Mikroorganizmlar ishtirokida lipidlar ishlab chiqarish - Biotexnologiya - Slaydlar

Mikroorganizmlar ishtirokida lipidlar ishlab chiqarish

Yuklangan vaqt:

05.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5721.1650390625 KB

Ko'chirib olish

MIKROORGANIZMLAR ISHTIROKIDA LIPIDLAR ISHLAB CHIQARISH

REJA: 1. LIPID BU … 2. LIPID ISHLAB CHIQARISH JARAYONI 3. YOG’ MAHSULOTLARI 4. YOG’ MAHSULOTLARINI ISHLAB CHIQARISH JARAYONLARI

LIPIDLAR ( YUNONCHA :LIPOS — YOGʻ ) — BARCHA TIRIK HUJAYRALAR TARKIBIDA BOʻLADIGAN YOGʻSIMON MODDALAR. TIRIK ORGANIZM HAYOT FAOLIYATIDA LIPIDLAR MUHIM AHAMIYATGA EGA. LIPIDLAR BIOLOGIK MEMBRANANING ASOSIY KOMPONENTLARIDAN BIRI BOʻLIB, HUJAYRALARNING OʻTKAZUVCHANLIGIGA, KOʻPGINA FERMENTLARNING FAOLLIGIGA TAʼSIR KOʻRSATADI, NERV IMPULSINI UZATISHDA, MUSKULLAR QISQARISHIDA, HUJAYRALARARO KONTAKTLARNI YUZAGA KELTIRISHDA VA IMMUNOKIMYOVIY JARAYONLARDA QATNASHADI. LIPIDLARNING YANA BIR FUNKSIYASI ENERGIYA REZERVI, HAYVON VA OʻSIMLIKLARDA SUV QOCHIRUVCHI HIMOYA VA TERMOIZOLYASIYA QOPLAMASI HOSIL QILISH, SHUNINGDEK, TURLI ORGANLARNI MEXANIK TAʼSIRLARDAN SAQLASHDAN IBORAT

Yog’larning ahamiyati Yogʻlar ba’zan juda zararli deb aytiladi va bu qisman toʻgʻri. Chunki juda koʻp miqdorda qovurilgan va boshqa “yogʻli” taomlarni tanovul qilish ortiqcha vazn paydo boʻlishiga va sogʻligʻimiz bilan bogʻliq muammolarga sabab boʻladi. Shu bilan birga, yogʻlar tana uchun kerakli va bir qancha muhim vazifalarni ham bajaradi. Misol uchun, bir qancha vitaminlar yogʻda eruvchandir, yaʼni bu vitaminlar tanada yaxshi soʻrilishi uchun yogʻ molekulalari bilan bogʻlanadi. Shuningdek, yogʻlar energiyani uzoq vaqt mobaynida saqlab beradi, ular uglevodlarga nisbatan ikki baravar koʻproq energiya saqlaydi, shu bilan birga, tana uchun izolyatsiyani ham taʼminlaydi. Boshqa barcha yirik biologik molekulalar singari, muayyan miqdordagi yogʻlar tanamizning (va boshqa organizmlarning jismlarini) toʻgʻri ishlashi uchun zarurdir.

LIPID ISHLAB CHIQARISH Bir necha hil oilalarga mansub mikroorganizmlar, masalan, mayda suvo’tlar, bakteriyalar va zamburug'lar (mog'or va xamirturushlar) lipidlar sifatida quruq massasining katta qismini ishlab chiqarish va to'plash qobiliyatiga ega. Lipid miqdori 20% dan ortiq bo'lganlar "yog’li” mikroorganizmlar deb tasniflanadi. Lipidlar Suvo’tlar tana massasini 15-75 foizini tashkil qiladi, bakteryalarning 25-40 foizini, achitqilarning 558-72 foizini tashkil qiladi.

