Биосфера хакидаги таълимот

Биосфера хакидаги таълимот

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1412 KB

Ko'chirib olish

Мавзу:Мавзу: Биосфера хакидаги таълимот • Режа:Режа: • Биосфера хакида Биосфера хакида тушунча.тушунча. • Биосферанинг олимлар Биосферанинг олимлар томонидантомонидан ўргани ўргани лл ишииши .. • БиосферанингБиосферанинг энергетикэнергетик баланси.баланси. • Экологик халокатЭкологик халокат ва ва инсоннинг биосферага инсоннинг биосферага таъсиритаъсири .. • Биосферани мухофаза Биосферани мухофаза килиш муаммолари.килиш муаммолари. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• 1971 –1971 – йилйил “ “ Инсон ва Инсон ва БиосфераБиосфера ” ” халкаро халкаро дастури кабул дастури кабул килинган.килинган. Барча нарса унинг Барча нарса унинг хузурида хузурида улчовлидирулчовлидир ( Куръони каримданКуръони каримдан ). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Табиат жараёнларини урганиш Ер биосфераси билан чамбарчас боглик булиб, биосфера хакида гапиришдан аввал унинг маъно мазмунига тухталсак. Биосфера (грек: bios – хаёт, spharia – шар, кобик) – Ер халкасидир, унда курукликда, атмосферанинг кобиги куйи кисмида тупрокда, гидросферада хаёт кечирувчи хилма – хил организмлар яшайди ва ривожланади. Яъни биосфера бу – сайёрамизнинг ҳаёт қобиғидир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Француз табиатшунос олими Ж.Б.Ламарк биосферанинг моҳиятини ва унинг ролини, яъни организмлар билан унинг муҳит шароитлари ўртасидаги муносабатлар ва уларнинг нобуд бўлишларини чуқур таҳлил қилиб берган. У биосферани биз тасаввур қилгандек таърифлаб, ўзининг «Гидрогеология» номли асарининг бир бўлимини жонли организмларнинг ер устки қатламига таъсир этишига бағишлайди. Бу олим шуни алоҳида қайд этадики, «Табиатда махсус куч бўлиб, у тўхтовсиз ва кучли таъсир кўрсатиши натижасида махсус боғланишлар ҳосил қилади, уларнинг ҳар хиллигини кўрсатади». Ж.Б.Ламарк яна шуни қайд этадики, «жонли организмларнинг Ер шари юзасидаги моддаларга таъсири ва унинг ташқи қатламининг ҳосил бўлишида роли ниҳоятда каттадир». Бу олим ўзининг юқорида қайд этган фикрлари билан ўз замонасидаги олимлардан анча илгарилаб кетади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Биосферанинг олимлар томонидан ўрганилишиБиосферанинг олимлар томонидан ўрганилиши • Биосфера ҳамда унинг ер юзида борадиган Биосфера ҳамда унинг ер юзида борадиган жараёнлардаги роли ҳақидаги илмий таълимот жараёнлардаги роли ҳақидаги илмий таълимот биринчи бор йирик рус олими – табиатшунос биринчи бор йирик рус олими – табиатшунос Владимир Иванович Вернадский (1863-1945) Владимир Иванович Вернадский (1863-1945) томонидан асосланиб берилди. Биосфера ҳақидаги томонидан асосланиб берилди. Биосфера ҳақидаги ғоянинг ривожланишида унинг хизмати ниҳоятда ғоянинг ривожланишида унинг хизмати ниҳоятда каттадир. Бу олим Ер шарини, океан сувларининг ва каттадир. Бу олим Ер шарини, океан сувларининг ва атмофсеранинг кимёвий таркибини ўрганди.атмофсеранинг кимёвий таркибини ўрганди. • В.И.Вернадский табиий фанларнинг ривожланишида В.И.Вернадский табиий фанларнинг ривожланишида ўзи яратган асарлари билан чуқур из қолдирган ўзи яратган асарлари билан чуқур из қолдирган олимлардан бири ҳисобланади. олимлардан бири ҳисобланади. Бу олим Бу олим минерология, кристолография, геокимё ва биокимё минерология, кристолография, геокимё ва биокимё фанлари асосларини, биосфера таълимотини фанлари асосларини, биосфера таълимотини бошлаб беради. бошлаб беради. