Аминокислоталар ишлаб чиқариш биотехнологияси - Biotexnologiya - Slaydlar

Аминокислоталар ишлаб чиқариш биотехнологияси

Yuklangan vaqt:

17.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1753.8310546875 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: Аминокислоталар ишлаб чиқариш биотехнологияси

Аминокислоталар • Аминокислоталар ёғ кислоталарининг ҳосиласи бўлиб, улар таркибида карбоксил группа (-СООН) билан бир қаторда амин группа (-NH2) ҳам мавжуд. • NH2 группа ҳамма вақт α-углерод атомидан ўрин олади. α- аминокислоталарнинг умумий формуласи қуйидагича: • • R H 2 N СH COOH

• Ҳозирда саноат миқиёсида микробиологик ва кимёвий усулда 29 турдаги аминокислоталар ишлаб чиқарилмоқда ва дунё бозорда аминокислоталарнинг 64%-ини L- глутамин кислота ташкил этмоқда. Ўрин алмашинмайдиган аминокислоталардан D, L-метионин, L- лизин, L-триптофан, ва L-треонин кенг миқиёсида саноатда ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. • Аминоксилоталарни кенг қўлланилиш соҳаларидан бири бу озиқ-овқат саноатидир.

Аминокислоталардан фойдаланилиш соҳалари • Аминокислоталардан халқ хўжалигининг турли соҳаларида кенг фойдаланиши Япония давлати мисолида кўриш мумкин. Японияда ишлаб чиқариладиган аминокислоталарнинг 65%-и озиқ-овқат саноатида, 18%-и чорвачиликда, 15%-и медицинада ва 2%-и турли соҳаларда қўлланилади. Айни вақтда жаҳон миқиёсида аминокислоталар ишлаб чиқариш йилига бир неча миллион тоннани ташкил этмоқда.

Глутамин кислота • L-глутамин кислота озиқ-овқат саноатида таъм берувчи ва консерваловчи агент сифатида қўлланилади. Глутамин кислотасининг натрийли тузи таъм оширувчи бўлиб, уни гўштли, сабзавотли таомлар тайёрлашда, шунингдек, маҳсулотларни консервалаш, музлатиш ва сақлаш муддатини узайтиришда қўлланилади. Глутамин кислота ва унинг тузларининг кўпроқ миқдори аччиқ ва шўр, камроқ миқдори эса ширин таъмга эга.

• Глутамин кислотанинг суткалик меъёри 1,5 г, озиқ-овқат маҳсулотларидаги максимал даражаси – 10 мг/кг. • Табиий глутамин кислотаси инсон организмида оқсил ва углевод алмашиниши, оксидланиш жараёнларини ростлаш, амиакни заҳарлилигини камайтириш ва организмдан нафас етишмасликни олдини олиш (чидамлиликни ошириш), пурин ва пиримидин неклеотидлар, аминоқандлар ва фолин кислоталари синтезида муҳим роль ўйнайди. • Глутамин кислотаси болалар озиқа маҳсулотлари ишлаб чиқаришда қўллаш тақиқланади.

ЛИЗИН • Сўнгги йилларда озиқ-овқат маҳсулотларини лизин билан бойитиш бўйича кенг ишлар амалга оширилмоқда. Кўплаб ўсимлик маҳсулотлари (оқ нон, ёрма, макарон маҳсулотлари)да лизин миқдори жуда кам. Ушбу маҳсулотларга лизин қўшилиши маҳсулотларнинг озуқавий қийматини оширади. Озиқа маҳсулотларида лизин етишмаслиги болалар соғлиғига салбий таъсир кўрсатади. Японияда олиб борилган кўп йиллик тажрибалар шуни кўрсатдики, лизин (треонин билан бирга) болаларнинг ақлий ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади.

