Qurilish materiallari va buyumlari - Arxitektura - Slaydlar

Qurilish materiallari va buyumlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.380859375 KB

Ko'chirib olish

T A Q D I M O T IQurilish materiallari va buyumlari

REJA: ■ 1. Mineral bog‘lovchi moddalar haqida umumiy ma’lumotlar. ■ 2. Mineral bog‘lovchi moddalarning turlari.

Mineral bog‘lovchi moddalar haqida umumiy mahlumotlar ■ Mineral bog‘lovchi moddalar deb kukun holidagi shunday materiallarga aytiladiki, bunday materiallar suv bilan qorishtirilganda qorishma asta- sekin qota boshlaydi va qattiq holatga o‘tadi. ■ Bog‘lovchi moddalarning bundan 4-5 ming yil avval su]niy yo‘l bilan hosil kilingan ma]lum. Misr, Gretsiya, Rim va Vavilonda ohak qorishmasi va gidravlik ko‘shimchalardan tayyorlangan beton inshootlar qadimgi vaqtlardan hozirgi davrgacha saqlanib kelmoqda. ■ Eramizdan oldingi to‘rtinchi asrda kurilgan qadmgi Xorazm chor atrofi halik devorlar bilan urab chiqilgan to‘rtta silindrsimon minoradan iborat. Minoralarning usti tekis qilib ishlangan. Bunday inshootlarni qurishda qo‘shilmalar bilan ganch qorishmasi va gil tuproqdan pishirilgan yapaloq g‘ishtlar hamda tabiiy toshlar ishlatilgan. Qorishma tayyorlashda o‘zbek quruvchilari xilma-xil qo‘shilmalardan keng foydalanganlar. ■ Jumladan, vulkan shishasi, oq gil (kaolin); hayvon koni, tuxum sarig‘i, suyak aklmi, shirali moddalar qorishmaning mustahkamligi va chidamliligini oshiruvchi modda vazifasini o‘tadi.

■ Samarqanddagi Ulug‘bek madrasasi, Qo‘qondagi Xudoyorxon saroyini qurishda bunday qorishmalar bilan birga chang-g‘isht qorishmasidan va ohak-g‘isht qorishmasidan iborat betonlar ko‘p ishlatilgan. ■ X1X asrning oxiri va XX asrning boshlaridan esa sement sanoati tez taraqqiy eta boshladi. ■ Sementning ixtiro qilinishi beton xossalarining yaxshilanishiga, qurilish texnikasida yangi davr ochilishiga olib keldi. Gidrotexnik inshootlar qurish zarurati suvga chidamli bog‘lovchi moddalar izlanishni talab etsa, temir-beton konstruksiyalarning qurilishda keng ishlatilishi portlandsementning yangi, tez qotuvchi, mustahkam turlarini yaratish extiyojini tug‘dirdi. Sementning dengiz suvi tahsirida buzilishi aniqlangach, bu boradagi tadqiqotlar natijasida yangi sement turi-sulfatga chidamli portlandsement ixtiro qilindi. ■ Hozirgi vaqtda gidrotexnik va transport inshootlarida, temir-beton buyumlar sanoatida, dengiz va okeanda olib boriladigan qurilishlarda, avtomobil yo‘llari va aerodrom qurilishlarida, neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda, asbestsement maxsulotlari, o‘tga chidamli beton va boshqalar ishlab chiqarishda maxsus sementlar ishlatilmoqda. Bulardan tashqari, ular har qanday ob-havo sharoitida, yilning turli faslida ishlatilishi mumkin.