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Биосферада кимёвий элементларнинг тарқалишида Биосферада кимёвий элементларнинг тарқалишида ва алмашинишида организмлар қандай аҳамиятга ва алмашинишида организмлар қандай аҳамиятга эга эканлигини тўла исботлашга муваффақ бўлди. эга эканлигини тўла исботлашга муваффақ бўлди. Биосфера таълимотининг вужудга келишида Биосфера таълимотининг вужудга келишида табиий фанларнинг роли ниҳоятда каттадир, табиий фанларнинг роли ниҳоятда каттадир, айниқса физика, кимё, геология ва биология айниқса физика, кимё, геология ва биология фанлари эришган ютуқлар туфайли мазкур фанлари эришган ютуқлар туфайли мазкур таълимот вужудга келди. Чунки атмосфера, таълимот вужудга келди. Чунки атмосфера, гидросфера ва литосферадаги физикавий гидросфера ва литосферадаги физикавий ҳодисаларни ўрганиш билан физика фани ҳодисаларни ўрганиш билан физика фани шуғулуланса, Ердаги организм ва органик олам шуғулуланса, Ердаги организм ва органик олам таркибини ўрганиш билан кимё фани шуғулланади. таркибини ўрганиш билан кимё фани шуғулланади. Агар геологик қонуниятлар текширилмаганда Агар геологик қонуниятлар текширилмаганда сайёрамизнинг қачон вужудга келганини ва тоғ сайёрамизнинг қачон вужудга келганини ва тоғ жинсларининг таркибини ҳам билмас эдик. Бу ерда жинсларининг таркибини ҳам билмас эдик. Бу ерда машҳур юртдошимиз, Ал-Беруний ўзининг машҳур юртдошимиз, Ал-Беруний ўзининг минерологияга бағишланган асарида табиатдаги минерологияга бағишланган асарида табиатдаги геологик жараёнларни тушунтирган ва шу билан геологик жараёнларни тушунтирган ва шу билан биосферадаги геологик қонуниятларни асослашга биосферадаги геологик қонуниятларни асослашга имконият яратган.имконият яратган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• В.И.Вернадский сайёрамизнинг қачонлардир В.И.Вернадский сайёрамизнинг қачонлардир ҳаёт бўлган ва у доимий равишда жонли ҳаёт бўлган ва у доимий равишда жонли организмлар таъсирига учраган ва учраб организмлар таъсирига учраган ва учраб келадиган зоналарини «биосфера» деб келадиган зоналарини «биосфера» деб юритади.юритади. • Биосфера массаси буйича В.И.Вернадский Биосфера массаси буйича В.И.Вернадский ғоялари, 1925 йилда «Биосфера» номли ғоялари, 1925 йилда «Биосфера» номли асари босилиб чиқиши билан шаклланди. асари босилиб чиқиши билан шаклланди. Шундан кейин биосфера ҳақидаги Шундан кейин биосфера ҳақидаги таълимотнинг ҳар хил томонлари кўпчилик таълимотнинг ҳар хил томонлари кўпчилик мақолаларда тўлдириб борилди. Вафотидан мақолаларда тўлдириб борилди. Вафотидан кейин йигирма йил ўтгач «Ер ва уни ўраб кейин йигирма йил ўтгач «Ер ва уни ўраб олган биосферанинг кимёвий таркиби» олган биосферанинг кимёвий таркиби» номли монографияси матбуотда босилиб номли монографияси матбуотда босилиб чиқади. Ҳозирги замон фан ютучиқади. Ҳозирги замон фан юту ққ ларига ларига асосан, биосфера бу ернинг ўзига хос асосан, биосфера бу ернинг ўзига хос қобиғидир. қобиғидир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• У бутун жонли организмларни У бутун жонли организмларни ўз ичига олади ва сайёрадаги ўз ичига олади ва сайёрадаги моддаларнинг доимий равишда моддаларнинг