Biologik resurslar, o’simlik va hayvonot dunyosini hamda tabiiy landshaftlarni muhofaza qilish - Biologiya - Slaydlar

Biologik resurslar, o’simlik va hayvonot dunyosini hamda tabiiy landshaftlarni muhofaza qilish

Yuklangan vaqt:

30.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

182.5517578125 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Biologik resurslar, o’simlik va hayvonot dunyosini hamda tabiiy landshaftlarni muhofaza qilish Reja: 1.Tabiiy resurslar va ularning tasnifi. 2.O’simliklarni muxofaza qilish. 3.Hayvonot olamini muxofaza qilish 4.Tabiiy landshaftlar va tabiiy yodgorliklarni muxofaza qilish. 5.Foydali qazilmalar, qazib olishning hozirgi ahvoli. 6.O’zbekistonda foydali qazilmalar holati va ularni qazib olishdagi isrofgarchilik. 7.Rekultivasiya. 8.Tabiiy resurslarni muxofaza qilish va samarali foydalanishning asosiy yo’nalishlari. 9.Ikkilamchi resurslar va ulardan foydalanishni yaxshilash.

Inson jamiyatining tabiatga ta’siri, asosan, insonning tabiiy resurslarga bo’lgan extiyojini kondirilishiga qaratilgan. Jamiyat hayotini tabiiy resurslarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Insonning hayoti, xo’jalik faoliyati uchun zarur bo’lgan barcha tabiiy jismlar, xodisalar va jarayonlar tabiiy resurslar deb tushiniladi. Tabiiy resurslar real va potensial tabiiy resurslarga ajratiladi. Jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida inson tomonidan foydalaniladigan barcha resurslar real tabiiy resurslar deydi. Potensial tabiiy resurslar deganda tabiatda mavjud, lekin jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida ayrim sabablarga kura inson tomonidan foydalanilmaydigan resurslar tushuniladi. Masalan, dengiz va okean suvlari tozalash texnik vositalarining mukammal emasligi natijasida ichimlik suvi sifatida foydalanilmaydi. Tabiiy resurslar inson ta’siri nuqtai nazaridan 2 guruhga ajratiladi: 1.Tugaydigan. 2. Tugamaydigan tabiiy resurslar. Tugaydigan tabiiy resurslar o’z navbatida 2 guruhga ajratiladi: a) tiklamaydigan tabiiy resurslar (foydali qazilmalar); b) tiklanadigan tabiiy resurslar (o’simlik va hayvonot dunyosi, qisman tuproq) Tugamaydigan tabiiy resurslarga suv resurslari, iqlim resurslari (atmosfera, shamol energiyasi va h.o.) va kosmik resurslar (quyosh radiasiyasi) kiradi. Bu resurslardan foydalanish ularning kamayishiga olib kelmaydi. Lekin bu resurslarga inson ta’sirining olib borishi ular holatining o’zgarishga olib kelishi mumkin. Masalan, suv resurslarining ifloslanishi, atmosfera tarkibining o’zgarishi va h.o.

1. Foydali qazilmalarni qazib olish shu darajaga borib yetdiki, ko’pgina mamlakatlarda ularning zaxirasi tugay deb qoldi. M.: mutaxassislarning hisob-kitobicha oltin 15 yilda, vismuta 26, volfram 26, rux26, surma 27, qlay 30, asbest 32, uran 35, simob 65 yilda tugaydi. Boshqa ko’pgina qazilmalar 100 yilga yetishi mumkin ekan. Ammo kelajakda bu xom ashyolar dunyo okeani suvi va suv ostida ko’plab miqdorda qazib olinadi.

