o’stiriladigan yirik mevali navlarida partenokarpiya hodisasi keng tarqalgan. Urug’i bo’lmaydigan mevalar ochilgan mevalarning tovarlik sifatlarini uzoqroq saqlab qolishga va mevalarni ko’proq vaqt oralatib, kamroq marta yig’ib olishga imkon beradi. O’simliklardagi jami urg’ochi gul larning o’rtacha 56.7 –66.7 % gullarida mevalar hosil bo’ladi, to yetil guncha esa 27% mevalar saqlanib qoladi. Mevalarda o’rtacha 196-225 ta, bir to’p o’simlikda esa 1052-1093 ta urug’ hosil bo’lgan. Bundan tashqari 11-14% yetilmagan urug’lar hosil bo’lgan. Yetilish davrining oxiriga kelib (45- 50 kunlik) urug’larning 1000 tasining og’irligi – 28 gr, unuvchanligi – 96-98% ni tashkil etadi. www.arxiv.uz

• Umuman o’rtacha bodringda 1000 dona urug’ og’irligi 15- 25 gramm bo’lib, 1 kg da 40-60 mingta urug’ bo’ladi, 1m3 hajmda omborxonada 600-650 kg urug’ saqlash mumkin. • Bodring urug’i 6 – 8 yil unuvchanligini saqlash mumkin, lekin 1-2 yili unuvchanligi yuqori bo’ladi. • 2. Selektsiya yutuqlari va yo’nalishlari. O’zbekistonda Farg’ona vo diysi va Toshkent vohasida qadimdan ekilib kelinadi va xalq selek tsiyasi yo’li bilan bir qancha jaydari navlardan populyatsiyalar yaratil gan. • O’zbekistonda ilmiy selektsiyasi VIRning O’rta Osiyo tajriba stantsiyasida boshlangan. • SHu paytda oq tumshuq navi populyatsiyasi, Tashkentskiy – 86 (1952 y) www.arxiv.uz

• SHu paytda oq tumshuq navi populyatsiyasi, Tashkentskiy – 86 (1952 y) navlari yaratilgan. Mahaliy navlar orasida tuzlashga yaroqli, tez pishar va kasalliklarga chidamli navlari yo’q. SHuning uchun selektsiya ishlarida Yevropa navlaridan foydaldanish lozim bo’ldi. Ulardan cha tishtirish usuli bilan Kuylukskiy 262, Pervenets O’zbekistana 262 (1965), Ranniy 646 (1964), Gulnoz (O’zbekskiy 740 x Parad) (1994 y), navlari yaratilgan. • O’zbekistonda un shudringga chidamli Parad va Konkurent uni versal navlari ham rayonlashtirilgan. • Bodring selektsiyaning asosiy yo’nalishlari quyidagilardir: • Ochiq maydonlarda yetishtirish uchun salatbopp va koservalashga yaroqli nav va duragaylari yopiq maydonlarda – salatbop nav va dura gaylar, qimmatli hisoblanadi. • Har 2 maydonlarda ham yuqori hosildorlik, kassalik va zararku nandalarga chidamli, xushxo’r, tovar sifati yaxshi meva beradigan, mahalliy sharoitga mos va transportda tashish uchun mos navlar yara tish selektsiyaning asosiy vazifalaridan hisoblanadi. www.arxiv.uz

• Bundan tashqari ochiq maydonlarda – g’alla, sabzavot ekinlaridan keyin pishib yetiladigan, takroriy ekin uchun mos, tezpishar, hosilni 1-2 terilgandan keyin yoppasiga yig’ishtirib olishga moslashgan na v- lar yaratish maqsadga muvofiq. • Yopiq grunt uchun – yilning turli fasllarida o’sa oladigan, har xil inshootlar uchun mos, tezpisharligi bo’yicha har xil, ko’proq urg’ochi gullar hosil qiladigan, sovuqqa va keskin harorat o’zgarishga chidamli navlar qimmatlidir. • Bodring selektsiyasi usullari selektsiya ishining yo’nalishga qarab belgilanadi. • Jaydari navlarni yaxshilashda – urug’larning yarmini ekish usu lidagi oilaviy tanlash usullari, so’ngra yaxshilovchi ommaviy tanlash usuli ko’proq samara beradi. Dastlabki populyatsiyalar yaratishda – po liplodiya, mutatsiya,to’qima ekini, gen injeneriyasi usullaridan keng foydalanilmoqda. www.arxiv.uz