доимий равишда алмашиб туриши шу алмашиб туриши шу организмлар билан боғлиқ организмлар билан боғлиқ бўлади. Ана шунга кўра бўлади. Ана шунга кўра биосфера-500 с гача биосфера-500 с гача ҳҳ ароратли ароратли термодинамик қобиқдан термодинамик қобиқдан иборатдир. Биосфера ерда иборатдир. Биосфера ерда тирик оргазмлар пайдо бўлиши тирик оргазмлар пайдо бўлиши билан бир вақтда вужудга билан бир вақтда вужудга келган ва уларнинг эволюцион келган ва уларнинг эволюцион ривожланиш жараёнида ривожланиш жараёнида шакллана борган. Биосфера шакллана борган. Биосфера аввало бутун қуруқлик аввало бутун қуруқлик юзасини денгиз сатҳидан юзасини денгиз сатҳидан тортиб, токи тоғ тизмаларнинг тортиб, токи тоғ тизмаларнинг чўққиларигача ишғол қилиб чўққиларигача ишғол қилиб туради. туради. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Атмосферадаги ҳаётнинг энг юқори чегараси Атмосферадаги ҳаётнинг энг юқори чегараси 25-27 километр баландликдадир, бу 25-27 километр баландликдадир, бу зоналарда фақат замбурғ ва бактерияларни зоналарда фақат замбурғ ва бактерияларни спораларда учратиш мумкин. Лекин ундан спораларда учратиш мумкин. Лекин ундан юқорида, стратосферада азон қаватлари юқорида, стратосферада азон қаватлари чегарасига қадар ҳам тирик организмлар чегарасига қадар ҳам тирик организмлар бўлиши мумкин.бўлиши мумкин. • Бу қаватлар 20-50 километр баландликда Бу қаватлар 20-50 километр баландликда ерни қуршаб турувчи азон экранини ерни қуршаб турувчи азон экранини ҳҳ осил осил қилади. Тирик организмга ҳалокатли таъсир қилади. Тирик организмга ҳалокатли таъсир этувчи космик нурланишлар ҳамда қуёшнинг этувчи космик нурланишлар ҳамда қуёшнинг ультрабинафша нурлари ана шу экранга ультрабинафша нурлари ана шу экранга урилиб қайтади. Завод, фабрика ва бошқа урилиб қайтади. Завод, фабрика ва бошқа саноат корхоналари чикиндилари билан саноат корхоналари чикиндилари билан муму ҳҳ ит шароитларининг ифлосланиши ит шароитларининг ифлосланиши биосфера мабиосфера ма ҳҳ сулдорлигига ва энергия сулдорлигига ва энергия балансига катта таъсир кўрсатади.балансига катта таъсир кўрсатади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Биосферанинг энергетик балансиБиосферанинг энергетик баланси • Табиатдаги барча жонли организмлар бир-бири билан ва шунингдек, ўз атрофидаги физик-кимёвий шароитга ўзаро боғлиқ бўлади. Ҳар қандай биоценозда бу ўзаро муносабатлар жуда ҳам мураккаб ва зиддиятлидир. Табиатда тўхтовсиз давом этадиган ва жонли табиатнинг фаолияти туфайли тартибга солиниб турадиган моддаларнинг доимий айланиши Ернинг алоҳида қобиғи бўлган биосферанинг спицифик белгисидир. Гарчи биомасса яъни ойни бир вақтда яшаб турган организмлар таркибидаги жамики тирик моддалар вазн жиҳатидан биосферадаги барча моддаларнинг 0,01% дан ошмасада, у мазкур қобиқ ичида борадиган мураккаб биокимёвий жараёнларни келтириб чиқаридиган ва йўналтириб турадиган марказий буғини ташкил қилади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Биосферадаги тирик организмлар таркибига кирадиган сув ва бошқа ҳамма элементлар давра бўйлаб муттасил айланиб юради. Бу жараён бир неча ўн миллион йиллардан бери давом этиб келмоқда. • В.И.