Sabzavot ekinlari biokimyosi - Biologiya - Slaydlar

Sabzavot ekinlari biokimyosi

Yuklangan vaqt:

10.05.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7103.5 KB

Ko'chirib olish

SABZAVOT EKINLARI BIOKIMYOSI Reja: 1.Sabzavot mahsulotlari kimyoviy tarkibi 2. Sabzavotlar tarkibidagi mineral moddalar 3. Sabzavot ekinlarining qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashdagi o’rni

Sabzavot ekinlarini ahamiyati, kimyoviy tarkibi, shifobaxshlik xususiyatlari kelib chiqishi va tarqalish tarixi. Sabzavotlar biokimyoviy tarkibining xususiyati shundan iboratki, ular tarkibida suv ko’p (65 - 96 %), oziq moddalar (oqsil, moy, uglevodlar) esa kam. Bundan tashqari ularning kaloriyasi ham yuqori emas. Lekin, odam organizmi uchun zarur bo’lgan biologik aktiv moddalar, vitaminlar, fermentlar, mineral tuzlar kabilarga g’oyat boy. Ba’zi sabzavotlar (boshpiyoz, sarimsoq, shivit, petrushka, xren, turp) tarkibida fitontsidlar saqlaydi. Shu tufayli fungitsid va bakteritsid xususiyatiga ega bo’lib, inson organizmini infektsiyalardan tozalaydi. ko’pchilik sabzavotlar limon, olma, vino kislota, efir moylar, aromatik (xushbo’y) moddalar saqlab ishtahani ochadi, ovqat hazm bo’lishiga yaxshi yordam beradi. Sabzavot mahsulotlari quruq moddasining asosiy qismini uglevodlar - kraxmal, shakar, kletchatka hamda pektinli moddalar tashkil etadi .

KRAXMAL • Kraxmal zapas oziq modda xizmatini o’taydi va kartoshka tuganaklarida anchagina miqdorda (25 % ga qadar) to’planadi, shuningdek, dukkakli sabzavotlarda, sabzida, qishki qovun navlarida ham bo’ladi. Kraxmal suvda erimaydi va odam organizmi uni amilaza (diastaza) fermenti ta’sirida parchalanib shakarga (maltoza va undan keyin glyukoza) aylantirib o’zlashtiradi.

• SHakar . Qovun, sabzi, no’xat, piyoz va lavlagida saxaroza; karam, bodring, qovoq va tarvuzda glyukoza ko’p bo’ladi. • Kletchatka (tsellyuloza) ni odam organizmi juda sust o’zlashtiradi. Biroq kletchatka ichaklarni qitiqlashtirishi va peristaltikasini kuchaytirishi tufayli ovqat yaxshi hazm bo’lishiga yordam beradi. • Pektinli moddalar polisaxaridlar gruppasiga kiradi va o’simlik hujayralari devorida bo’ladi. Bu moddalar hujayralarni metinlashtiradi va shu tufayli o’simlik to’qimalariga mustahkamlik baxsh etadi. yetilmagan meva va sabzavot ekinlarida pektinli moddalar erimaydigan propektin holatida bo’ladi, mevalar pishib yetilgandan keyin esa fermentlar ta’sirida u suvda eriydigan pektinga aylanadi. Natijada hujayralar o’rtasidagi bog’lanish bo’shashadi va mevalar yumshab qoladi.

GIDROLIZLANGANDA IKKITA MONOSAXARID MOLEKULASIGA PARCHALANADIGAN UGLEVODLARGA DISAXARIDLAR DEB AYTILADI (MALTOZA, SAXAROZA). Maltoza Saxaroza

TABIATDA TARQALISHI. Glukoza sof holda yashil o‘simliklarning deyarli hamma a’zolarida uchraydi. Ayniqsa u uzum sharbatida ko‘p, shuning uchun glukoza ba’zan uzum shakari ham deyiladi.

ASAL, ASOSAN, GLUKOZA BILAN FRUKTOZA ARALASHMASIDIR. Odam a’zolarida glukoza muskullarda, qonda va oz miqdorda butun to‘qimalarda bo‘ladi.

QO‘LLANISHI. GLUKOZA QIMMATLI OZUQA MAHSULOTI. U A’ZOLARDA MURAKKAB BIOKIMYOVIY O‘ZGARISHLARGA UCHRAYDI, NATIJADA FOTOSINTEZ JARAYONIDA YIG‘ILGAN ENERGIYA AJRALIB CHIQADI. C 6 H 12 O 6 + 6O 2 →6CO 2 + 6H 2 O + Q