• Bodring selektsiyasining asosiy usullaridan biri duragaylash dir. Buning uchun avval navning modeli yaratilib, ota va ona juft lari tanlanib, tanlash usullari ishlab chiqiladi. • Bodring selektsiyasi jarayoni qo’yidagicha: kolektsion (pitomnik) yoki duragay pitomnik, selektsion pitomnik, nazorat pitomnigi, dast labki nav sinash, konkurs nav sinovi va Davlat nav sinashidan ibo rat. • CHatishtirilgan Fda quyidagi belgilarning dominantligi kuzati ladi: qora tuklilik – oq tuklilikdan. • Yirik dumboqchali yuza - silliq yuzadan, yashil mevalar - oq ran gdan, partenokarlik – oddiydan, to’rsimon mevalar – to’rsizlikdan va h.k. • Tezpishar navlar kechpishar navlar bilan, kalta palakli navlar uzun palakli navlar bilan chatishtirilganda F da odatda oraliq for malar hosil bo’lgan. www.arxiv.uz

• 3. Urug’lik o’simliklarni yetishtirish texnologiyasining xu susi yatlari. Bodring mevalari iste’mol uchun ko’k holida foydalanilgani uchun urug’lik o’simliklarni yetishtirish texnologiyasi oziq - ovqatga yetishtiriladigan texnologiyadan biroz farq qiladi, lekin ko’pgina umumiy tomonlari ham bor. Ular quyidagilar: • o’tgan yil bodring ekilgan joyga, ekilmasligi kerak (biologik ifloslanadi); • urug’lik uchun (kategoriya urug’lardan foydalaniladi); • etishtirish davomida 20 t go’ng, N 150 150, R150 K75 kg so linishi ke rak. • Urug’lik mevalar 3.5 – 4 oydan keyin yetilib pishadi. SHuning uchun O’zbekiston sharoitida takroriy ekin sifatida yetishtirib urug’ olib bo’lmaydi. • O’zbekistonda bodring aprelning oxirlarida ekilsa o’simliklar yaxshi o’sib, rivojlanib, urug’lik mevalardan to’la shakllanib sifatli urug’lar olish mumkin. Mevalari yetilish davriga kirganda kamroq sug’oriladi. www.arxiv.uz

$• Urug’lik o’simliklarda o’suv regulyatorlaridan foydalanish mum kin. O’simliklar 2-3 ta chinbarg chiqarganda 300-400 ml\l hisobidan gidrel va kompozan sepilsa o’simliklarning o’sish sekinlashadi, urg’ochi gullari va tugunchalar soni ko’payadi, urug’ hosildorligi oshadi. • O’simliklarda har birida o’rtacha 3 dona meva qoldirilsa hosil eng yuqori bo’lgan. Buning uchun 2-3 marta ko’k mevalar teriladi. Bunda urug’ hosildorligi pasayadi, lekin urug’ sifati oshadi. • 4.Urug’larning nav va ekish sifatlarini saqlab qolish va yaxshi lash usullari. Bodring urug’chiligida avvalo navlarning mexanik va biologik ifloslanishiga yo’l qo’ymaslik kerak. Buning uchun bitta xo’jalikda bitta navning urug’chiligi yo’lga qo’yilgani ma’qul. Agar bir nechta nav ekilsa ochiq maydonlarda kamida 1000 m, yopiq maydon larda 500 m fazoviy izolyatsiya masofasi bo’lishi lozim. Nav tozalash ishlari ka mida uch marta o’tkaziladi: ekinlar gullashi oldidan, ko’k mevalari paydo bo’lganda va urug’lik mevalari yetilganda. www.arxiv.uz$

• Aprobatsiya mevalari yetilib kelayotganda o’tkaziladi. Yaxshi chang lanishi uchun har 2 ga yerga 5 ta asalari uyalari qo’yilishi kerak. • Ekinboplik sifatlarini yaxshilash uchun optimal temperatura, ekish muddatlari, oziqlantirish va sug’orish tartibiga rioya qilish, urug’likni o’z vaqtida yig’ishtirib olish va yaxshilangan tanlash ishla rini olib borish kerak. • Urug’i uchun tanlanganda superelita olish uchun umumiy o’simliklardan 5 %, elita 40-50%, 1 reproduktsiya 70% yaxshi meva larni tanlash mumkin. • Urug’lar quyidagi talablarga javob berishi kerak. 1 kategoriyali urug’lar kamida – 98%, 2 kategoriyali urug’lar- 96%, 3 kategoriyali urug’lar 90% tozalikka ega bo’lishi kerak. • Ekinboplik sifatlari bo’yicha bodringning 1 klass – unuvchan ligi kamida – 90%, 2 klass – unuvchanligi kamida – 70% bo’lishi lo zim. www.arxiv.uz

