Oy holatini kuzatish - Astronomiya - Slaydlar

Oy holatini kuzatish

Yuklangan vaqt:

09.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3321.8515625 KB

Ko'chirib olish

“ Oy holatini kuzatish” REJA: 1.Oyning tuzilishi haqida ma’lumot. 2. Oyning fazodagi holati va joylashuvi. 3.Oyning tarkibi.

Oy — Yerning yagona tabiiy yoʻldoshi. Yerdan oʻrtacha 384 400 km masofada joylashgan. Orbitasining ekliptika tekisligiga qiyaligi burchagi 5° 8' 43" ni tashkil etadi. Massasi 7,35×1022 kg (1/81,3 Yer massasi). Oʻrtacha radiusi 1738 km, sirtidagi erkin tushish tezlanishi 1,62 m/s2. Astronomik belgisi ☾ . Oy orbitasi ekliptika tekisligiga oʻrtacha 5°8’43" burchak ostida yotib, 4°58’ dan 5°20’ gacha oʻzgarib turadi. Oy Yer atrofida gʻarbdan sharqqa harakatlanib, biror yulduzga nisbatan toʻla aylanish davri uning yulduz davri deb ataladi. Bu davr 27,32 oʻrtacha Quyosh sutkasiga teng. Oy orbitasining ekliptika tekisligi bilan kesishish nuqtalari uning chiqish va tushish tugunlari deyiladi. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

Oy tugunlari ekliptika boʻylab Oyning hara-katiga qarama-qarshi yoʻnalishda (yaʼni gʻarbga tomon) siljib boradi va 18 yilu 7 oy (6793 sutka)da ekliptikani toʻla bir marta aylanib chiqadi. Oyning biror tugundan chiqib, yana shu tugunga qaytib kelishi orasida oʻtgan vaqt ajdar oyi deyilib, u oʻrtacha 27,21222 sut-kaga tengdir. Quyosh va Oy tutilishlarining davriyligi shu oy bilan bogʻliq. Oy dumaloq shaklda emas Oy aslida dumaloq shar ko’rinishida emas. U Yerning tortishish kuchi sababli tuxumsimondir. Undan tashqari uning og’irlik markazi koinot ob’yektining o’rtasida emas, undan taxminan 2 km chetroqda joylashgan. Oyning aslidagi ko’rinishi. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

Oy oʻz orbitasi bilan oʻrtacha 83°20’ burchak tashkil etuvchi oʻq atrofida aylanadi. Uning oʻz oʻqi atrofida aylanish davri (27,32 sutka) siderik oy (davr)ga teng, shu sababli Oy hamma vaqt Yerga bir tomoni bilan "qarab" turadi. Bu davrlarning bir xil boʻlib qol-ganligi tasodifiy emas. Yerning tortish kuchi Oyning oʻz oʻqi atrofida aylanishiga taʼsir koʻrsatib (sekinlatib), million yillar davomida uni Yer atrofida aylanish davriga tenglashtirilgan. Oyning o’z o’qi atrofida aylanishi. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

Oy uz oʻqi atrofida tekis aylangani holda Yer atrofida aylanish orbitasining turli nuqtalarida uning tezligi turlicha boʻladi, natijada Yerdan Karaganda Oy bir oz tebranib harakatlanganday koʻrinadi. Tebranish uzunlama boʻyicha 7°54’, kenglama boʻyicha 6°50’ ni tashkil etadiOy shar shaklida boʻlib, radiusi 1737 km, yaʼni 0,2724 Yerning ekvatorial radiusiga teng. Oy sirti maydoni 3,8–107 km²ni, hajmi — 0,0743 = ʻ/49 Yer hajmini tashkil etadi. Oy sirtidagi nuqtalarning radiusini oʻlchash uchun libratsiyaga asoslangan kuchsiz stereoskopik effektdan foydalaniladi. Libratsiyani oʻrganish Oy ellipsoidining bosh yarim oʻklari farqini aniqlashga imkon berdi. Oyning qutbiy oʻqi Yerga yoʻnalgan ekvatorial oʻqdan 700 m, Yerga tomon yoʻnalishga perpendikulyar yoʻnalishdagi ekvatorial oʻqdan esa 400 m kichik. Ha, oyda suv bor. Yer yo’ldoshida atmosfera qobig’i yo’q, biroq kraterlar hamda Oy tuprog’ining ostida muzga aylangan suv bor. Faktlar: https://t.me/biologiyadan_slaydlar

