Vitaminlar olinishi, fizik va kimyoviy xossalari - Biotexnologiya - Slaydlar

Vitaminlar olinishi, fizik va kimyoviy xossalari

Yuklangan vaqt:

03.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

13278.338867188 KB

Ko'chirib olish

Vitaminlar olinishi, fizik va kimyoviy xossalari

Reja: 01 02 Vitaminlar tarixi Vitaminlar klassifikatsiyasi 0504 Yog’da eriydigan vitaminlar 03 06Suvda eriydigan vitaminlar Vitaminlar yetishmo’vchiligi Vitaminlarning olinishi

01. Vitaminlar tarixi

Vitaminlar ochilishida N.I.Lunin ning xissasi katta 1880 yilda u tajribidaoqsil, uglevod, yog’, tuz va suvdan tashqari normal rivojlanish, o’sish va xayvonlarxayotida o’ziga xos tabiatli moddalar mavjudligini (sut misolida ) ko’rsatadi.

Golland vrachi X.Eykman uzoq vaqt Indoneziyaning Yava orolida ishlab 1897 yili beri-beri kasali sababchisi tozalangan guruch xisobidan ekanligini ko’rsatadi, agar gurunch po’stlog’I yoki po’stloqlarining suvli ekstrakti ovqatda ishlatilsa bu kasal bo’lmasligini isbotladi. 1906 yilda guruchda organizmga kerakli modda borligi xaqida xulosa qilindi.

« Vitamin” yani “ hayot aminlari” iborasi 1912 yilda polshalik bioximik I.Funk tomonidan taklif etildi.

02. Vitaminlar klassifikatsiyasi

Vitaminlar eruvchanligiga ko‘ra ikki katta sinfga bo‘linadi: 1. Yog‘da eriydigan vitaminlar.(A, D, E, K) 2. Suvda eriydigan vitaminlar. (B1, B2, PP, B6, B12, Bs, B3, H, C, P) O‘simliklar tarkibida vitaminlarga aylanuvchi ma’lum organik moddalar sintezlanib, ular provitaminlar deyiladi

Vitaminlarning funktsional klassifikatsiyasi mavjud. Bunday tasnifning jadvali quyidagicha ko'rinadi:

Harflarda ifodalanishi Biokimyoviy nomi Maxsus ta’sir qilishi B, Tiamin Asabga qarshi (beri-beridan saqlaydi) B2 Rioboflavin Rioboflavinazozdan saqlaydi Вз Pantoten kislotasi Dermatitga qarshi B5(PP) Nikotin kislotasi Pellagraga qarshi B6 Pirioksin Oqsillar almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi B12 Sianokobalamin Anemiyaga qarshi B13 Orot kislota Nuklein kislotalar sintezida ishtirok etadi B15 Pangamat kislota To'qimalarning kislorodni o’zlashtirishiga yordam beradi Be Folasin, foliy kislotasi Anemiyaga qarshi Вт Karnitin Anemiyaga qarshi С Askorbin kislota Singaga qarshi н Biotin Seborriyaga qarshi N Lipoil kilota Lipotrop U Metilmetionin sulfoniy xlorid Yaralar omiliga qarshi Р Bioflavinoidlar Tomirlar o’tkazuvchanligini oshiradi

03. Suvda eriydigan vitaminlar

Suvda eriydigan vitaminlarga B guruh vitaminlar (B1, B2, B3, va h.k.), biotin, xolin, P, C vitamin va boshqalar kiradi. Ularning tarkibi, tuzilishi va ta’sir etishi yog’da eriydigan vitaminlarnikiga nisbatan ancha yaxshi o’rganilgan. Ular asosan kofermentlar sifatida metabolitik jarayonlarda ishtirok etadi.

