AL va KHK larda astronomiyadan teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etish

AL va KHK larda astronomiyadan teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3930.0537109375 KB

Ko'chirib olish

“ AL va KHK larda astronomiyadan teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etish ” mavzusidagi BITIRUV MALAKAVIY ISHI TAQDIMOTI

 Mundarija  Kirish ........................................................................................... ...................  I BOB. AL va KHKlarda astronomiyadan teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etishning mazmuni  1.1-§.Astronomik kuzatishlarni tashkil etish va ularning ahamiyati...................................................................................... ..............  1.2-§. AL va KXK larida astronomiya kursining dasturi va darsligi.............  II BOB. Teleskoplar va ularning vazifalari.  2.1-§. Teleskoplarning yaratilish tarixi va ularning evolyutsiyasi....................  2.2-§.Teleskoplarning turli sistemalari, afzalliklari..........................................  2.3-§.Teleskoplarning asosiy xarakteristikalari................................................  III BOB. Teleskoplar yordamida kuzatishlarni tashkil etish  3.1-§.Teleskoplar yordamida Quyoshni kuzatish..............................................  3.2-§.Teleskoplar yordamida Oyni kuzatish va shu orqali uni o’rganish....................................................................................... ......................  3.3-§.Teleskoplar yordamida planetalarni o’rganish.......................................  Xulosa…………….............................................................................. .................  Аstrоnоmiyani o’qitishdа fоydаlаnish uchun tаvsiya etilаdigаn Intеrеnt sаhifаlаri mаnzillаri...................................................................................... .....  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ...........……………………………..…... ....

BMI ning maqsadi Hozirgi kunda uzluksiz ta’lim tizimida astronomiya asoslarini o’qitilishidagi muammolardan biriga, xususan, astronomik kuzatishlarni sistemali va mustaqil ravishda kuzatishlarga tavsiyalar ishlab chiqish, hamda kuzatish natijalariga xulosalar qilishdan iborat.

BMI ning vazifasi  Atronomik kuzatishlarni xususiyatlarini o’rganish va tahlil qilish;  Astronomik kuzatishlarni maqsad va vazifalarini o’rganish;  Vizual va qurollangan ko’z bilan kuzatishlarni farqlarini va afzalliklarini ko’rsatish;  Kuzatishda ishlatiladigan maxsus astronomik asboblardan biri, refraktor teleskopini yasash va undan foydalanish masalasini yoritish;  Teleskoplar yordamida Quyoshni, Oyni, planetalarni, ravshan yulduzlarni kuzatish va ularni shu orqali o’rganish;  Kuzatish natijalariga xulosalar qilish;

Davlat Ta’lim Standart talablari ─ O’rta asr Sharq jumladan, Markaziy Osiyo olimlarining astronomiya tarixida tutgan o’rinlari asosiy ilmiy meroslari haqida tasavvurga ega bo’lish; ─ Asosiy astronomik hodisalarni ilmiy asosda tahlil qila olish; ─ Olamning astronomik manzarasi haqida ilmiy tasavvurga ega bo’lish; ─ Olamning moddiy birligini anglash; ─ Osmon sferasining asosiy yulduz turkumlari, asosiy nuqta va aylanalari haqida tasavvurga ega bo’lish; ─ Astronomik hodisalarning kechishi, tabiatning universal qonunlari asosida ro’y berishini aniqlash; ─ O’quv astronomik kuzatish asboblarining tamoyillarini bilish; ─ Astronomiyada ishlatiladigan asosiy uzunlik o’lchov birliklarini bilish; ─ O’quv astronomik kuzatish asboblarini ishlata olish malakasini egallash; ─ Astronomiyadan masalalar yechish malakasiga ega bo’lish.