Hisob-kitoblarga ko’ra butun dunyoda 1970-2004 yillar davomida 80 mlrd. t.ko’mir, 260 mlrd.t.neft, 95 mlrd.t.tabiiy gaz va boshqa xom ashyolar qazib olingan. Barcha foydali qazilmalar bag’ridan qazib olinadi. Oqibatda tabiatga katta zarar yetkaziladi. Bu yerlarqishloq xo’jaligiga yerlari o’rmon joy landshaftlari bo’lishi mumkin. Foydali qazilmalarni qazib olishda suv havzalari, atmosfera har xil chiqindilar bilan ifloslanadi. Fodali qazilmalar ochiq uchuqda qazib olinayotgan joylard yuzlab metr chuqurdagi qatlamlardagi zaharli moddalar tashqariga chiqarilishi va shu hududdagi o’simliklar va hayvonot dunyosiga katta zarar keltirishi mumkin. Bunday joylarda yerlar xo’jalik oborotidan ham chiqib ketadi. Sobiq SSSRda ana shunday yerlar 2 mln. ga dan oshiq maydonni tashkil qilar edi. Har qanday mamlakatning iqtisodiy potensialida tog’-kon sanoati katta o’rinlarni egallaydi. Xalq xo’jaligida ishlatiladigan foydali qazilmalarning 70 foizi mineralhom-ashyolarga to’g’ri keladi. Energiya va issiqlikning 95foizi mineral xom-ashyolarga hosil qilinadi. Foydali qazilmalar xalq xo’jaligida ishlatilishiga ko’ra yonuvchi foydali qazilmalar, ko’mir, gaz, neft, metall foydali qazilmalar; turli rudalar, metal bo’lmagan. Foydali qazilalar; tog’ kimyo xom-ashyolari, olovga chidamli materiallar va boshqalarga bo’linadi. 2. O’zbekistonda 2700 dan ortiq foydali qazilma konlari ro’yxatga olingan. Bularda 100 ta mineral xom- ashyolar mavjud bo’lib, ularning 60 tasi mamlakat xom ashyosida ishlatiladi. Mamlakatimizda 940 ta foydali qazilma konlari aniqlangan va o’zlashtirilgan. Bularning 165 tasi neft va gaz koyedensatlariga to’g’ri keladi, ko’mir 3 ta, nodir metallar 46 ta, rangli siyrak va radioaktiv metallar 36 ta, tog’ kon rudalari 17 ta, tog’ ximiya 9 ta, 495 tasi esa qurilish materiallari konlaridir. Kumush rangli metallar, nodir va radioaktiv metallar, qo’rg’oshin, selen, tellur, reniy, skandiy va boshqa elementlar bo’yicha yirik zahiralar mavjud. Hozirgi kunda O’zbekistonning umumiy mineral xom-ashyo salohiyati 3,3 trln. AQSh dollarida baholanmoqda. Oltin, uran, mis, volfram, kaliy tuzi, fosforit, kaolin zahiralari bo’yicha O’zbekiston jahonda oldingi o’rinda turadi. Qurilish materiallaridan bektoniy, glaukoliy, sement xom-ashyolari mamlakatimizda ancha serob. Respublikamizning 60 foiz hududida neft, gaz mavjudligi aniqlangan bo’lib, ular Ustyurt, Buxoro, Xiva, Janubiy-g’arbiy Xisor, Surxondaryo, Farg’ona vodiylarida joylashgan. Respublikamizda aniqlangan neft-gaz mamlakatimizni 35 yilgacha ta’min qilish qobiliyatiga ega.

O’zbekistonda yoqilg’i energetika asosini tashkil qiluvchi tabiiy gaz zaxirasi 2 trln. m 3 , ko’mir 2 mlrd tonnani tashkil etadi. Neftning umumiy zaxirasi 4 mlrd. tonna bo’lib, uning 160 ta konlari mavjud. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilayotgan barcha yoqilg’ining 88 foizi gazga, 6,7 foizi neftga, 5,3 foizi ko’mir hissasiga to’g’ri keladi. Foydali qazilmarni qazib olishda va qayta ishlashda ko’p miqdorda xom-ashyolar isrof bo’ladi. Ayniqsa tiklanmaydigan resurslarni qazib olishdagi asosiy kamchilik konlardan foydali qazilmalarni to’liq va kompleks olmaslikdir. Ayrim hollada tabiiy resurslarni geografik o’rni yaxshi o’rganilmasdan, aholi punktlari bevosita konlar ustida qurilad. Keyinchalik ularni ko’chirish, og’ir bo’ldi va ekologik muammolarni keltirb chiqaradi. Ayniqsa qurilish materiallarini g’azib olishda 30% dan 70 % gacha qurilish toshlari keraksiz darjagacha maydalashib ketadi va chiqarib tashlanadi. Kaliy tuzini qazib olishda 70-80 foizgacha xom-ashyo nobud bo’ladi. Har qanday foydali qazilmani qazib olish jarayonida albatta nobudgarchilik sodir bo’ladi. Ko’mir qazib olinishida texnologiyaning talabga javob bermasligi tufayl uning 45 foizgacha isrof bo’ladi. M.: Ohangaron ko’mir havza qalinligida 1,5 metrdan ko’p bo’lgan qatlamlar olinib, ulardan yuqori keraksiz jinslar bilan chiqarilib tashlangan. O’sha keraksiz jinslar orasida qimmatbaho kaolin ham mavjud. Undan alyuminiy xom-ashyosi, sifatli chinnilar tayyorlanadigan xo-ashyolar olinadi. Faqat texnologiyaning zaifligi hamda ushbu konda kompleks foydalanmaslik oqibatida millionlab tonna ko’mir , kaolin, sanoat uchun yaroqsiz ahvolga kelib qolgan. Hozirgi kunda bu kondan to’liq foydalanish yo’lga qo’yildi. Qazib olinadigan neftning, ayniqsa quyuq neftning 60% gacha isrof bo’ladi. Ayrim neft konlarida neft bilan chiqadigan yo’ldosh gazlar havoga chiqarib yuboriladi va yoqiladi. Tabiiy resurslarni ko’pchiligini qazib olishda qayta ishlashda isrofgarchilikka uchraydi. Mis rudalari bilan birga oltin, rux, molibden, qalay, qo’rg’oshin rudalari ham ko’p miqdorda yo’qotiladi. Bunday nobudgarchiliklar atrof-muhitga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Oqibatda minglab gektar unumdor yerlar industrial dashtlarga aylanadi. Suv, havo, tuproq ifloslanadi. Yuzlab-minglab kv.km.maydonlarda antropogen landshaftlar paydo bo’ladi. O’rmonlarning kamayishi muhitning ifloslanishi landshaftni rekultivasiya qilishni taqozo qiladi. Tashlandiq yerlarni tiklash rekultivasiya deb yuritiladi. Rekultivasiyaning asosiy maqsadi konlarni qazib olishda buzilgan xududlarning maxsuldorligini tiklash va turli maqsadlarda foydlanishga qaytarishdan iborat.