Bular organizmda yetishmasa ikki komponentli fermentlar aktivligi tamoman susayib, ayrimlari mutlaqo sezilmasligi mumkin. Shuning uchun ham bu vitaminlarga xos avitaminozlar moddalar almashinuvida chuqur o’zgarishlar keltirib chiqaradi. Agar ular o’z vaqtida davolanmasa, yomon oqibatlarga olibkeladi. Meva-sabzavotlar va boshqa o’simliklar vitaminlarning asosiy manbai hisoblanadi.

B1 vitamini – tiamin (anevrin, aneyrin) oq kristall modda, kimyoviy tabiatiga ko’ra pirimidinning tiazolli hosilasidir

B1 piruvatdekarboksilaza tarkibiga tiaminpirofosfat shaklida kiradi. B1 ning fosfat efiri maxsus oqsil bilan birikkan holda piruvatdekarboksilazani hosil qiladi, u esa pirouzum kislotani sirka aldegidi va karbonat angidridigacha parchalaydi. Timin biologik funksiyasi eng yaxshi o’rganilgan vitaminlardan biridir. Odam organizmida bu vitamin yetishmaganda kelib chiqadigan asosiy kasallik beri-beri (polinevrit) deb ataladi.

B2 vitamini –riboflavin to’q –sariq rangli kristall modda. U 1879 yili sigir sutining sariq pigmenti sifatida aniqlangan.

Kimyoviy tuzilishi Karrer va Kun tomonidan 1935 yili isbotlangan. Tuzilishi asosida flavin nomi bilan aytilgan izoalloksazin geterosiklik sistemasi yotishi aniqlangan. Asosiy manbalari sut, sabzavot, hamirturush, jigar, buyrak. B2 yetishmovchiligida teri kasaliklari yuzaga keladi: seborreya, psoriaz, xeyloz. So’ng qon sistemasini xastaligiga o’tib borishi mumkin. Sog’lom odamga 2-4 mg/sutka; kasalga esa 5-19mg/sutka zarur

B2 vitamininig fosforli birikmalari oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarini katalizlovchi flavinli fermentlarda kofermentlik vazifasini bajaradi. Uglevod, lipid va 30 yog’lar metabolizmida ishtirok etadi. Gemoglobin biosintezida, ko’z gavharining ravshan bo’lishida qatnashadi.

B3 vitamini-pantotenat kislota yopishqoq, och sariq rangli yog’simon suyuqlik. Pantoten kislotasini 1938 yili Uilyams xamirturushdan ajratib olgan va tuzilishini isbotlagan. Sintezi 1940 yili amalga oshirilgan. Inson organizmida yetarli miqdorda sintezlanadi.

B3 vitaminining asosiy biologik funksiyasi Koferment-A tarkibiga kirib, oqsil, uglevod va yog’lar metabolizmida, steroid gormonlar biosintezida ishtirok etishdir.

B3 gipovitaminoz davrida odamning ishtahasi yoqoladi, ozib ketadi, teri kasalligiga (dermatitga, teri tushishiga) yo’liqadi. Yosh organism o’sishdan to’xtaydi. U barcha o’simlik va mikroorganizmlarda (jumladan, ichak florasida) 32 sintezlanadi. Odamning unga bo’lgan sutkalik talabi 10-25 mg. O’simlik-larning yashil qismlarida, jigarda, tuxum sarig’ida, shuningdek, sutda pantotenat kislota ko’p bo’ladi.

PP vitamin-nikotin kislotasi (Pellagra preventing factor), niasin kimyoviy tabiatiga ko’ra nikotin kislota va uning amidi hisoblanadi.

Nikotin kislotasi(niatsin) va nikotinamid baravar fiziologik faollikka ega, lekin haqiqiy vitamin nikotin kislotasi hisoblanadi. Nikotin alkaloidi hosilasi sifatida XIX - asrdan ma’lum. 1911-12 yillar xamirturushdan, sholi qipig’idan tabiiy birikma sifatida Funk tomonidan ajratib olingan. Odamning bu vitaminga bo’lgan talabi 15- 25mg/sutka. Har ikkala vitaminlar sut, baliq, sabzavot, meva, grechka, jigar, buyrak, mushaklarda uchraydi.