Алмашинмайдиган аминокислоталар • ЛИЗИН • МЕТИОНИН • ТРЕОНИН • ИЗОЛЕЙЦИН • ЛЕЙЦИН • ВАЛИН • ТРИПТОФАН • ФЕНИЛАЛАНИН • АРГИНИН • ГИСТИДИН

Ўрин алмашинадиган аминокислоталар • ГЛИЦИН • АЛАНИН • СЕРИН • ПРОЛИН • ЦИСТЕИН • ТРИОЗИН • ГЛЮТАМАТ КИСЛОТА • ГЛЮТАМИН • АСПАРГИН КИСЛОТА • АСПАРГИН

Аминокислоталар олиш усуллари • ОҚСИЛ САҚЛОВЧИ СУБСТРАТЛАРНИ ПАРЧАЛАШ • КИМЁВИЙ СИНТЕЗ • КИМЁВИЙ-ЭНЗИМАТИК СИНТЕЗ • МИКРОБИОЛОГИК СИНТЕЗ

1. Оқсил сақловчи субстратларни парчалаш • Аминокислоталар оқсил сақловчи субстратларни ферментатив ёки кислотали гидролизлаб олинади. • Оқсил сақловчи субстратлар: • Гўшт • Сут • Дуккакли экинлар дони (соя) • Методнинг камчилиги: • Хом ашёнинг қимматлиги ва етишмаслиги • Ушбу усулдан хом ашё яроқсиз бўлганда фойдаланилади (ишлаб чиқариш чиқитлари) • Хитойда инсон сочидан 3000 тонна цистеин ишлаб чиқариш йўлга қўйилган.

2. Кимёвий синтез • Аминокислоталар кимёвий синтез усулида ноозуқавий, минерал хом ашёдан бир неча этапларда олинади. • Усулнинг камчилиги: • жараён юқори ҳарорат ва босимда олиб борилади ва қимматбаҳо жиҳозлар бўлиши талаб этилади. • Дастлабки бирикма заҳарли ва ишчилар саломатлигига салбий таъсири бўлиши мумкин. • Синтез натижасида заҳарли чиқитлар ҳосил бўлиши ва атроф муҳитни ифлослантириши мумкин.

Кимёвий-энзиматик синтез • Синтез жараёни 2 этапда олиб борилади. Биринчи босқичда кимёвий синтез усулида аминокислотанинг дастлабки маҳсулоти масалан карбон кислота олинади. Иккинчи этапда микроорганизм фермантлари таъсирида дастлабки маҳсулот L-аминокислотаси ҳосил қилинади. • Усулнинг камчилиги: • Биринчи босқич кимёвий синтезда олиб борилади; • Маҳсулот олиш жараёнининг қимматлиги ва жараённиг мураккаблиги; •

3. Микробиологик синтез • Микробиологик синтез асосида кўплаб аминокислоталарни олиш айни вақтда истиқболли ва иқтисодий самарали усул ҳисобланади. • Лизин одам ва ҳайвонлар организмида қатор ўта муҳим биокимёвий функцияларни бажаради: ҳужайрада кальций транспорти, овқат ҳазм қилиш ферментлари секрециясини ва умумий азот нисбатини оширишни таъминлайди ва ҳ.к. • Лизиннинг озиқ овқат саноатида қўлланилиши маҳсулотларнинг сифатини яхшилаб, уларнинг биологик қийматини оширади. Шунингдек, лизин ҳайвонлар озиқасидаги энг танқис аминокислоталар ҳисобланади. Ҳайвонлар озиқа рационига лизиннинг 0,1-0,4% миқдорида қўшилиши озиқанинг қийматини кескин оширади ва шу билан бирга уларнинг сарф бўлиш миқдорини қисқартиш имконини беради. • Лизин синтез қилувчи продуцент-микроорганизмлар, ауксотроф бактерияларнинг Brievibacterium , Micrococcus , Corynebacterium каби гомосеринга муҳтож мутант туркумлари ҳисобланади.