Buzilgan yerlarni rekultivasiya qilish hozirgi kunda kichik maydonlarda amalga oshirilmoqda. Buzilgan yerlar maxsuldorligini qayta tiklash uchun rekultivasiya ikki bosqichda amalga oshiriladi. Ular konni texnik rekultivasiyalash va biologik rekultivasiyalash. Birinchi bosqichda yer yuzasi tekislanadi, holati yaxshilanadi, biologik rekultivasiyadan keyin esa, tuproq qatlami va o’simligi qayta tiklanadi. AQShda tabiiy resursladan ochiq usulda qazib olish natijasida 1,5 mln.ga yer ishdan chiqqan. Tog’ kon sanoati tufayli buzilgan har bir ga yer atrofida shuncha maydondagi tabiatga zarar yetkazadi. G’arb mamlakatlarida har bir korxona o’z ish faoliyatida buzgan yerlarni rekultivasiya qilishi zarurligi qonun bilan mustahkamlanadi. Bundan tashqari tog’-kon sanoati chiqindilarida minglab tonna zararli birliklar saqlanadi va atrof-muhitga doimiy xavf solinib turadi. O’zbekistonda 675 ta konda, 92 xil mineral xom-ashyolar mavjud. Qazilma boyliklardan to’liq foydalanmaslik oqibatida har yili tog’-kon sanoatida 60 mln.tonna chiqindilar to’planadi. Ular 10 ming ga dan ortiq yerga joylashtiriladi. Mamlakatimizda har yili sanoatning turli tarmoqlarida 100 mln t.dan ziyod chiqindilar vujudga keladi va ularning rmi zaharlidir. O’zbekistonda hozirgi kunda yer osti va yer usti chiqindilari 2 mlrd.t.dan ortiq to’plangan.Umuman qazib olinayotgan rudalarning 2 % foydalanib 98% keraksiz jins sifatida tashqariga chiqariladi. Tabiiy resurslarni muxofaza qilish va samarali foydalanishning asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat: a) Mineral resusrlarni qazib olish va qayta ishlash texnologiyasini mukammallashtirish. b) konlardagi foydali komponentlardan to’liq va klmpleks foydalanish. v) tabiiy resurslarni qazib olishdagi nobudgarchiliklarga qarshi kurashish. Tabiatda tarkibida faqat bir xil metalda bo’lgan ruda konlari deyarli yo’q, ular aksariyat hollarda polimetall tarzia uchraydi. Ularning tarkibida asosiy metaldan tashqari qimmatli yo’ldosh elementlar ham chiqadi. Ayrim hollarda yo’ldosh elementlar asosiy elementlardan qimmat turadi. M.: Qolomoqir mis konida misdan tashqari qo’rg’oshin, rux, oltin va boshqa metallar birgalikda chiqadi. Demak, ularni nobud qilmaslik uchun ulardan kompleks foydalanish maqsadga muvofiq. Ammo tabiiy resurslardan kompleks foydalanish tufayli yaxshi yo’lga qo’yilmagan. Rangli metallurgiya konlarida 11 ta asosiy metalni olish jarayonida yana 60 ta metall qo’shimcha yo’ldosh metal sifatida chiqadi yoki yo’ldosh metallar hisobiga 1% mis, rux, qo’rg’oshin, 20% sulfat kislota xom-ashyosi ishlab chiqariladi. Xulosa qilib shuni aytish kerakki, qazib olinayotgan konlarning atrofida qo’shimcha minerallardan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar qurish maqsadga muvofiq. Shaharlarda har kuni juda katta miqdorda maishiy va ishlab chiqarish chiqindilari yig’iladi. Yevropa mamlakatlarida har bir kishiga bir yilda to’g’ri keladigan maishiy chiqindilar normasi hisoblab chiqilgan. Ular Buyuk Britaniyada 240 kishiga. Shvesiyada 300-400 kishiga, Daniyada 260 kishini tashkil etadi. Yirik shaharlarda maishiy chiqindilarning ko’payishi aholi sonining ko’payishidan o’zib ketmoqda.