Mineral bog‘lovchi moddalarning turlari Kotish sharoitiga ko‘ra mineral bog‘lovchi moddalar kuyidagi 2 turga bo‘linadilar: 1. Havoda qotadigan bog‘lovchi moddalar. 2. Havoda va suvda qotadigan bog‘lovchi moddalar. ■ 1-guruxga suv bilan qorishtirilgandan keyin faqatgina havoda qotadigan bog‘lovchi moddalar kiradi. Bunday bog‘lovchi moddalarga havoda qotadigan ohaq va gips bog‘lovchilar misol bo‘ladi. ■ 2-guruhga mansub bog‘lovchi moddalar esa suv bilan qorishtirilgandan so‘ng faqatgina havoda emas, balki suvda ham qotish xususiyatiga ega. SHuning uchun ham bu guruhdagi bog‘lovchi moddalar gidravlik bog‘lovchi moddalar deb ataladi. Bularga gidravlik ohak va sementlar kiradi.

■ Havoda qotadigan ohak ohaktosh, bor dolomitlarni hamda tarkibida SaSO 3 bo‘lgan va ko‘pi bilan 5% miqdorda gil moddalar aralashgan sanoat chiqindilarini kuydirib tayyorlanadi. ■ Ohak sundirilmagan yirik bo‘laklar, sundirilangan ohak, sundirilgan ohak butkasi va ohak suti tarzida ishlab chiqariladi. ■ Havoda qotadigan ohak ximiyaviy tarkibiga ko‘ra kalsiyli, magniyli va dolomitli ohakka bo‘linib, 1,2,3 navlarda ishlab chiqariladi. Bular bir-biridan aktiv SaO+MgO, sunmay qolgan zarralar miqdoriga, tuyilish mayinligi hamda sunish tuzligiga qarab farq qiladi. ■ Havoda qotadigan ohaq O‘uzbekistonda asosan Jizzaxdagi ohaq zavodida, Quvasoydagi ohaq kombinatida, Bekoboddagi sement kombinatida va Quqondagi qurilish materiallari zavodida ishlab chiqariladi. ■ Bulardan tashqari, ko‘pgina viloyatlarda ham ohak tayyorlaydigan mahalliy korxonalar bo‘lib, ular hududidagi qurilish tashkilotlarini ohak ta’minlaydi.

■ Gidravlik ohak tarkibida 6 protsentdan kuproq miqdorda gil bo‘lgan mergelli ohaktoshni kuydirish yo‘li bilan tayyorlanadi. ■ Kuydirilganda hosil bo‘ladigan kalsiy silikat va kalsiy alyuminatlar materialga bog‘lovchi xossalarini beradi. Gidravlik ohakning mustahkamlik chegarasi 2,5 MP gacha. U zax xonalarni suvashda suvoq qorishmalarini tayyorlash uchun ishlatiladi. ■ Bush holdagi o‘rtacha zichligi 0,7...0,8, zichlangan holatdagisi 2,1 t/m 3 gacha O‘zbekistonda ishlab chiqarilmaydi. ■ Gips bog‘lovchilar ikki molekula suvli gips SaSO 4 . 2 N 2 O yoki angidrid SaSO 4 ni termik usulda ishlash va tuyish yo‘li bilan olinadi. Past temperatura va yuqori temperaturada quyidirilgan gips bog‘lovchilar bo‘ladi.

Past temperaturada yuydirilgan gipslar ■ Yuqori aytilgan xom ashyoga 110-180 o S temperaturada issiqlik bilan ishlov berish orqali olinadi. Oxirgi mahsulot tarkibida asosan yarim molekula suvli gips SaSO 4 . 0,5N 2 O bo‘ladi. ■ Past temperaturada kuydirilgan gipslar jumlasiga qurilish gipsi, qolipbop va o‘ta mustahkam gipslar kiradi. ■ Qurilish gipsi O‘zbekiston zavodlarida chiqariladigan oq yoki och kulrang modda bo‘lib, rangi gips toshdagi aralashmalar miqdoriga va pishirish sifatiga bog‘liq. ■ Qurilish gipsi tez qotadigan o‘ziga xos botlovchidir. Qotish muddatiga kura gips bog‘lovchilar 3 guruhga bo‘linadi: ■ A - tez (2-15 minutda) qotadigan gips; ■ B - normal (6-30 minutda) qotadigan gips; ■ V - sekin (30 minutdan keyin) qotadigan gips. ■ Mustaxkamligiga kura barcha gipslar 12 markaga ajratiladi (G-2...G-25). Qurilish gipsidan tashqari, o‘ta mustahkam va qolipbop gipslar ham ishlab chiqariladi.