Bu vitamin yetishmasa, teri kasalligi-pellagra (pellagra-italyacha- g’adir-budur teri degani) kelib chiqadi. Pellagraning oldini oluvchi degan so’zlarning bosh harflari olinib, PP vitamin deb ataladi.

B6 vitamini-piridoksin (adermin) uch holatda (I,II,III) uchraydi. I birinchi marta 1932 yili guruchdan ajratib olingan. tuzilishi 1939 yili isbotlangan. II va III tuzilishi 1944 yili sintez usulida isbotlangan. Katta sog’lom odamlarda oshqozonda yetrali miqdorla sintezlanadi. Hayvonlarda yetishmovchiligi teri kasalliklariga, anemiyaga, o’sishning susayishiga sabab bo’ladi.

B6 vitaminining fosforli birikmalari aminokislotalar almashinuvida ishtirok etadi. B6 avitaminozning asosiy belgisi dermatit (terining yallig’lanib, g’adir-budur bo’lib qolishi), seborreya hisoblanadi. Bunda odamning ishtahasi yo’qolib ko’ngil ayniydi. Bolalarda oyo’q, qo’l falaji ham kuzatiladi. Odamning bu vitaminga bo’lgan sutkalik talabi 1,5- 2mg. U bug’doy murtagida, no’xat va loviyada, go’sht mahsulotlarida eng ko’p bo’lishi aniqlangan.

B12 vitamini-kobalamin (sinonimlari: oksikobalamin, siankobalamin, qon yaratish faktori, antianemiya vitamin). B12 vitamini guruhiga tarkibi va tuzilishi jihatdan qisman farq qiladigan, lekin biologik aktivligi o’xshash bo’lgan bir necha xil moddalar kiradi. Ularning molekulasi asosini 4ta pirrol halqa yoki 5,6- dimetilbenzimidazol tashkil etadi. Molekulasi markazida Co3+ joylashgan. R.Vudvord sintezini amalga oshirgan. Bu vitamin tarkibida sianid ioni bo’lganligi uchun siankobalamin deb ataladi. U qizil rangli kristall modda, hidsiz, mazasiz, suvda va spirtda yaxshi eriydi. Uning boshqa hosilalaridan, masalan, oksikobalamin tarkibida sianid guruhi o’rnida gidroksil guruhi saqlaydi.

B12 avitaminozning asosiy belgisi xavfli anemiya (xavfli kamqonlik kasalligi) hisoblanadi. 35 Kobalaminning asosiy fiziologik funksiyalaridan biri eritrositlar shakllanishida ishtirok etishidir. Shuning uchun ham avitaminoz davrida xavfli kamqonlik kasalligi kelib chiqadi. Bu kasallik nerv sistemasi buzilishi va oshqozon shirasi tarkibidagi kislota miqdori keskin pasayishi bilan kichadi. Agar u o’z vaqtida davolanmasa yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Odamning B12 vitaminiga bo’lgan sutkalik talabi juda oz bo’lib, 2,5-5mkgni tashkil etadi. Bu vitamin qoramol jigari va buyragida, shuningdek, baliq mahsulotlarida ko’p bo’ladi.

B15 vitamini-pangamat kislota. Pangamat kislota o’ziga xos hidli, biroz achchiq mazali, oq kukun holidagi modda. Tarkibi quyidagicha:

Pangamat kislotaning tarkibi metil guruhiga boy bo’lganligi uchun u metil guruhlar tashilishida muhim rol o’ynasa kerak, deb taxmin qilinadi. B15 vitamini o’simlik mahsulotlarida, ayniqsa, ularning urug’ida ko’p bo’ladi. Uning preparatlari yurak- tomir, teri kasalliklarini davolashda, shuningdek, xronik gepatitda ko’p ishlatiladi.

