To’plam va ular ustida amallar

Yuklangan vaqt:

16.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1474.8466796875 KB

Ko'chirib olish

1. To'plam va uning elementi. Chekli va cheksiz to'plamlar 2. To‘plamlar kesishmasi. 3. To'plamlarning birlashmasi... Reja:

To‘plam haqida tushuncha. To‘plam elementlari. To‘plam tushunchasi matematikaning ta’riflanmaydigan asosiy tushunchalaridan biri bo‘lib, u biror ob’yektlar guruhlarini yagona butun deb qarash natijasida yuzaga keladi. Masalan, , x+ 2 > 4 tengsizlikning yechimlar to‘plami va boshqalar to‘plamlarga misol bo‘ladi. Hayotda to‘plam so‘zi o‘rnida “nabor”, “yig‘ilish”, “kolleksiya”, “suruv”, “yilqi” va boshqa terminlar ham ishlatiladi va ular to‘plam so‘zining matematik ma’nosidan farq qiladi. Har xil tabiatga ega bo‘lib (odamlar, uylar, kitoblar, eometric figuralar , sonlar, hayvonlar) to‘plamni tashkil etuvchi ob’yektlar uning elementlari deyiladi. To‘plamlar lotin alifbosining bosh harflari A,B,C,…,X,Y,Z lar orqali , elementlari esa kichik harflari a,b,c, …,x,y,z lar orqali belgilanadi. Agar a element A to‘plamga tegishli (yoki unda yotsa) buni simvol orqali, unga tegishli bo‘lmasa kabi belgilanadi. Masalan, 5 natural sonlar to‘plamiga tegishli , ya’ni – 3 esa bu to‘plamga tegishli emas,

Ba’zi sonlar to‘plami uchun maxsus belgilar mavjud. Masalan, natural sonlar to‘plami N harfi bilan , butun sonlar to‘plami Z harfi bilan, nomanfiy butun sonlar to‘plami Z 0 harfi bilan, ratsional sonlar to‘plami Q harfi bilan, haqiqiy sonlar to‘plami R harfi bilan, komplekc sonlar to‘plami C harfi bilan belgilanadi. To‘plamlar chekli va cheksiz sondagi elementlarni saqlashi mumkin. Masalan, lotin alifbosidagi harflar to‘plami chekli, to‘g‘ri chiziq ustidagi nuqtalar to‘plami cheksiz. To‘plam bittagina elementga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, tenglama yechimi to‘plami bitta elementga ega. Matematikada bitta ham elementga ega bo‘lmagan to‘plam ham qaraladi. Bunday to‘plam bo‘sh to‘plam deyiladi va  simvol bilan belgilanadi. Masalan, Quyoshdagi odamlar to‘plami, son o‘qida 1 dan chap tomonda joylashgan natural sonlar to‘plami, tenglamaning natural yechimlari to‘plami bo‘sh to‘plamlarga misol bo‘ladi. To‘plamlarning elementlari to‘plamalardan iborat bo‘lishi ham mumkin. Masalan, fakultetdagi kurslar to‘plamini qarasak, kurslar fakultetning elementlari to‘plami bo‘ladi.

Tayanch tushunchalar: to’plam, uning elementi; chekli, cheksiz, bo’sh to’plamlar, to’plam osti, universal to’plam, teng to’plamlar,birlashma, k esishma, ayirma, dekart ko’paytma, Eyler- Venn diagrammallari, simmetrik ayirma. To‘plam tushunchasi – matematikaning asosiy tushunchalaridan biri bo‘lib, u ta’riflanmaydigan, faqat misollardagina tushuntiriladigan tushu nchadir. Masalan, auditoriyadagi talabalar to‘plami, to‘g‘ri chiziqdagi nuqtalar to ‘plami, kitobning ma’lum betidagi nuqtalar to‘plami, kitobning ma’lum betidagi harflar to‘plami, O‘zbekistondagi viloyatlar to‘plami, Quyosh sistemasidagi planetalarto‘plami, biror aylanada yotuvchi nuqtalar to‘plami va hokazo. To‘plamni tashkil qiluvchi obyektlar uning elementlari deyiladi. To‘plamlarni A, a , a, A yoki A harflari bilan belgilaymiz. To’plam bir qancha elementlardan iborat bo’lishi mumkin, quyidagi yozuv:

15.02.2021 reja.tdpu.uz/shaxsiyreja/content/4455/html/53781/2-ma'ruza. To'plamlar va ular ustida amallar..htm reja.tdpu.uz/shaxsiyreja/content/4455/html/53781/2-ma'ruza. To'plamlar va ular ustida amallar..htm (3) A to’plam to’plam bilan ham va to’plam bilan ham bir xildir [3]