Вернадский биосферанинг мана шу хусусиятларига алоҳида эътибор бериб, шундай ёзади: «Охирги оқибатлари жихатидан тирик организмларга нисбатан доимий равишда таъсир этадиган ундан ку ра қудратлироқ кимёвий куч Ер юзида й у қдир». • Биосферада доимий равишда ҳаракат жараёни ва моддаларнинг қайта тақсимланиши давом этади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Бундан қаттиқ, суюқ ва газсимон (тана) Бундан қаттиқ, суюқ ва газсимон (тана) моддаларнинг ҳар хил моддаларнинг ҳар хил ҳҳ ароратда ва босимда ароратда ва босимда ялпи холда кўчиши содир бўлиб туради. ялпи холда кўчиши содир бўлиб туради. Литосферанинг асосий кимёвий элементлари О, Литосферанинг асосий кимёвий элементлари О, АА ll , , FeFe , , MgMg , , NaNa қатнашиб ҳар хил ривожланиш қатнашиб ҳар хил ривожланиш босқичларини ўтадилар, яъни энг чуқур босқичларини ўтадилар, яъни энг чуқур қисмларидан литосферанинг юқори қисмларидан литосферанинг юқори қатламларигача етиб борадилар. В.И.Вернадский қатламларигача етиб борадилар. В.И.Вернадский таълимотига мувофиқ, Ерда яшовчи тирик таълимотига мувофиқ, Ерда яшовчи тирик организмлар, Қуёш нурлари энергиясини организмлар, Қуёш нурлари энергиясини потенциал энергияга, сўнг геокимёвий потенциал энергияга, сўнг геокимёвий жараёнларнинг кинетик энергиясига жараёнларнинг кинетик энергиясига айлантирувчи мураккаб механизмлар тизимидир. айлантирувчи мураккаб механизмлар тизимидир. Биосферанинг бу юпқа қатламида қуёш нури Биосферанинг бу юпқа қатламида қуёш нури тарқалади, ўзгартирилади, тўпланади, мураккаб тарқалади, ўзгартирилади, тўпланади, мураккаб органик моддалар органик моддалар ҳҳ осил бўлади ва парчаланади, осил бўлади ва парчаланади, хилма-хил организмлар пайдо бўлади ва хилма-хил организмлар пайдо бўлади ва бошқалар.бошқалар. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Табиатнинг бир бўлаги бўлган ўсимликлар йилига 7,3х1017 ккал энергия йиғади, 1,73х1011 т. органик моддалар ҳосил қилади, 2,6х109 т. азот ва 7,7х109 т. моддалар истимол қилади, тирик организмлар йилига 2х1011 т. кислород ютади, 2,7х1011 т. карбонат ангидрид чиқаради, 7,3х1017 ккал энергия тарқатади ва органик бирикмалардан 2,6х109 т. азот ҳ осил қилади. Бу жиҳатдан табиатдаги яшил ўсимликлар дунёсининг аҳамияти беқиёсдир. • Ерга ҳар йили жуда катта миқдордаги (1,26х1024 ккал) қуёш энергияси тушади ва бу энергиянинг 42% олам бўшлиғига қайтарилади, яшил ўсимликлар қуёш энергиясининг бу қисмидан фойдаланиб органик моддаларни синтез қилиш жараёнида ҳаводаги корбанат ангидрид газидан углерод манбаи сифатида фойдаланади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Аммо яшил ўсимликлар анорганик табиатдан ўзи учун озуқа олиш билан чекланиб қолмасдан, балки осмон билан ер ўртасидаги воситачи ҳамдир. • Қуёш нуридан олинган энергия ўсимлик организмида йиғилади ва шу тахлитда танасида тўпланган органик модда билан биргаликда ўсимлик озуқаси билан овқатланувчи бошқа ўсимликлар ёки ҳайвонлар организмига ўтади. Бу организмлар эса ўз навбатида бошқа гетеротроф организмлар учун озиқ ҳисобланади. Фотосинтез жараёнида яшил ўсимликлар томонидан ҳосил қилинадиган кислород барча аэроб шароитида яшайдиган индивидлар ҳаёти учун ниҳоятда муҳимдир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Бу организмлар нафас олиш жараёнида ҳаводаги кислородни ўзига сингдириб, айни вақтда корбанит ангидрид ажратиб чиқаради. Атмосферага корбанат ангидриднинг мана шундай муттасил қўшилиб туриши моддаларнинг доимий айланишида жуда катта аҳамиятга эга. • Ерда фотосинтезни амалга оширувчи ўсимликлар жамоасининг яшаб келаётган даври мобайнида улар жуда кўп миқдорда углерод захираларини тўплаган ва бу захиралар нефт, тошкўмир, конлари, торф ва бошқа ёнувчи қазилма бойликлар сифатида сақланган. В.