B15 1950 yili bir qator o’simliklarni urug’laridan ajratib olingan. Keyinchalik guruch, xamirturush, qoramol qonida, otning jigarida borligi aniqlangan. Biologik vazifasi kislorod yetishmovchiligini oldini oladi. Xolin, metionin, adrenalinni biosintezida ishtirok etadi.

Bc vitamin-folat kislota. Folat kislota sariq rangli kristall modda, suvda yomon eriydi. Foliy kislotasi tuzilishini Uilyams 1941 yili isbotlagan. Uning tarkibi pteridin, aminobenzoat va glutamat kislota qoldiqlaridan iborat. Shuning uchun u pteroilglutamat kislota deb ham ataladi

Uning bir necha xil vakillari aniqlangan bo’lib, ular tarkibidagi glutamat kislota qoldig’ining soni bilan farqlanadi. Uning qaytarilgan ko’rinishi tetragidrofolat kislota (H4F)ning asosiy biologik funksiyasi bir uglerodli guruhlarning ko’chishi bilan boradigan reaksiyalarda koferment sifatida ishtirok etishidir.

U o’simliklarda, mikroorganizmlarda, jumladan, ichak mikroflorasi tomonidan sintezlanadi. Bu vitamin yetishmaganda odamda kamqonlik kelib chiqadi. Unga bo’lgan sutkalik talab 2-3mg atrofida. U jigarda, buyrakda, o’simliklarning yashil qismlarida ko’p bo’lishi aniqlangan. Qon yaratish tizimi xastaliklarini yengish uchun ishlatiladi. Saratonni ko’rsatilgan turidan davo bo’lishi mumkinligi e’tirof etilgan.

H vitamini - biotin rangsiz, suvda va spirtda eriydigan kristall modda. Molekulasi optic aktivlikka ega. Molekulyar kislorod va sulfat kislota ta’siriga chidamli, lekin kuchli oksidlovchilar-nitrat kislota, vodorod peroksid muhitida parchalanib ketadi. Tarkibida oltingugurt saqlashi va juda muhim biokimyoviy reaksiyalarda ishtirok etishi bilan boshqa vitaminlardan farq qiladi.

Biotin (bios-hayot) nomi ham shundan kelib chiqqan. Uning tuzilishi va fermentativ reaksiyalarda ishtirok etishi mexanizmi juda yaxshi o’rganilgan. Tuxum sarig’idan 1935 yiil Kyogl tomonidan ajratib olingan. Nemischa haut (teri) so’zidan nomlangan.

H avitaminozning belgisi dermatit, ekzema va seborreya hisoblanadi. U o’simliklar bargida, ayniqsa, aloeda, karamda, piyozda, shuningdek, buyrakda, go’shtda, sutda va tuxum sarig’ida ko’p bo’ladi. Odamning unga bo’lgan talabi 9 mkg. Umuman, H avitaminoz odamda kam uchraydi, lekin uni oson keltirib chiqarish mumkin. Agar xom tuxum ko’p iste’mol qilinsa, tezda biotin yetishmasligi seziladi, ya’ni bunda tuxum tarkibida uchraydigan oqsil-glikoprotein biotin bilan suvda erimaydigan kompleks hosil qiladi, bu kompleks ichak orqali so’rilmaydi.

C vitamini – askorbin kislota - nordon mazali, rangsiz kristall modda. U suvda vitaminlar ichida qizdirishga eng chidamsizi hisoblanadi. Ovqat tayyorlash jarayonida uning ko’p qismi kislorod ishtirokida parchalanib ketadi. Shuningdek, u og’ir metallartemir, mis, kumush va boshqalar tuzi ishtirokida ham oson oksidlanib parchalanishi tezlashadi.