Аmаliy mаshg’ulоtlаr vа sinfdаn tаshqаri аstrоnоmik kuzаtishlаr (8 sоаt)  Tеlеskоp yordаmidа kuzаtishlаr  1. Quyosh sirti оb’еktlаrini (dоg’lаr, mаsh’аllаr) vа quyoshning аylаnishini kuzаtish.  2. Оyning rеl’еfini o’rgаnish.  3. Vеnyerа fаzаlаri. Mаrs, YUpityer vа uning yo’ldоshlаri. Sаturn vа uning хаlqаsi.  4. qo’shаlоq yulduzlаr, yulduz to’dаlаri, Sоmоn Yo’li, tumаnliklаr vа tаshqi Gаlаktikаlаr

Astronomiyadan kuzatishni tashkil qilishda va o’tkazishda talabalar e’tiborini quyidagilarga qaratiladi:  Astronomik kuzatish passiv, chunki osmon jismlarining harakatiga inson tomonidan ta’sir ko’rsatish mumkin emas;  Kuzatish o’z o’qi atrofida va Quyosh atrofida harakatlanadigan Yerdan bajariladi. Yerdagi kuzatuvchi osmon jismlari harakatiga nisbatan harakatsiz deb qabul qilinadi.  Kuzatishlarda yoritgichlarning o’zaro vaziyatini aniqlashda burchak o’lchov birligi, ya’ni gradus va uning birliklarida ifodalanadi. Yoritkichlar kuzatuvchiga nisbatan bir xil masofada turgandek tuyuladi, shu sababli ular orasidagi masofani o’lchash murakkabdir.

Astronomik kuzatishlarda quyidagilarga e’tibor beriladi:  - Astronomiyani fan sifatida, astronomik xodisalarni kuzatishlardan ajralgan xolda tasavvur qilish qiyin. Shunga ko’ra o’qituvchi raxbarligida olib boriladigan kuzatishlar, maktab,AL va KHK astronomiya kursining ajralmas qismi xisoblanadi.  - Butun kurs davomida "Kirish" qismidan to yakunlovchi bo’limlarga qadar o’quvchilarga ko’rinma va xaqiqiy astronomik xodisalarning farqini tushintirib borish zarur.  -Astronomiya kursida, o’quv materiallarini osmon ob’ektlarining aniq guruhlariga (Quyosh sistemasining jismlari, Quyosh va yulduzlar va x.) bo’yicha sinflarga ajratish, ayrim xususiyatlar kelgusi bo’limlarda ochiladigan hodisa va tushunchalarni o’rganish zarurligiga olib keladi.  -Astronomiya moddiy dunyoning ob’ektlarini, ularning rivojlanishini xisobga olgan xolda o’rganadi, shuning uchun xam kursning yakuniy maqsadi o’quvchilarda hozirgi zamon astrofizik ma’lumotlariga mos keladigan rivojlaniyotgan Koninot haqidagi tushunchalarni shakllantirishdan iboratdir.  - Astronomiya kursi o’quvchilarga koinot xaqidagi eng zamonaviy tushunchalarni ma’lum qilib, keyinchalik ular mustaqil bilim olishlarida yordam beradigan asosiy g’oyalar bilan tanishtiradi va bu bilan ilmiy axborotlarning ulkan oqimiga yo’l ko’rsatadi. O’quvchilarning e’tiborlarini asosiy ilmiy g’oyalarga jalb qilish yana zarur.

Kechqurungi kuzatishlarni quyidagicha rejalashtirishni tavsiya qilinadi:  Birinchi (kechki) kuzatish darsi:  1. Osmon sferasining asosiy nuqtasi, chiziq va aylanalari bilan o’quvchilarni tanishtirish, qutb yulduzi va gorizontning tomonlarini aniqlash. Osmonning surilma xaritasidan foydalangan xolda yorug’ yulduzlarga ega bo’lgan yulduz turkumlarini topish;  2.YUlduzlarning sutkalik ko’rinma xarakatlarini kuzatish, kul’minasiyalarini aniqlash;  3. Qutb yulduzini topish, joyning geografik kengligini aniqlash;  4. Asosiy yulduz turkumlarining konturlari (chegaralari) va ularni gorizontga nisbatan joylashishlarini kuzatish payti uchun aniqlash;  5. Somon Yo’lini va kuzatish paytida osmonda ko’rinishi mumkin bo’lgan planetalarni kuzatish.