Лизин ишлаб чиқариш • Саноат асосида лизин ва бошқа хил аминокислоталарни олиш, қатъий режимдаги асептик шароит, стерил озиқа муҳити ва продуцентнинг тоза культурасидан фойдаланишни талаб этади. • Лизин олишнинг технологик жараёнлари қуйидаги босқичлардан иборат: • экиш материалини олиш; • озиқа муҳитини тайёрлаш ва стериллаш; • барча ускуналар, коммуникация ва ҳавони тайёрлаш ҳамда стериллаш; • ферментация; • L-лизинни ажратиш. • Лизин чиқарувчи биокимёвий заводларда экиш материалини тайёрлаш даврий усулда амалга оширилади.

• Дастлабки культура ГПА (гўшт пептонли агар) қаттиқ озиқасида пробиркаларда 28-30 0 С ҳароратда бир сутка давомида ўстириб олинади. Ўсган культуралардан микроорганизмлар суспензияси стерил суюқ озиқа муҳитига (кольбаларга) ўтказилади ва микробиологик тебратгичда (180-200 тез/мин) бир сутка давомида 29-30 0 С ҳароратда ўстирилади. • Буни оналик экиш материали деб ҳам аталади. Сўнгра оналик экиш материали тайёрлаш колбаларидан культуралар экиш колбаларига олинади, бунда колбадаги озиқа муҳитининг 5% миқдори ҳажмида оналик экиш материали солинади.

Экиш материалини олиш • Экиш материалини олиш учун озиқа муҳити таркиби: меласса (3-5%), маккажўхори экстракти (2,5-3,0%) ва ош тузи сақлайди. рН 7-7,2 гача бўлиши HСl нинг 20% ли эритмаси орқали таъминлаб турилади. Инокулятордаги озиқа муҳити таркиби ферментацион озиқа муҳити таркибига яқинроқ бўлиши зарур. Лизин продуцентларини ўстириш учун таркибида меласса, маккажўхори экстракти ёки бўр ва ўстириш моддаларини сақловчи муҳитдан фойдаланилади. Углероднинг асосий манбаси меласса бўлиб, таркибида термолабил компонент бўлган сахароза сақлайди, шунинг учун уни алоҳида стериллаш талаб этилади. Меласса реакторга солиниб доимий аралаштирилган ҳолда 80 0 С гача ҳароратда қиздирилади ва зарур миқдордаги сахароза миқдори ҳосил бўлгунча сув солинади.

Махсус ускуналардаги ҳосил қилинган меласса эритмасига тезда 120-122 0 С ҳароратгача кучли буғ юборилади ва бу ҳарорат аниқ вақт оралиғида ушлаб турилади. Озиқанинг бошқа компонентлари аралаштирилиб аралаштиргич билан жиҳозланган реакторга қуйилади ва қиздирилади, сўнгра махсус ускунада стерилизация ҳароратида зарур вақт оралиғида ушланиб, кейин совутилади. Кўпик ҳосил қилувчилар баъзан алоҳида стерилланади, бунга сабаб уларни озиқа муҳитларга нисбатан юқорироқ ҳарорат ва босимдан стерилланишидир. Лизин олиш жараёнлари қатъий асептик шароитни талаб қилганлиги учун барча ускуналар, реакторлар, коммуникациялар ва ферментацияга бериладиган ҳаво стерилланиши зарур. Ускуналар ва комуникациялар 135-140 0 С ҳароратда ўткир буғ босими остида амалга оширилади. Бунда стерилизациянинг “совутиш” усулидан яъни бактериоцид газлар (этилен) ва кимёвий реагент эритмаларидан (шакллин, хлор сақловчи бирикмалар ва ҳ.к.) фойдаланиш мумкин. Совуқ стериллаш амалга оширилгандан сўнг кимёвий реагентлар қолдиқлари стерил сувда ювиб ташланади.