Askorbin kislota kimyoviy tabiatiga ko’ra diketogulon kislotaning laktoni hisoblanadi. U organizmda oksidlangan va qaytarilgan holatda uchraydi, suvli muhitda qizdirilsa, diketogulon kislotaga aylanadi. Bu qaytmas jarayon bo’lib, hosil bo’lgan mahsulot vitaminlik aktivligiga ega emas:

Askorbin kislota organizmda oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida ishtirok etadi.

C vitamin gipovitaminozida qon tomirlari, ayniqsa kapilyarlar o’tkazuvchanligi buzilib, teri ostiga qon quyilishi, milkdan qon ketishi kuzatiladi, bu kasallik singa yoki skorbut kasalligi deb ataladi. Odam singa bilan kasallanganda gialuronat kislota va maxsus oqsil-kollagen biosintezi ham buziladi. Bu o’z navbatida suyak to’qimasining shikastlanishiga, tishlar mo’rt bo’lib, tushib ketishiga sabab bo’ladi

C vitamin odam odam organizmida sintezlanmaydi, shuningdek, boshqa vitaminlarga o’xshash zahira holda saqlanmaydi. Unga bo’lgan sutkalik ehtiyojkatta-25- 75 mg. U na’matakda, qalampir, ko’k piyoz, ukrop, tokning yosh barglarida, rayhon va boshqalarda ko’p bo’ladi. C vitamin 1918-1925 yillarda o’rganib limondan ajratib olgan. So’ngra karam, bulg’or qalampiri, qoramolning buyrak usti bezidan ajratib olingan. Tuzilishini 1933 yili Karrer aniqlagan.

P vitaminlari bir qator flavonoid tuzilishli birikmalarni birlashtiradi Ular qisman C avitaminozini davolaydi: kapillyar tomirlarni mo’rtligini pasaytiradi. Tuzilishini Sent Derdi 1936 yili aniqlagan. Katexinning glikozidi rutin (P=disaxarid) P vitaminlar sarasiga kiradi. Ko’p o’simliklar tarkibida mavjud

Q vitaminlari izoprenoid birligini soniga ko’ra (ubixinon formulasida n=6-10) ko’ra turli bo’ladi. Ular o’simlik, hayvon va mikroorganizmlarda aniqlangan. Nafas olish faoliyatini meyorlaydilar. Sog’lom organizmda yetarli miqdorda sintezlanadi.

04. Yog’da eriydigan vitaminlar

Yog’da eriydigan vitaminlarga A,D,K,E va F vitaminlar guruhi kiradi. Ular yog’da va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Bu guruh vitaminlarning eng muhim biologik xususiyatlaridan biri organizmda zahira holda to’planishidir. Shuning uchun organizm ma’lum vaqt zarur miqdordagi vitaminni iste’mol qilmasa ham avitaminoz 18 sezilmaydi. Lekin ulardan ayrimlarining organizmga ko’p miqdorda kirib qolishi tezdan har bir vitaminga xos gipervitaminozni keltirib chiqaradi.

A-vitamini 1912 yili yog’larning sovunlanmaydigan qismidan ajratib olingan. Kimyoviy tuzilishi 1931 yili P.Karrer tomonidan isbotlangan. A-vitamini 1912 yili yog’larning sovunlanmaydigan qismidan ajratib olingan. Kimyoviy tuzilishi 1931 yili P.Karrer tomonidan isbotlangan. 1947 yili Issler sintezini amalga oshirgan. Adabiyotda retinol yoki akseroftol sinonimlari ham ishlatiladi. Katta sog’lom odamlarning jigarida ikki yillik zahira to’planadi, ammo chaqaloqlarga oziq-ovqat bilan kiritilishi zarur. A vitaminining ahamityati juda katta