 Ikkinchi kechki kuzatish darsi:  1. Surilma xaritadan foydalanib, osmonda oriyentatsiya qilishni o’rganish. YUlduzlarning vaziyatlariga nisbatan Oyning o’rnini aniqlash va uni teleskopda kuzatish.  2. Asosiy yulduz turkumlarining konturlarini o’rganish (1- kechki kuzatish qo’shimcha).  3. YUlduzlar rangi va ravshanligini baholash.  4. Planetalar o’rinlarini aniqlash va teleskoplarda kuzatish.  Uchinchi (kunduzgi) kuzatish darsi:  Bu dars Quyoshni kuzatishga bag’ishlangan bo’lib, bunday kuzatish tartibibini qo’yidagicha rejalashtirish mumkin:  1. Quyosh diskini chetga tomon qorayishini kuzatish;  2. Fotosfera mashallarini kuzatish;  3. Dog’larni kuzatish.

 To’rtinchi (kechki) kuzatish darsi:  1.Surilma kartadan foydalanib, yulduzlarga qarab orientasiyalanishini va asosiy yulduz turkumlarini konturlarini o’rganish (1 va 2g` kechki kuzatishlarga qo’shimcha);  2. Planetalarning yulduzlarga nisbatan vaziyatlarini aniqlash xamda Oy va Planetalarni teleskopda kuzatish yo’li bilan ulardagi ayrim detallarning konturlarini chizmada aks ettirish;  3. Teleskop yordamida ayrim qo’shaloq yulduzlarni, ravshan yulduzlar tudalarini va tumanliklarni kuzatish.  Birinchi kechki kuzatishni astronomiya darsligining I. "Kirish" qismi o’tib bo’lingach, ikkinchi kechki kuzatishni "III.Quyosh sistemasi jismlarining fizik tabiati" qismidan so’ng, uchinchi kunduzgi kuzatishni esa "IV.Quyosh va yulduzlar" qismidan "Quyosh" mavzusini o’tib bo’lingach va nihoyat, to’rtinchi kechki kuzatishni "V. Koinotning tuzilishi" temasidan so’ng uyushtirish nazariy bilimlarni mustaxkamlashda yetarlicha katta samara beradi.

Teleskoplarning asosiy harakteristikalari  Teleskoplarning xususiyatini harakterlovchi asosiy parametrlar uning obyektivining diametri D va focus oralig’i F bo’lib, obyektiv yig’adigan yorug’lik oqimi:  Ф=ES=EπR 2  bu o’rinda E obyektivning yoritilganligini, S yuzasini, R esa uning radiusini harakterlaydi.  Teleskopni boshqa bir harakterlovchi parametric nibiy tezlik yoki yorug’lik kuchi deyilib, u A=D/F ifoda bilan belgilanadi. Ob’yektiv yasagan nuqtaviy bo’lmagan ob’yekt tasvirining yoritilganligi Biroq teleskopning nisbiy teshigini istalgancha katta qilish, o’qdan tashqari aberratsiyaning vujudga kelishiga halaqit qiladi. Shuning uchun ham reflektorda nisbiy teshikni 0,33 gacha, ko’zguli – linzali teleskoplarga esa 1 gachagina olish mumkin.  Vizual teleskoplarning asosiy harakteristikasi teleskopni kattalashtirishi bo’lib u, obyektiv F focus oralig’ining f okulyar focus oralig’iga nisbati bilan topiladi. 