14.1. O’simliklarni muxofaza qilish. O’simlik resurslarini muxofaza qilish. O’simlik va hayvonlar biosferaning asosiy tarkibiy qismi bo’lib, tabiiy resurslar orasida muhim o’rin egallaydi. Tabiatda muvozanat ko’p jihatdan o’simlik va hayvonlarning xilma-xilligiga bog’liq. Biosferadagi moddalar davriy aylanishi tirik organizmlarning bevosita ishtiroqida o’tadi. O’simlik va hayvon maxsulotlarisiz hayotni tasavvur qilib bo’lmaydi. O’simlik resurslari tugaydigan va tiklanadigan tabiiy resurslarga kiradi. O’simliklar yer yo’zidagi hayotning asosidir. Sayyoramizda 500 mingdan ortiq o’simlik turlari aniqlangan. O’simliklar kislorod va organik moddalar manbaidir. Fotosintez jarayonida ular CO2 ni yutib O2 chiqaradi. Har yili o’simliklar tomonidan 200 mlrd. tonnadan ortiq organik moddalar sintez qilinadi. Bu moddalar barcha boshqa organizmlar uzun ozuqadir. Tabiat va odam uchun ahamiyatiga kura o’simliklarni 3 guruhga ajratish mumkin: 1) Suv xavzalarida yashovchi o’simliklar. Bu o’simliklar inson tomonidan kam foydalanaladi. Lekin ular O2 va organik moddalar manbai hisoblanadi. 2)Tuproqda yashovchi o’simliklar bakteriyalar,zamburuglar,suvo’tlar. Bular tuproqdagi tirik organizmlar qoldiqlarining parchalanishida muhim rol o’ynaydi, hamda tuproqning unumdorligiga ta’sir qiladi. 3) Yer yuzasida o’sadigan o’simliklar. Bu o’simliklar juda turlarga boy bo’lib, inson tomonidan eng ko’p foydalaniladi hamda inson ta’siri ostida bo’ladi. O’simliklar biomassasining asosiy qismini o’rmonlar tashkil qiladi. O’rmon maxsulotlarisiz,birinchi navbatda yog’och maxsuulotlarisiz odamlar hayotlar tasavvur qilish qiyin. Yog’ochdan 20 mingga yaqin turli maxsulotlar olinadi. O’rmonlar daryolardagi suv xajmini tartibga solishda, tuproqni eroziyadan saqlashda, atmosferadagi kislorod balansini boshqarishda, binobarin, yerdagi tirik organizmlar uchun zarur sharoitlarni yaratishda juda muhim rol o’ynaydi. O’rmonlar tabiatdagi iqlim va suv balansini boshqaruvchi omildir. O’rmon va daraxtzorlarning qishloq xo’jaligi uchun ahamiyati juda katta. Ular maydonlaridagi iqlimni yaxshilaydi, suv bug’lanishini kamaytiradi va hosildorlikni oshiradi. Daraxtlar o’g’it va ximikatlar oqimini to’xtatadi va ulardan tuproqni tozalaydi. O’rmonlarning umumiy maydoni 4,1 milliardga, yaqin, ya’ni quruqlikning 33 % ni tashkil qiladi. O’zbekistonda o’rmonlar maydoni 937 ming ga, .lekin yerning yashil qobig’i tuxtovsiz qisqarib bormoqda. Keyingi 10000 yil ichida yer sharidagi o’rmonlarning 2/3 qismi kesib yo’qotildi, ayniqsa aholi zich rayonlarda. Natijada 500 mln. chadan ortiq yerlar hosilsiz cho’lga aylandi. O’rmonlarning tartibsiz keslishi tabiatdagi ekologik muvozanatning buzilishiga va noxush oqibatlarga olib keladi. Tuproq eroziyasi jarayonlari kuchayib ketdi, daryo va qo’llarda suv satxi pasaydi, ko’plab toshkinlar kuzatilmoqda.