• Azotli moddalar asosan oqsillardan iborat. Sabzavotda azotli moddalar juda kam - 0,4-2,5 % atrofida bo’ladi. Sarimsoq va dukkakli sabzavotlar bundan mustasnodir, zero dukkakli o’simliklarning ko’k mevalari (qo’zoqlari) tarkibida 6- 7 % ga qadar azotli moddalar bo’ladi. Boshqa sabzavot o’simliklaridan ismaloq azotli moddalarga ayniqsa boy. • Glyukozidlar - tarkibida azot saqlovchi moddalar bor, ta’mi achchiq va ko’pincha zaharli xossalarga ega. Bular orasida solanin moddasi eng ko’p tarqalgan bo’lib, u kartoshka va boshqa tomatdosh o’simliklarda ko’p to’planadi. • Moylar - sabzavotlar tarkibida juda kam miqdorda (0,1-0,4%), asosan ularning urug’larida bo’ladi. Qovoqdoshlarga mansub o’simlik urug’i moylarga ayniqsa boy. • Organik kislotalar . Sabzavot mahsulotlari tarkibida limon kislota, olma kislota, oksalat (shavel) kislota va ba’zi boshqa xil kislotalar bo’ladi. Kislotalar sabzavot mahsulotlarining ta’m sifatlarini yaxshilaydi va ovqatning yaxshi o’zlashtirilishiga yordam beradi. Biroq, otquloq, rovoch o’simligi va ba’zi boshqa sabzavotlar tarkibida uchraydigan oksalat kislotani ortiqcha iste’mol qilish zararlidir.

EFIR MOYLAR Efir moylar ko’pchilik sabzavot mahsulotlari (masalan, sarimsoq, shivit, selderey, petrushka) da bo’lib, aksariyat hollarda u himoya rolini o’ynaydi. Tarkibida efir moylar bo’lgan sabzavotlar, odatda, ovqatni xushta’m qiladigan ziravor sifatida ishlatiladi. Bular ovqat mazasini yaxshilashi bilan birga organizmda oshqozon shirasini ajratib chiqarish xususiyatiga ega, bu esa ovqat 13 hazm bo’lishini kuchaytiradi. YAngi sabzavotdan tayyorlangan salatlar hamda tuzlangan va marinovka qilingan (sirkalangan) sabzavot mahsulotlari ham xuddi shunday ahamiyatga ega. Ba’zi sabzavotlardagi, ayniqsa, piyoz va sarimsoqdagi efir moylar juda kuchli fitontsid xossasiga ega. Ular kasallik tug’diruvchi mikroorganizmlarni o’ldiradi va odamni ko’pgina yuqumli kasalliklardan himoya qiladi

VITAMINLAR • . Sabzavot mahsulotlarining qiymati va inson ovqatlanishidagi bebaho ahamiyati ularning tarkibida odam organizmining normal rivojlanishi va harakat qilishi uchun zarur bo’lgan vitaminlar, fermentlar va mineral tuzlar ko’p miqdorda mavjud ekanligidadir. Kimyoviy tarkibi turlicha bo’lgan organik birikmalar bo’lmish vitaminlar, ayniqsa, katta ahamiyatga ega. Ular organizmida katalizatorlar xizmatini o’taydi va shu tufayli moddalar almashinuvida muhim rol o’ynaydi. Ovqatda vitaminlar bo’lmasligi yoki yetishmasligi organizmda moddalar almashinuvini buzilishiga va ko’pchilikka ayon bo’lgan avitaminoz bilan kasallanishga olib keladi. • Vitamin S yoki askorbin kislota (S6N8O6) organizmni tsinga va kam qonlikdan muhofaza qiladi, ichki sekretsiya bezlarining normal faoliyati uchun zarur bo’lgan oksidlanish jarayonlarini va uglevodlar almashinuvini kuchaytiradi, ateroskleroz rivojlanishini to’xtatadi. Sabzavot hamda mevalar, ayniqsa, yangiligicha iste’mol qilinadigan sabzavot va mevalar vitamin S ning asosiy manbai hisoblanadi. Sabzavot hamda mevalar qaynatilganda yoki pazandalikning boshqa usullari bilan pishirilganda vitamin S anchagina parchalanadi. SHuningdek, sabzavotlarni saqlash vaqtida ham tarkibidagi vitamin S miqdori juda kamayib ketadi.

• Vitamin A. Ovqatda bu vitamin yetishmasligi o’sishni sekinlashtiradi, ko’zning kasallanishiga (“shapko’rlikka”) olib keladi. Organizm ba’zi bir teri kasalliklari yuqishiga moyillashib qoladi. Sabzi, qovoq, ismaloq, petrushkada ko’p bo’ladigan karotin provitamin A xizmatini o’taydi. Odam organizmida karotin parchalanib, ikki molekula vitamin A hosil qiladi. Sabzavot mahsulotlari qaynatilganda va achitilganda karotin deyarli parchalanmaydi, ammo ular quritilganda juda ko’p karotin nobud bo’ladi. • Vitamin B1 yoki tiamin . Uglevodlarning chala yonishi natijasida hosil bo’ladigan mahsullarning-pirouzum kislotaning organizmdan chiqarib yuborilishiga yordam beradi. Bu kislotaning organizmda ko’plab to’planishi o’ta toliquvchanlikka va beri - beri kasalligi avj olishiga olib keladi. Vitamin V1 yurak-qon tomir va nerv sistemalarining normal ishlashi uchun ham zarur. Bu vitamin gulkaramda, dukkakli o’simliklarda, kartoshkada, ismaloq va boshqa sabzavot ekinlarida bo’ladi. • Vitamin B2 yoki riboflavin - organizmda uglevodlar, oqsil va moylar almashinuvida qatnashadigan fermentlar tarkibiga kiradi. Bu vitaminning yetishmasligi o’sishning susayishiga, ko’zning xiralashuviga, teri kasalliklariga, nerv xastaliklariga sabab bo’ladi. 14 Achitqi, go’sht, sabzavot o’simliklaridan esa - gorox, loviya, ismaloq va boshqalar vitamin V2 manbai hisoblanadi.