И.Вернадскийнинг қайд этиши ч а, тирик организмлар биосферада кимёвий элементлар кўчиб юришининг асосий омилидир. Бу миграцияни иккита қарама-қарши аммо ўзаро боғланган жараён келтириб чиқаради : www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Қ уёш энергияси ҳисобига анорганик табиат элементларидан тирик модданинг таркиб топиши, ҳамда 2) органик моддаларнинг энергия ажралиб чиқиш жараёнида емирилиши: бундай емирилиш жараёнида анорганик моддаларга айланади. • Турли моддаларнинг миграция қобилияти мутлақо бир хил эмас, лекин даврий тизимдаги кимёвий элементларнинг кўпчилиги биосферада фаол равишда миграцияланиш қобилиятига эга. Бундай фаол миграцияларни икки гуру ҳ га бўлиш мумкин: • Ҳаво мигрантлари-булар миграция жараёнларида газсимон фаз а ни босиб ўтади ( кислород, азот, углерод, водород): www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Сув мигрантлари, асосан, тупроқдаги ер ости сувларида ҳамда оддий ёки комплексли ионлар, ёхуд молекулалар тарзида миграцияланувчи элементлар. Булар жумласига кўпгина элементлар Na , F , S , Cl , K элементлари киради. • Табиатдаги органик моддаларнинг пайдо бўлишида ҳаводаги миграцияланувчи элементлар му ҳ им аҳамиятга эгадир ва улар орасида С, О2, Н2 хавонинг 98,3 фоизини ташкил этади. Биосфера жуда кенг майдонларни эгаллагани сайёрамизнинг турли хил минерал қобиқларига кириб бориш имкониятларига эга бўлганлиги учун организмлар тарқалган му ҳ ит , яъни яшайдиган шароит ниҳоятда ҳар хил бўлади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Биосфера – Ер шарининг ноёб қобиғидир. Бу Биосфера – Ер шарининг ноёб қобиғидир. Бу тизимнинг ҳар бир структура элементи бирор тизимнинг ҳар бир структура элементи бирор сабаб билан ўз функциясини бажара олмай сабаб билан ўз функциясини бажара олмай қолса, у вақтда бутун тизим-биосферанинг қолса, у вақтда бутун тизим-биосферанинг нормал ҳаётий жараёнлари бузилиб, нормал ҳаётий жараёнлари бузилиб, биокимёвий муҳит бузилиши организмлар биокимёвий муҳит бузилиши организмлар касалланиши ва касалланиши ва ҳҳ атто баъзиатто баъзи бир биологик бир биологик турларнинг мутлақо йўқ бўлиб кетишигача турларнинг мутлақо йўқ бўлиб кетишигача олиб келиши мумкин.олиб келиши мумкин. • ҲҲ озирги кунда шу нарсага алоҳида озирги кунда шу нарсага алоҳида эътибор бериш зарурки фан ва техника эътибор бериш зарурки фан ва техника тараққиёти даврида инсоният таъсири тараққиёти даврида инсоният таъсири биринчи навбатда биосферанинг биринчи навбатда биосферанинг мама ҳҳ сулдорлигигасулдорлигига ,, унинг энергия балансига унинг энергия балансига қаратилганқаратилган дирдир .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Экологик халокатЭкологик халокат ва инсоннинг ва инсоннинг биосферага таъсири.