14.7. Hayvonot olamini muxofaza qilish. Hayvonlar biomassasi umumiy biomassaning 2 % ni tashkil qiladi. Lekin ularda energetik jarayonlarning yuqoriligi, ularning harakatchanligi va juda xilma-xilligi biosferadagi ulkan rolini belgilaydi. Hozirgi vaqtda hayvonlarning 2 milliondan ortiq turi ma’lum. Hayvonlarning xilma-xilligi moddalarning biotik aylanishida, energiya oqimining taqsimlanishida juda katta ahamiyatga ega. Chunki ular asosiy konsumentlar va redutsentlardir. Hayvonlar Biosenozlarning eng aktiv qismi bo’lib, ularning barqarorligini ta’minlaydi. Hayvonlar o’simliklarga bog’liq xolda yashasada, o’simliklarning hayotini, tuproq tarkibi va strukturasini, landshaftlarning qiyofasini belgilaydi. Birga o’rmon tuproqda 2,5 mln. Yomg’ir chuvalchangi, 6 mln. xasharotlar, 400 milliondan ortiq kanalar, 1miln. mollyuskalar va boshqa hayvonlar yashaydi va 1 tonnagacha biomassa hosil qiladi. Hayvonlarning eng katta guruhi-xasharotlarning biosferadagi o’rni beqiyosdir. Ko’pchilik gulli o’simliklar xasharotlar yordamida changlanadi. Xasharotlar juda ko’p miqdorda o’simlik massasini iste’mol qiladi. Xasharotlar uz tanasini ko’rish uchun Biosenozlar maxsulining 10% gacha iste’mol qilishi mumkin. Shuning uchun xashoratlarning maxsuldorligi boshqa hayvonlarga nisbatan un martalab yuqori. Bu ko’pchilik hayvonlarning -qushlar, yirtqichlar, amfibiya va repitiliyalarning xasharotlar hisobiga yashashini ta’minlaydi. Xasharotlarning tuproq shakllanishida, hayvon qoldiqlarining va ekskrementlarining parchalanishida katta rol o’ynaydi. Umuman umurtqasiz hayvonlar quruqlik biomassasining 95-99% ini tashkil qiladi. Shuning uchun ularning moddalar aylanishidagi va energiya uzatilishidagi roli beqiyosdir. Tuproq unumdorligi ko’p jihatdan u yerda yashaydigan hayvonlarga bog’liq. Oziqlanish va harakatlanish vaqtida bu hayvonlar organik qoldiqlarni minerallarga aylantiradi, gumus qatlamini shakllantiradi, tuproq mikroorganizmlarining tarkibi va faolligiga ta’sir qiladi. Umurtqali hayvonlar orasida baliqlarning ekologik roli juda muhim. Baliqlar suv xavzalarining eng faol hayvonlari bo’lib, suv o’simliklarini CO2 gazi bilan ta’minlaydi. Xasharotlarning iste’mol qiluvchi va o’simlik uruglarini tarqatuvchisi sifatida qushlarning ahamiyati juda katta. Sutemizuvchilarning o’txo’r va yirtqichlar sifatidagi ekologik vazifasi ham katta ahamiyatga ega.