• Urug’lik mevalarni terish, urug’larni ajratib olish ishlash va saqlash. Mevalar navga xos rangga kirgan, ayrimlari yumshab qolgan, o’simliklarning barglari bilan poyalari biroz qurib boshlagan dav rida teriladi. Mevalar saralanib kasallangan, mayib- majruhlari olib tashlanadi. Yetilmay qolganlari 5-20 kun dimlab qo’yib yetilti riladi. Buning uchun mevalar qalinligi 1-1, 5 m qilib yoyib qo’yiladi. • Terish vaqtida urug’larning namligi 35-38% bo’ladi. Mevalar – urug’lar SOM- 2 markali mashina, yoki qayta uskunalangan SK-5 va SK-4 kombaynlari yordamida ajratiladi. Urug’lar bijg’itib (2-3 kun) turpidan ajratiladi. Turp qo’lga olib qisib ko’rilganda qo’lda faqat urug’lar qolgan davrda ular yuvilib tsentrifugaga – o’tqaziladi va na mligi 13-14,5 % gacha quritilib, so’ng bu namlik 8-10 % gacha shamol latib quritiladi. www.arxiv.uz

• Urug’lar ORS-2 markali pnevmokoloniya va MOS – 2.5 markali Pnevmostolda zichligiga qarab saralanadi. • Mevalar – urug’lar chiqimi ekining navi va yetiltirish sharoitla riga bog’liq bo’lib 1 t urug’lik mevadan – 15-25 kg urug’ olish mumkin. O’rtacha har bir dona urug’lik mevadan – 5 g urug’ olinadi. O’rtacha urug’ hosildorligi gektaridan 150-200 kilogrammni tashkil etadi. www.arxiv.uz

Adabiyotlar r o’ yxati: 1. A. Abdukarimov D.T., Safarov T.S., Ostonaqulov T.E.. «Dala ekinlari selektsiyasi, urug’chiligi va genetika asoslari». Toshkent., «Mehnat», 1989 y. 2. Bo’riev X.CH. «Sabzavot ekinlari selektsiyasi va urug’chiligi». Toshkent. 1999 y. 3. Bo’riev X.CH., Boymatov K., Juraev R., «Meva va rezavor meva ekinlari selektsiyasi va navshunosligi». Toshkent, «Mehnat», 2001 y. 4. Veselovskiy I.A., «Selektsiya i semenovodstvo ovo щ n ы x i plo dov ы x kul ь tur»., Leningrad., «Kolos»., 1965 g. 5. Gusaeva I.N. «Yablonya v vashem sadu»., M., izd. MGU., 1992 g. 6. Kul ь kov O.P., «Fiziologiya i bioximiya sezennogo razvitiya plodov ы x v Uzbekistane»., Tashkent. «Fan»., 1978 g. 7. Mirzaev M.M., Sobirov M.K. «Bog’dorchilik»., Toshkent., «Mehnat»., 1987 y. 8. Proxorov I.A., Potapov S.P. «Praktikum po selektsii i seme novodstvu ovo щ n ы x i plodov ы x kul ь tur»., M., «Agropromizdat», 1988 g. 9. Pod red. Ozolina G.P. «Orexoplodn ы e v Uzbekistane»., «Tosh kent., «Mehnat»., 1990 g. 10. Selektsiya i sortovedenie plodov ы x i yagodn ы x kul ь tur. (Pod redaktsiey A.S.Tatarintseva)., - M., 1981 g. 11. Sobirov M., «Tomorqa bog’dorchiligi»., Toshkent., «Mehnat»., 1991 y. 12. Trusevich G.V. «Intensivno sadovodstvo»., M., «Rossel ь xoziz dat»., 1978 g. www.arxiv.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR! www.arxiv.uz

O'xshashlar

Bog’larda sanitar kesish usullari va uni o’tkazish texnologysi

Yangi sabzavotlar

Sabzavot ekinlari urug’chiligining xususiyatlari

Anjir ko'chatini yetishtirish texnologiyasi

Meva urug’ tuzilishi, tiplari va klassifikatsiyasi. Jinsiy ko’payish evolyutsiyasi