Maydanak observatoriyasida meteorologik parametrlarning tasvir sifatiga ta’sirini o’rganish - Astronomiya - Slaydlar

Maydanak observatoriyasida meteorologik parametrlarning tasvir sifatiga ta’sirini o’rganish

Yuklangan vaqt:

12.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

567.783203125 KB

Ko'chirib olish

BAKALAVR DARAJASINI OLISH UCHUN MAYDANAK OBSERVATORIYASIDA METEOROLOGIK PARAMETRLARINING TASVIR SIFATIGA TA’SIRINI O’RGANISH mavzusida yozgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI T A Q D I M O T I01 0102 0E 0707 11 09 0E

MUNDARIJA Kirish I-BOB. MAYDANAK TOG’INING UMUMIY XARAKTERISTIKASI 1.1. Havo ochiq tunlar soni 1.2. Meteorologik parametrlar va ularning mavsumiy o’zgarishlari 1.3. Maydanak observatoriyasida tungi tasvir sifatini o’lchash bo’yicha olib borilgan ilk tadqiqotlar II-BOB. MAYDANAK OBSERVATORIYASIDA METEOROLOGIK PARAMETRLARINING TASVIR SIFATINIGA TA’SIRI 2.1. Maydanak tog’ida yer sirti shamoli tezligining tasvir sifatia ta’siri 2.2. Maydanak shamol yo’nalishining tasvir sifatiga ta’siri 2.3. Maydanak tog’i yuqori qatlami shamoli tezligini o’rganish XULOSA FOYDALANGAN ADABIYOTLAR 01 06 0F1D0908 1D 1D 1D 2C 0F0F1D0908091E 12 25 25 25 07 1F 07 1308

Kirish O‘tgan asrning 60-yillarida yirik amerikalik astronom Shtok zamonaviy yirik teleskoplar dengiz sathidan 2000 m dan ortiq balandlikda joylashgan himoyalangan tog‘ cho‘qqilari yoki orollarga o‘rnatilishi kerak degan g‘oyani asoslab berdi [1]. Ana shu aytdan boshlab dunyo bo‘ylab yirik teleskoplar o‘rnatiladigan joylarda astronomik tasvir sifatini aniqlovchi atmosfera parametrlari (tungi ochiq vaqt miqdori va uning takrorlanishi, yutilish koeffitsiyenti, osmon jismlari tasvirlarining buzilish darajasi hamda ularning mavsumiy o‘zgarishlari), ya’ni astroiqlimni o‘rganish jadal ravishda boshlab yuborildi. Xuddi shu paytda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Astronomiya instituti (O‘zR FA AI) xodimlari tomonidan astronomik observatoriya qurish maqsadida Markaziy Osiyoning balandtog‘ hududlariga ekspeditsiyalar uyushtirildi. O‘n yillik tadqiqotlar natijasida Maydanak tog‘i topildi va keyinchalik u yerda O‘zR FA AI ning Maydanak balandtog‘ observatoriyasi qad rosladi [1].

BITIRUV MALAKAVIY ISHINING DOLZARBLIGI XXI asr boshlarida Maydanak tog‘ida adaptiv optik tizimlar bilan jihozlangan yirik teleskoplarni o‘rnatish imkoniyati tug‘ilishi atmosferaning turli xil qatlamlirining integral tasvir sifatiga qo‘shgan hissasini baholash bu astropunktdagi astroiqlim tadqiqotlarining eng muhim vazifalaridan bo‘lib qoldi. Bundan tashqari, Maydanak observatoriyasi yuqori qatlamlaridagi shamolning tezliga va uning mavsumiy o‘zgarishlarini baholash hamda ularni jahonning yetakchi observatoriyalari bilan solishtirish bugungi kun astronomiyasining dolzarb masalalaridan biri bo‘lib qoldi 1F 33 2139 1B 231B 32 32 2D202E 2D33 231B 07

TADQIQOT PREDMETI VA OB’YEKTI Ushbu ilmiy tadqiqot ishida tadqiqot predmeti sifatida Maydanak observatoriyasi tungi atmosferasining asosiy astroiqlim parametrlari va ularning mavsumiy o‘zgarishlari, obyekti sifatida observatoriyaning tropopauza qamlamidagi yuqori shamol tezligi olindi 0F 26 12 1A2C1927 1915211A2417 07

BITIRUV MALAKAVIY ISHINING MAQSAD VA VAZIFALARI Ushbu bitiruv malakaviy ishining maqsadi etib Maydanak balandtog‘ observatoriyasi meteoparametrlari va ularning mavsumiy o‘zgarishlarini o‘zgarishini o‘rganish beligilandi. Maydanak tog‘ida astroiqlimning yordamchi parametrlari – turbulentlik tashqi masshtabi, izoplanatizm burchchagi va kogerentlik vaqtining shakllanishiga ta’sir etuvchi yuqori qatlam shamolining tezligini o‘rganish ham bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi deb olingan. Ishning maqsadini ro‘yobga chiqarish uchun bitiruvchi oldiga Maydanakda olingan meteoparametrlar va yuqori qatlam shamoli bo‘yicha ma’lumotlarni taxlil qilish hamda ularni jahonning yetakchi observatoriyalari sharoitlari bilan solishtirish vazifalari qo‘yiladi. 0F 26 1312 1A2E24 191A241812 17 16 22 11 1F 11 11 1927 1312 07