A vitamini yetishmaganda bolalar o’smay qoladi, MNS to’qimalari zararlanadi, ko’z ko’rish faoliyati pasayadi. Vitamin A, A1, A2 lar ko’rish jarayonida katta rol o’ynaydi. Ular asosida ko’rish jarayonini namoyon etuvchi rodopsin moddasining rotinal qismi hosil bo’ladi. Ammo A gipervitaminozi ham xavfli – suyaklarni mo’rtligiga olib keladi

A vitamin kimyoviy jihatdan to’yinmagan halaqali bir atomli birlamchi spirtdir. Uning fiziologik faol ikkita vitameri –A1 va A2 ma’lum.A vitaminning tarkibi β-ionon halqa, ikkita izopren qoldiq va birlamchi spirt guruhidan tarkib topgan:

A1 va A2 vitaminlar och sariq rangli kristall moddalar bo’lib suvda erimaydi, lekin yog`da va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Ular tarkibida qo’shbog’ bo’lganligi uchin odatdagi sharoitda ancha beqaror, oson oksidlanadi. A vitamin faqat hayvonlar to’qimasida uchraydi. Lekin u o’simliklardagi provitamin-karotinlardan sintezlanadi. Karotinlarning α-, β- va γ- shakllari ma’lum bo’lib, ulardan β-karotin biologik jihatdan ahamiyatli. Uning bir molekulasi gidrolizga uchraganda 2 molekula A1 vitamini, ya’ni retinol hosil bo’ladi:

Vitamin D –ergokalsiferol, xolikalsiferol (antiraxitik vitamin). Uning bir necha vitameri ma’lum bo’lib, ulardan D2 va D3 yuqori biologik aktiblikka ega. D vitamini birinchi bo’lib raxit kasalligini oldini olishi ma’lum bo’lgan. Raxit 1650 yildan ma’lum. XVIII-asrdan uni davosi sifatida baliq jigarining yog’i, tuxumning sarig’i ekanligi aniqlangan.1924 yili bolalarni UB-nurlash raxitni oldini olishi ma’lum bo’lgan. D vitaminlardan yetti turi uchraydi. Ulardan D1, D2, D3 yuqori D4 - D7 lar esa pastroq fiziologik faollikka ega. Kimyoviy tuzilishini 19301937 yillar Askyu, Vindaus, 21 Xodjkinlar aniqlagan.

D2 va D3 vitaminlar toza holda kristall modda bo’lib, 115-1160C da suyuqlanadi, suvda erimaydi, lekin atseton, spirt, benzol, xloroform kabi organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Ular odatdagi sharoitda ancha beqaror bo’lib, oksidlovchilar va mineral kislotalar ta’sirida tezda parchalanib ketadi

Organizmda D vitamini yetishmasa, birinchi navbatda, kalsiy va fosfor almashinuvi buziladi. Natijada suyak to’qimasida kalsiy fosfat hosil bo’lish jarayoni buzilib, raxit kasalligi kelib chiqadi. Bunda suyaklar nihoyatda yumshoq bo’lib, hatto gavda og’irligini ham ko’tara olmaydi. Raxit bilan kasallangan bolalarda dastlabki tishlar chiqishi, ayniqsa, dentinning rivojlanishi kechikadi. Shuningdek, u ichki sekretsiya bezlarining idora etilishida, xolesterin almashinuvida muhim rol o’ynaydi.

O‘simlik mahsulotlarida vitamin D ning miqdori ko‘p emas. Hayvon mahsulotlaridan jigar, tovuq tuxumi, baliq, sut, sariyog‘da ko‘p bo’ladi. Biroq organizmda uning asosiy qismi quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’sirida sterollarning hosilalaridan vujudga keladi. D2 vitamini quyoshning ultrabinafsha nuri ta’sirida ergosterindan,D3 7-degidroxolesterindan hosil bo’ladi.