Biosenozlar qanchalik xilma-xil va murakkab bo’lsa, u tashqi ta’surotlarga, shu jumladan antrolik ta’surotlarga shuncha chidamli bo’ladi. Biosenozdagi populyatsiyalar bir-biriga shunchalik moslashganki, ular o’z senozlarining butunligi, barqarorligi, strukturasini saqlashga harakat qiladi. Masalan, maysa o’simlikxo’r hayvonlar tomonidan me’yorida iste’mol qilinsa yaxshi o’sadi. Biosferada har bir to’rning o’rni bor, har bir tur o’zining mavjudligi bilan boshqa turlarning yashashi uchun sharoit yaratadi. Bu jarayon evolyutsion taraqqiyotning davom etishini ta’minlaydi. “Agar hayot shunchalik xilma-xil bo’lmaganda edi, u o’zining sayyoraviy vazifasini bajarolmagan bo’lar edi”-deb yozgandi V.I.Vernadskiy. Binobarin ana shu xilma-xillikni saqlab qolish insoniyat oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Faunaning jamiyat uchun ham ahamiyati katta. Hayvonot dunyosi-sanoat va texnik xom- ashyo,dori moddalar hamda oziq-ovqat manbaidir. Hayvonlarning fan, san’at, madaniyat uchun ahamiyati ham katta. Jamiyat rivojlanishi bilan insonning hayvonot olamiga ta’siri kuchayib bormoqda. Hoziri ga kadar inson ta’siri natijasida hayvonlarning 66 turi yo’qolib ketdi. Shu jumladan 120 tur sut emizuvchi hayvon, 150 tur qushlar. Olimlarning hisoblashlariga kura kelgusi 30-40 yil ichida yana 100 tur hayvonning yo’qolib ketish extimoli bor. Ayniqsa keyingi 50 yil ichida terisi, juni patlari kiyim-kechak, porfyumeriya buyumlari, suvinir tayyorlash uchun ishlatiladigan hayvonlarni dunyo miqyosida sotish kengayib ketdi. Shu bilan birga qonunga xilof ravishdagi savdo kuchayib ketdi. Jinoyatchilar fil suyaklari, karkidan shoxlari, zebra va yulbars terisini ko’plab sotib juda katta foyda olmoqdalar. Qator davlatlarda fillarning ovlanishini taqiqlanishi bu hayvon suyagi baxosini ko’tarilib ketishiga sabab bo’ldi. Natijada qonunga xilof ravishda fillarni ovlash kuchaydi.

Har yili 65-75 ming, fil jinoyatchilar tomonidan o’ldirilmoqda. Karkidonlarni kirish to’xtatilmasa, yaqin kelajada bu hayvon qirilib ketishi mumkin. Inson tomonidan sanoat va qishloq xo’jaligi uchun yangi-yangi yerlarning o’zlashtrilishi, atrof- muhitning ifloslantirilishi natijasida ko’pchilik hayvonlarning tabiiy yashash muhiti yo’qotilmoqda. Hozir butun dunyoda kor barsining faqat 1000 taga yaqin qoldi xolos. G’arbiy Yevropada burilar deyarli qolmadi, O’rta Osiyo kobrasi yo’qolish arafasida turibdi, ko’pchilik yirtqich qushlarning soni kamayib bormoqda. Dunyo okeanining ifloslanishi, yirtqichlarcha ov qilish natijasida sanoat ahamiyatiga ega bo’lgan baliqlarning 25 turi yo’qolish arafasida turibdi. Har yili 250 mingga yaqin dilfinlar inson tomonidan o’ldirimoqda. Baliqlar- insonning oksil moddalarga bo’lgan talabining qondirishning asosiy manbasi hisoblanadi. Bizning mamlakatimizda Har yili 1000 tonnadan ko’proq baliq ovlanadi. Keyingi yillarda butun dunyo miqyosida baliq ovlash xajmi keskin kamayib ketdi. Buning asosiy sabablari quyidagilar: 1) baliqlarning noto’g’ri, ovlanish ya’ni ov miqdorining ko’payish miqdoridan kattaligi. Noqonuniy ovlash ham kuchayib ketdi. 2) suv xavzalarining oqova suvlarni qo’yilishi natijasida ifloslanishi va kislorod balansining buzilishi. 3) gidrotexnik inshootlarning noto’g’ri qurilishi. Baliqchilik ishlari ilmiy asosda yo’lga qo’yilishi lozim. Har bir tur baliq uchun ov miqdori belgilanishi zarur. Mavjud baliqchilik qonun-qoidalarida 5 ta asosiy bo’lim mavjud: 1) Umumiy ko’rsatmalar: 2) Ovlash taqiqlangan vaqt va joy: 3) Ovlash uchun taqiqlangan kurol va usullar: 4) Ov quroli uchun ruxsat etilgan o’lchamlar: 5) Ov miqdori.

O'xshashlar

Biologik resurslar va ulardan oqilona foydalanish muammolari

O’simlikshunosliknig tabiiy biologik asoslari

O’simlik hujayrasining tuzilishi va funksiyalari

O’simlik hujayrasining tuzilishi va funksiyalari

O’simlik va hayvonlarda nasillarning gallanishi