Yuqori temperaturada kuydirilgan gipslar ■ Bunday gipslar suvsiz gipslar deb ham ataladi. Ular gips toshi SaSO 4 . 2N 2 O ga 600-900 o S temperaturada issiqlik bilan ishlov berib olinadi. ■ Yuqori temperaturada kuydirilgan gips qurilish gipsidan sekinroq qotadi: qorilgandan so‘ng 30 minutdan keyin qota boshlab, uzori bilan 24 soatda qotib bo‘ladi. Suv ta’siriga ancha chidamroq. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 1-20 Mpa. Suvoq qorishmalari va sun’iy marmar tayyorlash uchun ishlatiladi. ■ Gipsning bo‘sh holatdagi o‘rtacha zichligi holatdagisi 1,5 t/m 3 gacha. ■ O‘zbekistonda Kuvasoydagi sement kombinatida, Kogon shaxridagi grafik- gips kombinatida ishlab chiqariladi. O‘ta mustahkam gips Angrendagi keramika kombinatida ishlab chiqariladi. Sementlar ■ Sementlar havoda ham, suvda ham qota oladigan gidravlik bog‘lovchilar guruhiga kiradi. Qurilishda sementlarning kuyidagi turlari ko‘proq qullaniladi:

Portlandsement (ko‘kimtir kulrang kukun) ■ Portlandsement gidravlik bog‘lovchilarning asosiy turi bo‘lib, bog‘lovchilarning boshqa turlari ana shu portlandsement asosida tayyorlanadi. U ohaktosh va gilni birga 1450 o S temperaturada kuydirish yo‘li bilan olinadi. Portlandsement klinkerini kuyib solishtirma yuzasi 3000 sm 2 /g bo‘lgan kukun hosil qilinadi. Bunda sementning qotish muddatlarini rostlash va uni suvga chidamli qilish uchun 10% gacha miqdorda aktiv mineral moddalar ko‘shiladi. Portlandsement 400,500,55) va 600 markalarda ishlab chiqvriladi. ■ Portlandsementning markasini aniqlash uchun 1 nisbat sementga 3 nisbat qum qushib tayyorlangan qorishmadan o‘lchamlari 40x40x160 mm bo‘lgan balkachalar tayyorlanadi. Keyin bu balkachalar 28 sutka davomida temperaturasi 20 o S  2 o S bo‘lgan suvda saqlanadi. SHundan so‘ng ular suvdan chiqarilib artiladi va Mixailis asbobi yordamida yoki MII-100 mashinasida egilishga sinab ko‘riladi. ■ Egilishga sinab ko‘rish natijasida hosil bo‘lgan yarimtalik belkachalardan oltitasi gidravlik press yordamida siqilishga sinab ko‘riladi. ■ Portlandsementning mustahkamligiga nisbatan ko‘yiladigan talablar kuyidagi jadvalda keltirilgan.

Adabiyotlar ro’yxati: ■ 1. V.K. Sinyakov, A.Y.Nikolskiy, N.N.Frolov. Stroitelne material i rabot. Moskva, Stroyizdat, 1986. ■ 2. E.Qosimov, T.Otakuziev. Mineral botlovchilar va ulardan tayyorlanadigan buyumlar. Toshkent, Ukituvchi, 1984. ■ 3. L.N.Popov. Qurilish materiallari va detallari. Toshkent, O‘qituvchi, 1991. ■ 4. G.Stupakov, L.Kondrateva. Betonchilar uchun qo‘llanma. Toshkent, Mexnat. - 1988.

O'xshashlar

Qurilish materiallari sanoati

Qurilish materiallari haqida umumiy ma’lumot, ularning tasnifi. Qurilish materiallarining asosiy fizik va mexanik xossalari

Qurilish ob’yektlari

Qurilish ob’ektlari

Qurilish smeta qiymatini aniqlash yo`llari