Ishning ilmiy axamiyati shundaki, Maydanak observatoriyasida olingan meteoparametrlar va yuqori qatlam shamoli tezligi hamda uning mavsumiy o‘zgarishlarini jahonning yetakchi observatoriyalaridagi atmosfera shart-sharoitlari bilan solishtirishga imkon beradi. Bu esa hamkorlikdagi kuzatuv dasturlarini bajarishda juda ham muhimdir. Bitiruv malakaviy ishida olingan natijalar Maydanakda adaptiv tizimlar bilan jihozlangan yirik teleskoplar va ularning minoralarini loyihalash va ularni o‘rnatish ishlarida qo‘llanishishi mumkin BITIRUV MALAKAVIY ISHINING ILMIY VA AMALIY AHAMIYATI0F 2D33 32 2D20 2321 33 33 2D28 34 28 2B

Ushbu bitiruv malakaviy ishida olingan tropopauza qatlami (taxminan 11 km balandlikda joylashgan) shamolining tezligini aniqlash natijalarini jahonning yetakchi rasadxonalaridagi ushbu parametr bilan solishtirish imkonini berdi. Ushbu parametr bo‘yicha ham Maydanak johonning boshqa yetakchi observatoriyalaridan qolishmasligini aniqlandi. Ushbu natija bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligidir. TADQIQOTNING ILMIY YANGILIGI0F 211222 1620 192722 161A 201211 1A2C 0F 19121C1B 07

Maydanak tog‘ida 1979-1985 yy. (tutash chiziq) va 1996-200 yy. DIMM-instrumenti kuzatishlari asosida (nuqtali tutash chiziq), Chilining La Silla (shtrixli chiziq) va Paranal (shtrixli chiziq) observatoriyalarida 1983-1997 yy. olingan maksimal mumkin bo‘lgan soniga nisbatan foizlardagi o‘rtacha oylik ochiq tunlar miqdori

DIMM-instrumenti platformasidagi BWS avtomatik meteostansiyasi, balandlik 6 m

Maydanak tog‘ida yer sirtidan 6 metr balanlikdagi shamol tezligining statistik taqsimlanishi. Gistogrammaning ordinata o‘qiga baholash miqdori (chapda) kumulyativ taqsimlanish (o‘ngda) qo‘yilgan

6 m baladlikda o‘lchangan ma’lumotlar bo‘yicha yer sirti shamoli yo‘nalishining burchak gistogrammasi

Ushbu bitiruv malakaviy ishi doirasida bajarilgan ilmiy tadqiqotlarning asosiy natijalari quyidagilardan iborat: Maydanak observatoriyasidagi ochiq vaqt miqdorini baholash DIMM-uskunasida o‘tkazilgan kuzatuvlari asosida bajarildi. Bu miqdor maksimal ochiq vaqt ehtimolining taxminan 60 % ini tashkil etadi. Bu mutloq birliklarda yiliga 2000 soatga mos keladi. Ochiq vaqtning mavsumiy o‘zgarishlari ahamiyatsiz bo‘lgan Chilidagi Paranal observatoriyasidan farqli o‘laroq, Maydanak tog‘ida ochiq tunlarning maksimal miqdori (80 % dan ko‘proq) yoz oylariga to‘g‘ri keladi. Ushbu shart-sharoit 58% ochiq vaqt kuzatiladigan La Silla observatoriyasidagiga juda o‘xshash, u yerda maksimum payti shimoliy yarimsharning qish vaqtiga to‘g‘ri keladi. Maydanak observatoriyasida 1970 yildan 2006 yilgacha bo‘lgan davrda atmosferasining asosiy parametri – tungi tasvir sifatini o‘lchash tadqiqotlari taxlil qilindi. Klaassik usulda bajarilgan tadqiqot natijaliri bir-biridan keskin farq qiladi. 1996-2006 yillarda tasvir sifatini o‘lchash DIMM-uskunasi yordamida bajarildi. Tungi tasvir sifatining o‘rtacha va mediana qiymati butun kuzatish davri uchun mos ravishda 0.77 va 0.71 yoy sek. ni tashkil etdi. Eng yaxshi mediana miqdori (taxminan 0.60 yoy sek.) noyabr oyida kuzatildi. Maydanak observatoriyasi ustida 200 mb sathdagi (~ 11 km) tropopauza qatlami yuqori shamoli taxlil etildi. Bu shamolning 1991 yildagi o‘rtacha tezligi 26.8 m/sek ni tashkil etib, uning yo‘nalishi asosan g‘arbdan bo‘ldi. Ushbu miqdor Maydanak uchun Korrasko va boshqalar maqolasida topilgan miqdor bilan to‘la mos tushadi. Shuni ta’kidlash lozimki, Maydanakda yuqori qatlam shamoli tezligining o‘zgarishlari kuchsiz namoyon bo‘ladi va bu esa o‘z navbatida, adaptiv optika metodlarini va interferometrlar uchun kerakli qo‘shimcha qo‘shimcha parametrlarining barqarorligini ta’minlaydi XULOSA0F16 2115191718 26121918121C 1A2E222812 22 131221 2D12242123 191A14 1A2C162724131222 131221 26121918121C 12 2C1232 1A2E231F 211719 191231 26121918121C 162012111A23 151C17 2C1A162021122312 26121918121C 27 211A2E16201711 01

O'xshashlar

Quyoshning global tebranishlarini o’rganish

Uran sayyorasini o’rganish usullari

Quyosh sistemasida sayyoralarning tabiatini kompleks o’rganish

Gelioseysmologiya va Astroseysmologiya

Yulduzlar 2