" Oy geografiyasi"ni selenografiya fani oʻrganadi. Oyning mukammal haritalari tuzilgan. Ayniqsa, Oyning Yerdan koʻrinadigan tomoni yaxshi oʻrganilgan, sirtidagi 32000 ta turli togʻ, krater va dengizlarga nom berilgan. Bundan tashqari, 200000 ga yaqin mayda nomlanmagan tuzilmalar Oy haritasiga tushirilgan quvvatli teleskoplarda Oy sirtida kattaligi 100 m keladigan toshlar yoki yoriklarni koʻrish mumkin Oddiy koʻz bilan Oy diskida "dengizlar" deb nomlangan katta-katta qora dogʻlar koʻri-nadi. Dengizlar chetidagi kichik shoxobchalar "qultiqlar", katta yorugʻ dogʻlar "qitʼalar" va oʻrtacha yorugʻlikdagi dogʻlar "botqoqliklar" deb ataladi. Bunday nomlarni 17-asrda yashagan italiyalik astronom Richcholi taklif qilgan. Oyni birinchi marta 1610-yilda G. Galiley teleskopdan kuzatgan, 1647-yilda Ya. Geveliy (Gdansk) birinchi Oy haritasini tuzgan. Oy dengizlari oʻrtacha satxdan pastroq joylashgan, qitʼalari esa, asosan, togʻli r-nlardir. Kuzatishlar natijasida qitʼa va dengizlar boshqaboshqa moddalardan tashkil topgan, degan xulosaga kelindi. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

Oy sirti teleskopda benihoya notekis, oʻnqir-choʻnqir boʻlib koʻrinadi. Ayniqsa qitʼalarda zich joylashgan va baʼzan "dengizlar"da uchraydigan aylana yoki ellips shaklidagi halqasimon togʻlar koʻp. Diametrlari bir necha yuz m dan bir necha yuz km gacha keladigan halqasimon togʻlarning 30000 tadan ortigʻi Oy haritalarida aks ettirilgan. Baʼzi halqasimon togʻlar qoramtir moddalar bilan qoplangan. Ularga sirklar deb nom berilgan. Sirklarning maksimal diametri 250 km gacha yetadi. Oy sharsimon boʻlganligi sababli, katta sirklarning ichi teleskopda qabariq bulib koʻrinadi. Halqasimon togʻlar orasida, markaziy qismida chudili tepaliklar boʻlgan togʻlar ajralib turadi. Ular kraterlar deb ataladi. Odatda, kraterlar sirklardan kichik boʻladi, lekin diametri 100 km ga yetadiganlari ham uchraydi. Oyning teleskopdagi ko’rinishi ;

Oyning toʻliq haritasi va globusini yasash imkoni tugʻildi. 1966-yil 31 yanvarda uchirilgan "Luna-9" KK 1966-yil 3 fevralda Oyga birinchi marta yumshoq qoʻndirildi. Uning yordamida O. panoramasi Yerga uzatildi. Oy atrofida aylanuvchi sunʼiy yoʻldosh 1966-yil 31-martda uchirilgan "Luna-10" stansiyasi bilan boshlandi. U 1966-yil 3-aprelda Oyning birinchi sunʼiy yoʻldoshiga aylantirildi. Oyga qoʻndirilgan Oy tuprogʻini, uning kimyoviy tarkibini va mexanik xossalarini, fizik sharoitini oʻrganishga imkon berdi. Maʼlum boʻlishicha, Oy sirtqi qismining zichligi 1,1 — 1,2 g/sm³ boʻlib, 1 kg/sm³ nagruzkagacha chidaydi. 1969-yil 21-iyulda Oyga birinchi marta amerikalik astronavtlar N. Armstrong va E. Oldrin "Apollon 11" (AQSH) kosmik kemasi yordamida uchirildi va Oy sirtiga qoʻndirildi. Keyingi "Apollon"larda uchirilgan 18 ta astronavtdan 10 tasi O.ga qoʻndirilib, ular Oyda tekshirish olib bordilar va u yerdan bir necha yuz kg tuproq, togʻ jinslari, kristallar namunalarini Yerga olib tushdilar.1970-yil 20-sentabrda "Luna-16" stansiyasi Oy tuprogʻini 35 sm chuqurlikkacha qazib, undan olingan namunalarni Yerga olib keldi. Oyning xaritasi o’rganilishi. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