биосферага таъсири. • Экологик халокат деганда Экологик халокат деганда экосистемаларнинг қайта экосистемаларнинг қайта тикланмайдиган даражада тикланмайдиган даражада бузилиши натижасида ўта бузилиши натижасида ўта салбий иқтисодий оқибатларга салбий иқтисодий оқибатларга ёки аҳолининг оммавий нобуд ёки аҳолининг оммавий нобуд бўлишига олиб келадиган бўлишига олиб келадиган вазият тушунилади. Мўйноқ вазият тушунилади. Мўйноқ туманида маҳаллий экологик туманида маҳаллий экологик фалокат, бир неча давлатлар фалокат, бир неча давлатлар ҳудудини эгаллайдиган ҳудудини эгаллайдиган Чернобиль АЭС фалокатиЧернобиль АЭС фалокати .. • Атмосферада «Озон Атмосферада «Озон туйнуклари»нинг ҳосил туйнуклари»нинг ҳосил бўлиши, иқлимнинг ўзгариши, бўлиши, иқлимнинг ўзгариши, чўллашиш, биологик хилма-чўллашиш, биологик хилма- хилликнинг камайиши ва хилликнинг камайиши ва бошқалар глобал экологик бошқалар глобал экологик муаммолар ҳисобланади.муаммолар ҳисобланади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Инсон ҳаёти уни ўраб турган атроф муҳит билан чамбарчас боғлиқ. Бизни ўраб турган табиатни чиндан ҳам она деса бўлади. Чунки у бутун борлиқни ҳаётбахш нафаси билан таъминлаб туради, тўйдиради, кийинтиради. Ана шундай табиатнинг озор топиши у билан бевосита боғлиқ одамзот ва жониворларни зўр тахликага солиб қўйиши мумкин. • Саноат корхоналари чиқиндиларининг ҳавога чиқариб ташланишидан ҳосил бўладиган кислотали ёмғирлар ўсимликларга ва тирик организмларга катта зарар келтирмоқда. Атроф муҳитнинг ифлосланиши маҳаллий, регионал тусда бўлибгина қолмай, балки глобал кўлам ҳам касб этмоқда. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Дунё океанининг ифлосланиши ўз навбатида, унинг Дунё океанининг ифлосланиши ўз навбатида, унинг атмосфера ҳавоси билан газ алмашинувига таъсир атмосфера ҳавоси билан газ алмашинувига таъсир этади. «Иссиқхона газлари» -карбонат ангидрид(СО2), этади. «Иссиқхона газлари» -карбонат ангидрид(СО2), метан(СН4), азот чала оксиди(N2О) ва бошқаларнинг метан(СН4), азот чала оксиди(N2О) ва бошқаларнинг кўплаб чиқарилиши иқлим ўзгаришига олиб келади.кўплаб чиқарилиши иқлим ўзгаришига олиб келади. • Инсоннинг биосферага таъсирининг бошланиши Инсоннинг биосферага таъсирининг бошланиши неолит даврига тугри келади. Инсоният тарихининг неолит даврига тугри келади. Инсоният тарихининг дастлабки боскичларида унинг табиатга таъсири дастлабки боскичларида унинг табиатга таъсири унча сезиларли булмаган, у табиатдан нимани олса унча сезиларли булмаган, у табиатдан нимани олса уни табиатга кайтарган. Биосферадаги моддаларнинг уни табиатга кайтарган. Биосферадаги моддаларнинг биотик даврий айланишини бузмаган. Аста – секин биотик даврий айланишини бузмаган. Аста – секин инсоннинг табиатга таъсири кучайиб борган. Айникса инсоннинг табиатга таъсири кучайиб борган. Айникса юз йилликларда илмий – техника революцияси юз йилликларда илмий – техника революцияси натижасида инсон таъсирида элементларнинг биоген натижасида инсон таъсирида элементларнинг биоген миграцияси жуда кучайиб кетди. Бутун тарих миграцияси жуда кучайиб кетди. Бутун тарих давомида уз мехнат фаолияти билан атроф – давомида уз мехнат фаолияти билан атроф – мухитдан иложи борича купрок ва тез фойда олишга мухитдан иложи борича купрок ва тез фойда олишга харакат килиб келган. харакат килиб келган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Кейинги асрларда бу харакатлар окибатида табиий ресурслар тобора камайиб кетмокда. Куплаб усимлик ва хайвонларнинг турлари йуколиб кетди. Мухит, саноат турмуш чикиндилари, захарли кимёвий моддалар билан ифлосланмокда ва захарланмокда. Табиий экосистемалар, куллар, урмонлар бузилмокда. Биосферадаги бундай нокулай узгаришлар усимликлар ва хайвонот оламига, инсоннинг узига хам кучли таъсир килмокда. • Инсоннинг гидросферага ва атмосферага таъсирининг тобора кучайиб бориши биосфера доирасида иклимнинг узгаришига олиб келмокда. Айникса кейинги йилларда атмосферада карбонат ангидриднинг микдори тобора ортиб бормокда. Органик ёкилгилардан фойдаланиш кислороднинг ёниб камайишига, карбонат ангидриднинг эса купайишига сабаб булмокда. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Атмосферада карбонат ангидриднинг купайиши эса «парник эффекти» га олиб келади, бу эса Ер юзаси хароратининг кутарилишига сабаб булмокда. Кейинги 100 йил давомида Ер юзасининг харорати уртача 0.6 С гача ортганлиги аникланган. Атмосферага азот II-оксид ва фреоннинг утиши натижасида бир неча йиллар давомида озон катлами юпкалашиб бормокда. Фреон лак ва буёкларни пурковчи сифатида, совиткичлар ва кондиционерда совитгич мода сифатида кенг кулланиб келмокда. Атмосферага хар йили юз миллионлаб тонна ифланувчи моддалар ажратилади. Хавода сулфид кислотасининг ортиб бориши кислотали ёмгирларнинг купайишига сабаб булмокда. Узбекистонда мевали дарахтлар хосилдорлигининг камайиши, уларнинг касалланиш сабабларидан бири хам кислотали ёмгирларнинг купайиб боришидир. Урмонларнинг йуколиши иклимнинг кескин узгаришига, сув бойликларининг камайишига, сув бойликларининг камайишига, тупрок холатининг ёмонлашишига олиб келяпти. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Инсоннинг табиатга турли йўллар билан таъсир қилиши, фаолияти туфайли бўладиган табиий ўзгаришларга антропоген таъсир дейилади. Ҳозирги энергетиканинг шиддат билан ўсиши натижасида бутун ер курраси атрофидаги ҳаво ҳарорати маълум даражада кўтарилиши кузатилмоқда. Бу эса абадий музликларни эрий бошлашига олиб келиши мумкин. Ер юзида шаҳарларнинг ўсиши ва ривожланиши, аҳолиси салмоғининг ортиши-урбанизация жараёни атроф-муҳит ифлосланишининг кучайишига сабаб бўлмоқда. • Шаҳарлар аҳолиси салмоғи дунё бўйича 40% дан ортиқни ташкил қилади ва ҳиссаси катта тезликда ортмоқда. Германияда аҳолининг 90%, АҚШда 80%, Японияда 76%,идан ортиғи шаҳарларда яшайди. Миллионер-шаҳарларнинг сони тобора ортиб бормоқда. Ҳ озирги вақтда Ўзбекистонда ҳам инсон қ адами етмаган бирорта жой қ олмаган. Қ аерга борманг, у ерда ҳаёт қ айнаётганини, одамлар ма ҳ аллий табиат неъматларидан ба ҳ раманд б ў лаётганини к ў расиз. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Хулоса қилиб айтганда , «Био – ҳаёт, сфера - қобиқ» деган маънони англатади, яъни биосфера бу – сайёрамизнинг ҳаёт қобиғидир. Табиатдаги барча жонли организмлар ўзини ўраб турган муҳит шароитлари билан доимий равишда муносабатда бўлади. Инсоният ўзи учун зарур бўлган барча нарсаларни, яъни кийим-кечак, озиқ-овқат, энергия ва бошқаларни табиатдан олади. • Ер юзида аҳоли сонининг ортиши ва унинг билан боғлиқ, бўлган муаммолар эски масаладир. У инсонларни «қўрқитишда» ва ҳар хил заҳарли иронияларнинг тарқалишида муҳим роль ўйнашга улгурган эди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ…РАХМАТ… www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Биосфера хакида тушунча

Биосфера ва уни тадқиқ қилиш муаммолари

Биосфера ҳақида тушунча ва унинг функциялари

Макроэволюция муаммолари. Онтогенез эволюцяиси. Филэмбриогенез хакида таълимот

Биогеография ва экология асослари фанининг методологик aсослари ва ўрганиш объекти