Masalan, auditoriyadagi talabalar to‘plami-chekli to‘plam, barcha natural sonlar (1, 2, 3, ...) to‘plami esa cheksiz to‘plam. Matematikada ko‘pincha sonli to‘plamlar, ya’ni elementlari sonlardan iborat bo‘lgan to‘plamlar ishlatiladi. Maktab matematika kursidan bilamizki, ular ma’lum belgilar bilan belgilanadi: N – barcha natural sonlar to‘plami; Z – barc ha butun sonlar to‘plami; Q – barcha ratsional sonlar to‘plami; R – barcha haqiqi y sonlar to‘plami C – barcha kompleks sonlar to‘plami. Odatda to‘plam elementlarini ko‘rsatib yozish uchun katta qavs (figurali qavs – {}) dan foydalaniladi. Masalan, N = {1, 2, 3, …..n, ….} Z = {…., -n, …., -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, ….., n, …..} Chekli to‘plam bitta yoki bir nechta elementdan tashkil topgan bo‘lishi yoki hatto bitta ham elementga ega bo‘lmasligi mumkin. Bitta ham element ga ega bo‘lmagan to‘plam bo‘sh to‘plam deyiladi va {Ø} belgi bilan belgilanadi. Masalan, ma’lum auditoriyadagi talabalar ichidan familiyalari A harfi bilan boshlanadigan talabalar to‘plamini qaraylik. Bu to‘plam bitta yoki bir ne chta elementli yoki hatto bo‘sh to‘plam bo‘lishi mumkin.

$To'plam tushunchasi. Jorj Kantor (1845-1918) matematika va falsafa professori, zamonaviy to'plam nazariyasining asoschisi. "To'plam deganda biz o'z vakolatimiz yoki fikrlashimizning aniq, turli xil ob'ektlarini birlashtirishni tushunamiz." Jorj Kantor To'plam tushunchasi. Matematikadagi asosiy tushuncha - bu to'plam tushunchasi. To'plam tushunchasi ta'riflanmaydigan dastlabki tushunchalarni anglatadi. To'plam bir hil ob'ektlarning ma'lum to'plamini anglatadi. To'plamni tashkil etuvchi ob'ektlar (ob'ektlar) elementlar deb ataladi. Belgilangan to'plamlar Lotin alifbosidagi bosh harflar bilan belgilanadi: A, B, C, X va boshqalar. Belgilangan elementlar lotin alifbosidagi kichik harflar bilan belgilanadi: a, b, c, d va boshqalar. M \u003d (a, b, c, d) yozuvlari M to'plam a, b, c, d elementlardan iborat ekanligi. Є mansublik belgisidir. A M M yozuvi a ob'ekti M to'plamining elementi ekanligini anglatadi va quyidagicha o'qiydi: "a M to'plamga tegishli"$ $To'plam soni To'plamdagi elementlar soni. U quyidagicha belgilanadi: n quyidagicha yozilgan: n (M) \u003d 4 to'plamlar: Sonli to'plamlar - cheklangan sonli elementlardan iborat bo'lib, to'plamning barcha elementlarini sanash mumkin bo'lganda. Cheksiz to'plamlar - to'plamning barcha elementlarini hisoblash imkonsiz bo'lganda. Bo'sh to'plamlar - bu elementlarni o'z ichiga olmaydi va quyidagicha belgilanadi: Ø. U quyidagicha yozilgan: n (A) \u003d 0; A \u003d Ø Bo'sh to'plam har qanday to'plamning kichik to'plamidir. To'plam turlari: Diskret to'plamlar (uzluksiz) - alohida elementlarga ega. Hisob-kitob orqali tan olinadi. Uzluksiz to'plamlar - alohida elementlar yo'q. O'lchov bilan tanilgan. Sonli to'plamlar - sonli sonli elementlardan iborat bo'lib, unda to'plamning barcha elementlarini hisoblash mumkin. Cheksiz to'plamlar - to'plamning barcha elementlarini hisoblash imkonsiz bo'lganda. Buyurtma qilingan to'plamlar. To'plamdagi element boshqasidan oldin yoki keyin keladi. Natural qatorga joylashtirilgan natural sonlar to'plami. Tartibsiz to'plamlar. Har qanday tartibsiz to'plamga buyurtma berish mumkin.$ $To'plamlarni aniqlash usullari Elementlarni sanab (sonli to'plamlar uchun mos). To'plamning xarakterli xususiyatini ko'rsating, ya'ni. berilgan to'plamning barcha elementlariga ega bo'lgan xususiyat. Rasmdan foydalanish: nurda Grafik sifatida Eyler doiralaridan foydalanish. Bu asosan to'plamlarda harakatlarni bajarishda yoki ularning munosabatlarini namoyish etishda qo'llaniladi. Ichki to'plam Agar B to'plamining biron bir elementi A to'plamiga tegishli bo'lsa, unda B to'plami A to'plamining kichik to'plami deb ataladi - Kiritish belgisi. B A yozuvi B to`plam A to`plamning kichik qismi ekanligini anglatadi. Ichki to'plam turlari. B to'plami, agar quyidagi shartlar bajarilgan bo'lsa, A to'plamining to'g'ri to'plami deb ataladi: B ≠ Ø, B ≠ A. Mahalliy pastki to'plamlar emas. B to'plami, agar quyidagi shartlar bajarilgan bo'lsa, A to'plamining to'g'ri to'plami emas deyiladi: B ≠ t, B \ u003d A Bo'sh to'plam - bu har qanday to'plamning kichik to'plami. Har qanday to'plam o'z-o'zidan bir qismdir.$

O'xshashlar

To’plamlar va ular ustida amallar

Kompleks son tushunchasi. Ular ustida chiziqli amallar. Trigonometrik ko’rinishdagi kompleks sonlar va ular ustida amallar. Kompleks sonlarning funktsiyarda qo’llanilishi

Funksiya ustida amallar

Hodisalar ustida amallar

Kasrlar. Kasrlar ustida amallar. dars ishlanma