Odam bahorda va kuzda serquyosh havoda uzoq vaqt bo’lganda unga ehtiyoj sezilmasligining boisi ham mana shunda.Uning yana bir xususiyatlaridan yana biri jigar va yog’ to’qimasida zahira holda to’planishidir. Undan organizm zarur vaqtda istaginicha foydalana oladi. Keyingi vaqtda bu vitamin preparatlari raxitga qarshi ehtiyor chora sifatida, ayrim hollarda oshqozon va ikki barmoqli ichak yaralarida, jigar kasalliklarida keng qo’llanilmoqda.

E vitamin (α-tokoferol) 1936 yili Evans tomonidan bug’doydan ajratib olingan. Tuzilishini 1937 yili, sintezini 1938 yili Karrer bajargan. E guruh vitaminlar aromatik halqadagi metil guruhlar soni bilan farqlanadi. Faqat o’simliklarda sintezlanadi: 23 bug’doy, guruchda; kungaboqar, makka, soya yog’laridan, ko’katlarda. Hayvonlarda yetishmovchilik naslsizlikka keltiradi. Odam organizmining talabi, bolalarga 5mg/sutka, kattalarga 10-25 mg /sutka to’g’ri ovqatlanishda oson qoplanadi.

E vitamini –tokoferol ko’payish vitamini, u kimyoviy tabiatiga ko’ra uzun yon zanjir tutuvchi halqali spirt bo’lib, odatdagi sharoitda rangsiz, moysimon suyuqlik. Organik erituvchilarda yaxshi eriydi, kimyoviy ta’sirlarlarga nisbatan barqaror bo’lsa ham, ultrabinafsha nurlar ta’sirida tez parchalanib ketadi. Tabiiy manbalardan E vitamini aktivligiga ega bo’lgan bir necha xil moddalar olingan

Tokoferollar bir-biridan metil guruhlarining halqadagi soni va joylanishi bilan farqlanadi. β- tokoferolda 7-holatda, γ-tokoferolda 5-holatda metil guruhi bo’lmaydi. Ularda biologik aktivlikni ta’minlashda, ayniqsa, metil guruhlar katta rol o’ynaydi. Shuning uchun bo’lsa kerak, uchta metil guruhi saqlovchi α-tokoferol yuqpori aktivlikka ega.

E vitamini birinchi navbatda organizmlar ko’payishida muhim ahamiyatga ega. Bu vitamin yetishmasa, hayvonlar nasl qoldira olmaydi. Dastlab spermatozoidlarning shakli o’zgarib, xivchini yo’qolib harakatsiz bo’lib qoladi. Keyinchalik vitamin yetishmaslik davom etaversa, ular umuman hosil bo’lmaydi. Urg’ochi hayvonlarda tuxum urchisa ham, embriogenez izdan chiqadi, homila rivojlanishi oxirigacha yetmaydi. Hatto u so’rilib ketishi ham mumkin. Uni ko’payish vitamini deb atash ham ana shundan kekib chiqqan. O’simliklarda E vitamin gul changdonining rivojlanishini ta’minlayd

. E vitamini tabiiy manbalarda keng tarqalgan. Umuman olganda E avitaminozi kam uchraydi. Tokoferollar ayniqsa o’simliklar tarkibida, sut, tuxum, kartoshka, no’xat, qora undan yopilgan non, zig’ir va paxta moyida,sariyog’ tarkibida, yashil sabzavotlarda ko’p uchraydi. Jigar, yo’ldosh, gipofiz bezi va mushaklarda zahira holda to’planadi

K vitamin - filloxinon, antigemorragik vitamin. K vitaminlari koagulyatsiya vitaminlari hisoblanadi. 1929 yili nemis olimi Damm tomonidan o’rganilgan. Izopren soniga ko’ra guruhning bir necha a’zolari mavjud. Ular katta miqdorda o’simliklarda uchraydi. Oshqozonda biosintezlanadi. Antibiotiklar istemoli natijasida yetishmovchilik hosil bo’lishi mumkin