 Oy, Quyosh, sayyoralar va Yulduzlar osmonini visual hamda teleskop orqali kuzatish  Quyoshni kuzatishdan maqsad, uning sirtidagi qora dog’larni, ularning vaqt davomida o’zgarishini hamda uning ko’rinma burchak diametrini aniqlashdir.  Teleskop bilan ishlashda okulyarga qora filtr o’rnatiladi. Chunki, Quyosh energiyasi ko’zga zarar keltirish mumkin, Quyoshning qora dog’larini ko’rish uchun uning tasvirini ekranga tushirish va dog’ning tasvirini chizib qo’yiladi. Tasvirning vaqtga bog’liq xolda o’zgarishini soat orqali aniqlanadi.  Quyoshning burchak diametrini aniqlash uchun okulyar oldiga ingichka ip vizir sifatida o’rnatiladi. Vizir chizig’iga nisbatan Quyosh diskining o’zgarishiga qarab, uning burchak diametri orqali aniqlanadi.  Bu yerda Quyoshning og’ish burchagi T 2 ,T 1 – vaqt sekundomer orqali aniqlanadi.  Maktab teleskopi yordamida Oy va planetalarni / Venera, Yupiter, Mars/ ko’rish mumkin.  Oy sirtini teleskop orqali kuzatish va uni Oy xaritasi bilan solishtirish orqali uning sirtidagi krater, T sirklarni, tog’lik va past tekkisliklarni aniqlashdir.  Venera plnetasining Oyga o’xshash fazalarga ega ekanligini kuzatishdir.  Saturn planetasining xalqasini va Yupiterdagi qizil dog’ni kuzatiladi. Buning uchun qiziquvchi astronom uchun spravochnigidan bu planetalarning kuzatish momentlari oldindan aniqlab olinadi.  u o’rinda α-osmon obyektivining oddiy ko’z bilan qaralgandagi ko’rinish burchagini, β-teleskopning okulyari orqali

Quyosh aktivligi va uning umumiy nurlanishi VAZIFA 1.Quyoshning fotografik tasviridan burchak va chiziqli diametrini aniqlang. 2.Vo’f sonini xisoblang va qora dog’ning diametrlarini aniqlab, uni Yer diametri bilan taqqoslang. 3.Dog’ning yuzasini xisoblang. 4.Protubranslar balandligini o’lchang va uni 5.Quyosh radiusi bilan taqqoslang. 6.Protubranslar tezligini xisoblang. 7.Quyosh masasining 1 s va 1 yil davomida o’zgarishini aniqlang.

Жахоннинг энг машхур обсерваториялари

Чилидаги Ла Силла обсерваторияси

Гавай оролларидаги Мауна Кеа обсерваторияси

Шимолий Кавказ (Россия)даги 6-м телескоп

Чилидаги Параналь обсерваториясидаги 8-м лик телескоплар минораси

Мак-Марс Пирс Куёш телескопи

Диаметри 15 м булган радиотелескоп (Чили, ЕЖО)

Аресибодаги диаметри 305 м булган радиотелскоп

РФ ФА Физика институтига карашли диаметри 600 м булган «РАТАН» радиотелескопи

 Maidanak Observatory is located at the south-east of the Republic of Uzbekistan at a distance of about 120 km south of the famous historical city of Samarkand.

1.5m telescope AZT-22  1.5m telescope AZT-22 with liquid nitrogen cooled CCD-camera (SI 4096x4096 )

Some 0.6m telescopes

Майданак тогидаги илк тадкикотлар № Studies Reference Results 1. 2. 3. 4. 5. 6. Clear night time Temperature Wind speed Sky background Extinction coefficient Seeing (FWHM, at  =0.5  m) Novikova, 1970 Gladishev & Shirokova, 1987 Gladishev & Shirokova, 1987 Kardopolov & Filip’ev, 1979 Zhelezhnyakova, 1984 Shevchenko, 1973 Artamonov et al., 1987 Shcheglov & Gur’yanov, 1991 58-60% of max. possible time +13  C, in summer -15  C, in winter 2.5 m/s 22 m .3-22 m .9 (in B-filter) 21 m .4-22 m .0 (in V-filter) 0.15 (in V-filter) 0.55 arcsec 0.60 arcsec 1.00 arcsec

 XULOSALAR

Эътиборингиз учун раҳмат!

O'xshashlar

Astronomiyadan amaliy mashg’ulotlarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish

Quyosh va osmon jismlari

Yulduzlar

Koinot

Koinotning tuzilishi va evolyutsiyasi