• Odatda sog’lom odamning oziq-ovqatida turli sabzavotlar miqdori sutkalik ratsionning 25 foizidan kam bo’lmasligi lozim. Har kuni taxminan 300 gramm kartoshka va 400 gramm sabzavotlar iste’mol qilish zarur. Ma’lumotlarga qaraganda aholia jon boshiga sabzavotlar iste’mol qilishning o’rtacha yillik me’yori geografik mintaqalar bo’yicha 128 kilogrammdan 164 kilogrammgacha, jumladan oqbosh karam 32-50, gulkaram, bryussel va savoy karamlar 3-5, pomidor 25-32, 15 sabzi 16-20, bodring 10-13, xo’raki lavlagi 5-10, piyoz 16-20, qovoqcha va boyimjon 2-5, shirin qalampir 7-13, gorox 7-8, xushbo’y sabzavotlar 1-2, turli xil boshqa sabzavotlar 3-5 kilogrammni tashkil etishi lozim

• YAngi kartoshka tuganaklari, oqbosh karam va turp suvidan oshqozon yarasi va boshqa xil oshqozon - ichak kasalliklarini davolashda foydalaniladi.

• Qovoq urug’ining qaynatmasi gijja tushiruvchi vosita xizmatini o’taydi, qovoq va bodring eti esa yallig’lanishga 16 qarshi dorivorlik xossasiga ega.

• . Sabzi, shivit, pasternak urug’laridan yurak-qon tomir kasalliklarini davolashda qo’llaniladigan preparatlar, yangi piyoz va sarimsoqdan esa antiseptik xossalarga ega bo’lgan preparatlar tayyorlanadi.

Jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar.Aloxida kichik guruhlarga jadvalni rasmiylashtiradilar. « Mavzu bo’yicha nimalarni bilasiz » va « Nimani bilishni xoxlaysiz » degan savollaga javob beradilar ( oldindagi ish uchun yo’naltiruvchiasos yaratiladi .) jadvalning 1 va 2 bo’limlarini to’ldiradilar . Ma’ruzani tinglaydilar,mustaqil o’qiydilar . Mustaqil kichilk guruhlardajadvalning 3 bo’limini to’ldiradilar .B / BX / BO JADVALI - Bilaman / Bilishni xoxlayman / bilib oldim Mavzu , matn , bo’lim bo’yicha , izlanuvchanlikni olib borish imkoniyatini beradi. Tizimli fikirlash,tuzilmaga keltirish,taxlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi. Bilaman Bilishni xoxlayman Bilib oldim

YANGI SABZAVOTLAR ( T SXEMASI) Afzalliklar Kamchiliklari

TAVSIYA ETILADIGAN ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar M. N. Valixonov. Biokimyo. Toshkent: 2010. E. O. Oripov, A. O. Nasrullayev. Bioorganik kimyo. Toshkent 2012 A. A. Зияев, А. О. Сoдиқoв. Биooрганик кимё ўқув қўлланма Тoшкент 2004. Тўрақулoв Ё.Х. Умумий биoхимия. -Тoшкент: Ўзбекистoн, 1996.- 478 б. Қoсимoв. А, Қўчқoрoв. Қ. Биoхимия. -Тoшкент: Ўқитувчи, 1988.- 420 б . Qo`shimcha adabiyotlar Збарский И.и др. Биoлoгическая химия.–M.:Высшая шкoла,1965 г. Прoскурина И.К. Биoхимия. Учебнoе пoсoбие. –M. Владoс, 2003. -240 с. Чиркин А.А. Практикум пo биoхимии. –M.: Нoвoе знание, 2000 г. Кальман Я., Рем К.Г. Наглядная биoхимия. –M.: Мир,2000 г. Кретoвич В.Л. Оснoвы биoхимии растений. – M.:Высшая шкoла,1986.-503 c. Мусил Я., Нoвакoва О., Кунц К. Сoвременная биoхимия в схемах. /Пер. с англ. С.М. Аваевoй, А.А. Байкoва. - М.: Мир, 1981. -216 с. Имoмалиев Э. Ўсимликлар биoхимияси. -Тoшкент: Ўқитувчи, 380.-б. • 20

E’tiboringiz uchun rahmat!!!!!!!!!!!!!

O'xshashlar

Biokimyo

Madaniy o’simliklar

Tirik organizmlarning kimyoviy asoslari

O’simlikshunosliknig tabiiy biologik asoslari

Dorivor o'simliklar