Yerga keltirilgan namunalar orasida ikki turli jinslarni uchratish mumkin: vulqon jinslari (lavalar) va meteoritlar tushganida maydalangan va erigan jinslar (shisha sinikdarini eslatuvchi jinslar — brekchiya). Vulqon jinslarining asosiy massasi Yerdagi bazaltlarga oʻxshaydi. Ularda plagioklaz, piroksen, ilmenit, olivin, shpinel, sirkon, apatit, metalli temir va mis uchraydi. Shuningdek, Oydan keltirilgan namunalarda norit, anortozit, datsit va kaliy, fosforlar borligi aniklandi. Oy tuprogʻida kremniy oksidi (SiO2) 44% ga yaqinni, temir oksidi (GʻeO) — 19,5% ni, alyuminiy oksidi (A12O3) — 14% ni, titan oksidi (TiO2) — 4% ga yaqinini tashkil etadi. Jinslarning barcha turlari Oy qaʼrida uzoq vaqt davom etgan erish jarayonida hosil boʻlgan. Oy jinslari qator xossalari bilan Yernikidan farq qiladi. Ularda suv gʻoyat kam, natriy va uchuvchi elementlar esa juda oz miqdorda uchraydi, baʼzi namunalarda titan va temir juda koʻpOyning rang koʻrsatkichi +1,2. Oy oʻz oʻqi atrofida Quyoshga nisbatan bir sinodik oyda bir marta toʻla aylanib chikali. Shuning uchun Oyda bir kunduzi va kechasi salkam 15 sutka davom etadi. Oyda atmosfera boʻlmaganligi uchun tuprogʻi temperaturasi kunduzi (Quyosh koʻrinishiga nisbatan) +120°, kechasi — 150° gacha boradi. Radiotoʻlqinlar yordamida kuzatish shuni koʻrsatdiki, Oy tuprogʻi temperaturasining bunday oʻzgarishi faqat sirtqi qatlamlarga xos boʻlib, bir necha dm chuqurliqsa temperatura deyarli oʻzgarmaydi. Oyning tarkini o’rganilishi haqida ma’lumot. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

Qiziqarli oy faktlari Oy - Yerning katta tabiiy sun'iy yo'ldoshidir. U bizning sayyoramizni aylantiradi va quyosh tizimining dastlabki tarixidan buyon amalga oshirdi. Oy - bu odamlar uzoq masofadan boshqariladigan kosmik kemalar bilan tanishish uchun borgan va izlab kelayotgan toshli tanadir. Bundan tashqari, afsona va afsona mavzusi. Keling, kosmosdagi eng yaqin qo'shnimiz haqida ko'proq bilib olaylik. Quyosh sistemasi tarixida dastlabki to'qnashuv natijasi bo'lgan oy. Oydagi biz bilmagan faktlar 1.Oy to’qnashuv natijasida vujudga kelgan 2.Odamlar doimo Oyning faqat bir tomoninigina ko’radilar. 3.Oyda suv bor. 4.Oy dumaloq shaklda emas. 5.Yer yo’ldoshi bo’lmish Oyda ham silkinish bo’lib turadi. 6.Yer yo’ldoshi ko’proq sayyoraga o’xshaydi. 7.Yerdagi suv havzalari sathining ko’tarilishi va kamayishi Oyga bog’liq. 8.Oyda havo harorati keskin o’zgarib turadi E’tiboringiz uchun raxmat. https://t.me/biologiyadan_slaydlar

O'xshashlar

Oy-yerning tabiiy yo’ldoshi

Oy va Yer umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishi

Yer, uning shakli va harakati. Yerning o’z o’qi atrofida va quyosh atrofida aylanishi. Oy va uning fazalari

Astronomiya tarixi

AL va KHK larda astronomiyadan teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etish