logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Biologiya
  4. Organizmlarning tarqalishi usullari va tarqalishining to’sqinliklari

Organizmlarning tarqalishi usullari va tarqalishining to’sqinliklari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1220.1826171875 KB
Ko'chirib olish
Organizmlarning tarqalishi usullari va tarqalishining to’sqinliklari Reja: • Organizmlarni (o’simlik va hayvonot dunyosini) yer yuzasining ќozirgi davr tarqalishini tarkib topishi • Organizmlarni avtoxor tarqalishi • Organizmlarni alloxor tarqalishi • Organizmlarni tarqalishini to’sqinliklari Biosenozlarni tarkib topishi. • O’simliklar va hayvonot dunyosining hozirgi davr tarqalish doirasi, ularning bir joydan tarqalishi, ikkinchi joyda esa kamayishi yoki yo’q bo’lib ketishi natijasida tarkib topgan. O’simliklar va hayvonlar boshqa organizmlar (tirik borliklar) bilan band bo’lmagan quruqlik yoki suvda tarqalib, uyerda yangi biosenozlar hosil qiladi. Harakatsiz bo’lgan o’simliklar va harakatchan hisoblanadigan hayvonlarni tarqalish usullari bir biridan farq qiladi. • O’simliklarni tarqalishi ularning ko’payishi prosessida yuz beradi. O’simliklarni kupayishi parxishlash (shoxlarini tomirlanishi), piyoz tomirlari, tomirchalari, sporalari, uruglari va ildiz mevalari orqali amalga oshadi. • Gulli o’simliklarni tarqalishi, uning yer osti tomirchalari, parxish shoxchchalari, piyoztomirlari, ildiz mevalari (kartoshka) va boshqa vigetativ yo’l bilan amalga oshadi. O’simliklarni tomirlari sekin o’sadi. Ularning o’sish uzunligi bir yilda 10-15 sm (pirey) to 1,5-3 metrni (saxalingrechixasi) tashkil qiladi. Shunday qilib o’simliklarni tomir yordamida tarqalishi bir yilda bir necha santimetrdan to 2-3 metrgacha yetadi xolos. Avtoxorlar • Avtoxorlar o’z urug’larini katta masofada uloqtirolmaydilar. Odiy teginma, geran, sariq akatsiya, binafsha va boshqalar mevasi pishganda, tezda ochilib ketadi va urug’ini bir necha santimetr masofaga sochtirib yuboradi. Faqatgina Amerika tropiklarida o’sadigan xura krepitans (nicha- scheritans) o’simligi o’z urug’ini 3-4 m masofaga sochtiraoladi. Bu o’simlikni mevasi yorilganda toponcha (revalver) ni ovozini eslatadigan ovoz chiqaradi. Alloxor • Alloxor o’simliklar urug’larini tarqalish usuliga ko’ra bir necha grupaga: baroxor, anemoxor, gidroxor, zooxor va antropoxor grupalariga bo’linadi. • Baroxor o’simliklar deb, o’rug’i dunyo tortishish kuchlari (sila tyajesti) ta’sirida tarqaladigan o’simliklarga aytiladi. Anemoxor o’simliklarga urig’i shamol vositasida tarqaladigan o’simliklar (zamburug’lar, grushankalar, qayrag’och, aylant, zarang, buk, lipa, bignoni, djuzgun, tol, terak, kandur, kipreya, kuray, tuya o’ti, (salonchak astrasi) kiradi. • Gidroxor o’simliklarga urug’i suv bilan tarqaladigan o’simliklar kiradi. Ular faqatgina suvo’tlarini zmas, balki daryo va dengiz yoqalarida o’sadigan o’simliklarni ham o’z ichiga oladi. Masalan kanallar bo’ylab baxsh daryosi vodiysida suv yordamida qishloq xo’jaligi uchun zararli bo’lgan g’umoy utloqlari tarqalgan. Xuddi shu yo’l bilan Tinch okeanining tropik zonasi orollarida kakos palmasi tarqalgan. Ba’zan suv faqatgina urug’larni emas balki daraxtlarni ham oqizib ketadi. Bunday holda daraxlar tanasi va shoxlari parazit va epifit holda yashaydigan organizmlar ham tarqaladi. Daraxtlar orqali bazi bir umurtqasiz va hatto umurtqali hayvonlar ham tarqalishi mumkin. • Zooxor o’simliklarga hayvonlar yordamida tarqaladigan o’simliklar kiradi. Hayvonlar birinchidan o’simlik urug’larini yutib yuborish va hazm qilolmaganlorini chiqarib yuborish yo’li ya’ni(endozoxor yo’l bilan) tarqatishga sabab bo’ladilar. Masalan golubika, chernika va busnikani xuddi shu yo’l bilan qushlar tarqatgani aniqlangan. Chermuxa va malinani ayiqlar tarqatgani ma’lum. Davran ikki tur o’simlikni 7 dona urug’ni hazm qilolmaslik yo’li bilan chigirtka tarqatgani aniqlangan. • Hayvonlarni tarqalishida ayniqsa insonni roli kattadir. Masalan dunyo ahamiyatiga ega bo’lgan. Gamburg portida 3 yil davomida 490 tur hayvonlar olib kelingan. Bular ichida tropikdan olib kelingan turlar ham bo’lgan. Olib kelingan hayvonlar ichida 4 tur echkemar, 7 tur ilon, 2 tur amfibiy, 2 tur mallyuska bo’lgan, qolganlari o’rgimchaksimonlar va hasharotlardan (chivin, ari, shapalak, asallari, pashsha va boshqalar) iborat.

O'xshashlar

Organizmlarning individual rivojlanishi
Organizmlarning jinssiz ko'payishi
Tirik organizmlarning klassifikatsiyasi
Biomaromlar va tirik organizmlarning xayotiy shakllari
Tirik organizmlarning kimyoviy asoslari