Oʻsimlik moylari — moyli xom ashyolardan ajratib olinadigan mahsulot, oʻsimlik yogʻlari "moylar" deb ataladi. Moylar, asosan, yuqori molekulali yogʻ kislotalarining uch atomli spirtlar (glitserin) bilan hosil qilgan murakkab efirlari — triglitseridlardan (95—97%) tashkil topgan. Triglitseridlar — rangsiz, hidsiz va taʼmsiz moddalar. Oʻsimlik moylari tarkibiga oz miqdorda fosfolipidlar, karotinoidlar, mumlar, vitaminlar, erkin yogʻ kislotalari ham kiradi. Oʻsimlik moylarining hidi, taʼmi, rangi ana shu moddalarga bogʻliq. Oʻsimlik moylariga bodom, yer yongʻoq, zigʻir, zaytun, indov (raps), kanakunjut, kakao, kashnich, kanop, kedr, kokos, kunjut, koʻknor, kungaboqar, lavr, makkajoʻxori, masxar, olcha, olxoʻri, palma, pomidor, gʻoʻza, pista, soya, toʻng, tarvuz, tamaki, uzum, oʻrik, sholi, shaftoli, xantal (gorchitsa), qovun, qoraqayin, qovoq va boshqalar oʻsimliklar moylari kiradi. Moylar oʻsimliklarning hamma qismida uchraydi, lekin vegetativ organlarda meva va urugʻlarga nisbatan birmuncha kam boʻladi.

Moylar tarkibida uchraydigan yogʻ kislotalar toʻyingan va toʻyinmagan boʻladi. Odatda, toʻyinmagan yogʻ kislotalar bir, ikki va uch qoʻshbogʻli, bir asosli, shoxlanmagan va juft sonli uglerod atomlariga (koʻpincha C|6va C|8) ega boʻlgan yogʻ kislotalardan iborat. Bundan tashqari, Oʻsimlik moylarida oz miqdorda toq sonli uglerod atomga ega (C]5dan C23gacha) boʻlgan yogʻ kislotalar ham uchraydi. Oʻsimlik moylarining quyuqligi va qotish darajasi ulardagi toʻyinmagan yogʻ kislotalar miqdoriga bogʻliq. Toʻyinmagan yogʻ kislotalar koʻp boʻlmagan oʻsimlik moylari suyuq, qotish temperaturasi 0° dan past. Palma moyi qattiq oʻsimlik moylariga misol boʻladi. Oʻsimlik moylarining fizik va kimyoviy xossalari ularning yod, kislota va sovunlanish sonlari bilan ifodalanadi. Yod soni moy tarkibidagi yogʻ kislotalarining toʻyinmaslik darajasini belgilaydi. Yod soni qancha katta boʻlsa, moy shuncha suyuq boʻladi.

Oʻsimlik moylarining biologik qiymati ular tarkibida koʻp miqdorda uchraydigan toʻyinmagan yogʻ kislotalari, fosfolipidlar va tokoferollar bilan aniqlanadi. Fosfolipidlar soya (3000 mg%), paxta (2500 mg%), kungaboqar (1400 mg%) moylarida, tokoferollar makkajoʻxori moyida (100 mg%) koʻp boʻladi. Tokoferollarning vitaminlik qiymati ular miqdoriga emas, balki xiliga (makkajoʻxori moyi vitaminlik qiymatining yuqori boʻlishi uning tarkibidagi alfa tokoferolga) bogʻliq.

Oʻsimlik moylari, asosan, siqish (ezish) va ekstratsiya usulida ajratib olinadi. Har ikkala usulning dastlabki bosqichlari urugʻlarni (chigit va pistani) tozalash va magʻizni qobigʻidan ajratish (parchalash)dan iborat. Soʻngra magʻiz maydalanadi (yanchiladi). Yanchilgan magʻiz maxsus qozonlarda aralashtirilib, namlangan holda 100—110° da qizdiriladi. Hosil boʻlgan yanchmani maxsus presslarda siqish (ezish) orqali moy ajratib olinadi. Ular tozalik darajasiga qarab, filtrlangan, rafinatsiya qilinmagan va rafinatsiya qilingan navlarga ajratiladi.