Ular (200 dan past haroratda) kristall btuzilishga ega, atseton, benzol, spirt va efirda yaxshi eriydi. K1 vitamini filloxinon deb ham ataladi. Uning sun’iy vitamerlari ham sintezlangan. Ular ancha sodda tuzilgan bo’lib, tabiiy shakllaridan ham yuqori biologik aktivlikka ega. Suvda yaxshi eriydi, bu ularni vitamin preparatlari sifatida keng 26 qo’llash imkonini beradi

Uning ikkita vitameri K1 va K2 yaxshi o’rganilgan. Ular tabiatiga ko’ra yon zanjir bilan farq qiladigan 2-metil- 1,4-naftoxinonning hosilasidir:

Ulardan eng ahamiyatlisi vikasol va menadion (K3) dir:

K vitaminning asosiy fiziologik aktivligi qon ivishini boshqarishdan iborat. Uning miqdori kam bo’lganda, qonda protrombin va shunga o’xshash oqsillarning miqdori kamayib ketadi, ya’ni ularning jigardagi biosintezi buziladi. Shuning uchun ham gipovitaminoz davrida qonning ivishi sekinlashadi, ayrim hollarda teri ostida, mushaklarda qon quyilishi (gemorragiya) kuzatiladi.

U fosfotransferazalar aktivligini kuchaytirishda, ayrim anabolitik garayonlarda, biologik oksidlanishda ham muhim rol o’ynaydi. K vitamini vodorod va elektron tashishda E vitamin bilan o’rin almashtirishi mumkin. Keyingi vaqtdagi o’rganishlar bu vitamin membranalar faoliyatida ham ishtirok etishini ko’rsatmoqda. Odamning K vitaminga bo’lgan ehtiyoji qisman ichak florasi yordamida ta’minlanadi. Bu vitaminning ichakdan so’rilishi buzilgandagina K avitaminoz kuzatiladi. O’simliklarning yashil qismlarida, pomidorda, jigarda K vitamin ko’p bo’ladi

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Н.А. Абакумова, Н.Н.Быкова Органическая химия и основы биохимии 2. Зефиров Н.С. и др. т.5 Три-Ятр // Химическая энциклопедия. — М.: Большая Российская Энциклопедия, 1998.—783 с. — ISBN 5-85270-3109 3. Гулбаев Я. И. и др. Синтез и кристаллическая структура тиосемикарбазона о- оксиацетофенона //Узбекский химический журнал. – 1997. – Т. 4.Гулбоев Я. И., Исомиддинов Ж. ЎСИМЛИКЛАРНИ ХИМОЯ ҚИЛИШДА КИМЁВИЙ ТАДБИРЛАРНИ ҚЎЛЛАШ //Журнал естественных наук. – 2020. – №. 1. 5.Khudojarov A. B., Gulboev N. I., Sharipov K. T. Synthesis and crystal structure of [MoO~ 2 (2-OC~ 6H~ 4CH (CH~ 3) NNCOC~ 6H~ 5)(CH~ 3)~ 2SO] //UZBEKSKII KHIMICHESKII ZHURNAL. – 1997. – С. 3-6. 6.Gulbaev J. I. et al. Crystal and molecular structure of uranium dioxocomplex with benzoyl hydezone of salicylic aldehyde //UZBEKSKII KHIMICHESKII ZHURNAL. – 1997. – С. 28- 31. 7.Gulbaev J. I. et al. Synthesis and crystalline structure of thiosemicarbasons and o-oxy- acetophenon //UZBEKSKII KHIMICHESKII ZHURNAL. – 1997. – С.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Suvda va yog'da eruvchi vitaminlar fiziologiyasi

Sut va sut mahsulotlarini biologik qiymatini oshirish usullari

Mikroorganizmlar ishtirokida lipidlar ishlab chiqarish

Oqsillarning kimyoviy xususiyatlari

Mikroorganizmlarning tuproqdagi ekologik ahamiyati