Ферментация • Лизин продуцентларини саноат асосида ўстириш 50-100м 3 ҳажмли ферментёрларда даврий ўстириш усулида амалга оширилади. Ферментёрга солинган стерил озиқа муҳитининг 5-6 фоизи миқдорида экиш материали солинади. Ферментёрнинг умумий бандлик бирлиги 0,75 ни ташкил этиши лозим. Ферментаторга экишдан кейин бирданига стерил ҳаво юборилади ва 50 0 С ҳароратгача қиздирилади. 1 ҳажм ҳаво 1 л озиқа муҳити ҳажмига минутига 0,12-0,13 МПа босимда бериб турилади. • Ферментация жараёни 28-29 0 С ҳароратда узлуксиз аралаштириш ва аэрация шароитида 48-72 соат давомида олиб борилади. • Кўпиксизлантирувчи воситалар даврий (вақти-вақти билан) қўшиб турилади, озиқа муҳити рН даражаси эса вақти-вақти билан 25% аммиак эритмаси ёки 15% ўювчи калий эритмасидан қўшиш орқали мўътадиллаштирилиб турилади. Ферментация орадан 58-72 соат вақт ўткач тугалланади ва культурал суюқлик мақсаддаги маҳсулотни ажратиш учун кейинги босқичга юборилади.

L  лизинни ажратиш • Культурал суюқликдан тайёрланишига боғлиқ ҳолда турли хил микробиологик препаратлар: лизиннинг суюқ концентрати (ЛСК), лизиннинг қуруқ озиқа концентрати (ЛОК) ва кристалл лизин олиш мумкин. Ушбу препаратларни олиш технологиялари ҳар хил. 2.1-чизмада лизиннинг уч хил препаратлари: СЛК, ЛОК ва кристалл лизин олиш акс эттирилган. • Культурал суюқликдан 10-13% қуруқ модда сақловчи микробиологик концентратлар (СЛК ва ЛОК) олиш учун рН даражаси 5,0 гача хлорид кислотада нордонлаштирилади ва лизинни барқарорлаштириш учун 0,15% натрий бисульфит эритмаси қўшилади.

Сўнгра вакуум-буғлантириш ускунасида барқарорлаштирилган культурал суюқлик, қуруқ модда миқдори 35-40% қолгунча буғлантирилади. Олинган суюқ лизин концентрати ҳайвонлар озиқаларини бойитиш учун қўлланилиши мумкин. Қуруқ концентратни (ҚЛК) олиш учун, суюқ концентрат (СЛК), иссиқлик остида пуркаб қуритгич мосламада 5-6% намлик қогунча қуритилади. Қуруқ озиқа лизин концентрати жуда гигроскопик бўлади, шунинг учун қуритилгандан сўнг тезда полиэтилен қопчаларда қадоқлаш лозим. Суюқ лизин концентратини суяк уни, озиқа ачитқилари, буғдой кепаги ва бошқалар билан биргаликда қуритилганда кичикроқ гигроскопик ва сочилувчан озиқа лизин концентратини олиш мумкин. Кристалл лизин культурал суюқликдан ион алмашинув усулларидан фойдаланилиб ажратилади. Культурал суюқликдан биомасса центрифугалаш ёки фильтрлаш орқали ажратилади. Лизин фильтратдан КУ-2 ёки КБ-4П-2 маркали ион алмашинув смоласида сорбцияланади.

O'xshashlar

Истеъмол органик кислоталари ишлаб чиқариш биотехнологияси

Қандли моддалар ишлаб чиқариш технологиясида биотехнологик жараёнлар

Полисахаридлар ишлаб чиқариш мақсадида бактерияларни ўстириш усули

Биотехнологиянинг ҳозирги замон биологиясида тутган ўрни ва аҳамияти. Биотехнологиянинг объектлари. Ген инженерлиги

Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар ва унинг замонавий биотехнологиядаги аҳамияти