Oʻzbekistonda foydalaniladigan Oʻsimlik moylarining 80% paxta moyiga, qolganlari esa soya, kungaboqar, masxar, kunjut va boshqalar oʻsimliklar moyiga toʻgʻri keladi. Oʻsimlik moylari muhim oziq- ovqat mahsuloti, ulardan konservalar, konditer mahsulotlari, margarin tayyorlashda foydalaniladi. Texnikada Oʻsimlik moylari sovun, alifmoy, lok, glitserin, yogʻ kislotalari va boshqalar mahsulotlar olishda ishlatiladi. Tibbiyot va farmakologiyada suyuq Oʻsimlik moylari (bodom, kanakunjut moyi) dan moy emulsiyalari tayyorlanadi. Ayrim Oʻsimlik moylari (zaytun, zigʻir, bodom moyi) har xil surtmalar va linimentlar asosini tashkil etadi. Koʻpchilik Oʻsimlik moylari kosmetik vositalar tarkibiga ham qoʻshiladi.

Sariyogʻ — asosan, sigir suti qaymogʻidan olinadigan oziq-ovqat mahsuloti. Biologik xususiyati, taʼmi va sifati jihatidan boshqa yogʻlardan ustun turadi, inson organizmida yengil (95% gacha) hazm boʻladi. Tarkibida sut yogʻi kamida 72—82,5% (eritilgan sariyog’da 98— 99%) ni tashkil etadi, yogʻ kislotalari majmui, fosfatidlar va yogʻda eriydigan vitaminlar, sutda boʻlgan oqsil, uglevodlar, ayrim suvda eriydigan vitaminlar, mineral moddalar va suv bor. 18—23° da qotadi, 27—36° da eriydi. Sariyog’ eritilmagan va eritilgan xillarga boʻlinadi. Ilgari sariyog’ quvda pishib olingan.

Sanoatda eritilmagan sariyog’, asosan, 2 usulda: 30—45% li qaymoqni quvlab va seryogʻ qaymoqni qayta ishlab tayyorlanadi. Quvlab olinadigan sariyog’ qaymogʻi 85—90° da pasterlanadi, soʻngra 4— 8° gacha tez sovitiladi. Natijada sut yogʻi diametri 1–3 mm li donalarga ajraladi, ulardan yogʻsiz qismi ajratilgach, tayyor sariyog’ presslanadi. Sariyog’ ishlab chiqarishda pasterlangan qaymoq bosim ostida moy ajratkichga uzatiladi, unda jadal aralashtirib turiladi va 12— 14° gacha tez sovitiladi. Pasterlangan qaymoqqa qand, kakao va vanilin kabi xushboʻy moddalar (shokoladli sariyog’), tabiiy meva sharbati va shakar (mevali sariyog’), asal (asalli sariyog’) qoʻshib, aralashmali sariyog’ tayyorlanadi. Eritilgan sariyog’ning tuzsiz, tuzli va boshqa xillari bor. Eritilmagan sariyog’ni eritib va qoʻshimcha aralashmalardan tozalab, eritilgan sariyog’ olinadi. Eritilgan sariyog’ buzilmaydi. Sariyog’ yuqori kaloriyali mahsulotdir. 100 g sariyog’ning kaloriyasi oʻrtacha 770 kkal yoki 3,06 Mj ga teng.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT !

O'xshashlar

Go’sht mahsulotlari ishlab chiqarish biotexnologiyasi

Ishlab chiqarish sanoatida biotexnologiyaning o’rni

Isteʼmol organik kislotalari ishlab chiqarish biotexnologiyasi

Meva va sabzavotlardan pyure ishlab chiqarish biotexnologiyasi

Asparagin va glyutamin aminokislotalarni ishlab chiqarish biotexnologiyasi