logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Algebra
  4. Funksiyaning botiqlik va qavariqligi

Funksiyaning botiqlik va qavariqligi

Yuklangan vaqt:

19.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108.9091796875 KB
Ko'chirib olish
Funksiyaning botiqlik va qavariqligi Aytaylik, f(x)  funksiya  x=x 0  nuqt ada  f ’(x 0 )  hosilaga ega, ya’ni funksiya grafigining  M(x 0 ,f(x 0 ))  n uqtasidan novertikal urinma o‘tkazish mumkin bo‘lsin. Ta’rif. Agar  x=x 0  nuqtaning shunday atrofi mavjud bo‘lib,  y=f(x)  egri chiziqning bu atrofdagi nuqtalarga mos bo‘lgan bo‘lagi shu egri chiziqqa  M(x 0 ,f(x 0 ))  nuqtasidan o‘tkazilgan urinmadan pastda (yuqorida) joylashsa, u holda  f(x)  funksiya  x=x 0  nuqtada qavariq (botiq) deyiladi. Agar egri chiziq biror intervalning barcha nuqtalarida qavariq (botiq) bo‘lsa, u holda bu chiziq shu intervalda qavariq (botiq) deyiladi . EGRI CHIZIQ NUQTASINING ORDINATASINI  Y  BILAN, SHU EGRI CHIZIQQA  M(X 0 ,F(X 0 ))  NUQTASIDA O‘TKAZILGAN URINMANING  X  GA MOS ORDINATASINI  Y  BILAN BELGILAYLIK. RAVSHANKI, AGAR  X 0  NUQTANING BIROR ATROFIDAN OLINGAN BARCHA  X  LAR UCHUN  Y-Y   0 ( Y-Y  0) TENGSIZLIK O‘RINLI BO‘LSA, U HOLDA EGRI CHIZIQ  X=X 0  NUQTADA QAVARIQ (BOTIQ) BO‘LADI. (35-36-CHIZMALAR)33-chizmada qavariq va 34-chizmada botiq egri chiziqlar chizilgan. 1-teorema.  Faraz qilaylik,  f(x)  funksiya  X  oraliqda aniqlangan va  x 0 X  nuqtada ikkinchi tartibli hosilasi mavjud bo‘lsin. Agar  f ’’(x 0 ) >0 bo‘lsa, u holda funksiya grafigi  x 0  nuqtada botiq; agar  f ’’(x 0 ) <0 bo‘lsa, u holda funksiya grafigi  x 0  nuqtada qavariq bo‘ladi. • Isboti.  Faraz qilaylik  f ’’(x 0 ) >0 bo‘lsin. Quyidagicha yordamchi funksiya kiritamiz:  F(x)=y-Y , ya’ni  F(x)=f(x)-f(x 0 )-f ’(x 0 )(x- x 0 ).  Ravshanki  F(x 0 )=0, F’(x)=f ’(x)-f ’(x 0 ), F’’(x)=f ’’(x)  bo‘ladi. Bundan  F’(x 0 )=f ’(x 0 )-f ’(x 0 ) =0 va  F’’(x 0 )=f ’’(x 0 ) >0 ekanligi kelib chiqadi. Demak, (ekstremum mavjudligining yetarli shartiga ko‘ra)  x 0  nuqta  F(x)  funksiyaning minimum nuqtasi bo‘ladi, ya’ni  x 0  nuqtaning biror atrofida  F(x)  F(x 0 )= 0 bo‘ladi.  F(x)=y- Y  bo‘lganligidan  y  Y  tengsizlik o‘rinli bo‘ladi. Bu esa  x 0  nuqtaning aytilgan atrofida funksiya grafigi urinmadan yuqorida joylashishini, ya’ni funksiya grafigi  x 0  nuqtada botiq bo‘ladi. Teoremaning ikkinchi qismi shunga o‘xshash isbotlanadi. • Agar biror intervalda  f ’’(x) >0 (  f ’’(x) <0 ) bo‘lsa, u holda  y = f(x)  egri chiziq shu intervalda botiq (qavariq) bo‘ladi. Misol. Ushbu  y=x 5  f unksiya grafigining botiqlik, qavariqlik oraliqlarini aniqlang. Yechilishi. Funksiyaning ikkinchi tartibli hosilasini topamiz:  y’’=20x 3 . Bundan, agar x>0 bo‘lsa, y’’>0, agar x<0 bo‘lsa y’’<0 bo‘ladi. Demak, (- ;0) oraliqda egri chiziq qavariq, (0;+) oraliqda esa botiq bo‘ladi. Funksiyani to‘la tekshirish va grafigini yasash • Funksiyaning aniqlanish sohasi va uzilish nuqtalari topiladi; funksiyaning chegaraviy nuqtalaridagi qiymatlari (yoki unga mos limitlari) hisoblanadi. • Funksiyaning toq-juftligi, davriyligi tekshiriladi. • Funksiyaning nollari va ishora turg‘unlik oraliqlari aniqlanadi. • Asimptotalar topiladi. • Funksiya ekstremumga tekshiriladi, uning monotonlik oraliqlari aniqlaniladi. • Funksiya grafigining burilish nuqtalari, qavariqlik va botiqlik oraliqlari topiladi. Misollar 1.  y=x(x 2 -1)  funksiyani tekshiring va grafigini chizing. Yechilishi . 1) aniqlanish sohasi - haqiqiy sonlar to‘plami. Uzilish nuqtalari yo‘q. Funksiyaning chegaraviy qiymatlari:  x(x 2 -1)=+;  x(x 2 -1)=- ; 2) funksiya davriy emas, toq funksiya 3) funksiyaning uchta noli bor:  x =0;  x =-1;  x =1. Ushbu  x(x 2 - 1)> 0 tengsizlikni yechamiz, uning yechimi (-1,0)(1,+ ) to‘plamdan iborat. Demak, funksiya (-1,0)(1,+  ) to‘plamda musbat va (-  ,-1)(0,1) to‘plamda manfiy qiymatlar qabul qiladi. Funksiyani to‘la tekshirish va grafigini yasash • 4) og‘ma asimptotaning burchak koeffitsientini topamiz:  k == =( x 2 -1)= . Demak, og‘ma asimptota mavjud emas. Vertikal asimtotalar ham mavjud emas (chunki, uzilish nuqtalari yo‘q). • 5) Funksiya hosilasini topamiz:  y’=3x 2 -1. Hosilani nolga tenglashtirib statsionar nuqtalarini topamiz:  y’ =0 yoki  3x 2 -1=0, bundan  x =-1/,  x =1/. Ushbu (39-a- chizma) sxemani chizamiz, va intervallar metodidan foydalanib funksiya hosilasining ishoralarini aniыlaymiz. Bundan funksiya(-  ,-1/) va (1/,+  ) intervallarda monoton o‘suvchi, (-1/,1/) intervalda monoton kamayuvchi;  x =-1/ nuqtada maksimumga,  x =1/nuqtada minimumga ega ekanligi kelib chiqadi. Ekstremum nuqtalarida funksiya qiymatlarini hisoblaymiz: agar  x max =-1/ bo‘lsa, u holda  y max = 2/(3); agar  x min = 1/ bo‘lsa, u holda  y min =-2/(3) bo‘ladi. • 6) Ikkinchi tartibli hosilani topamiz:  y’’=6x.  Ikkinchi tartibli hosilani nolga tenglashtirib  y’’=6x =0,  x =0 ekanligini topamiz. Sxemani (39-b-chizma) chizamiz va hosil bo‘lgan intervallarda ikkinchi tartibli hosila ishoralarini aniqlaymiz. Bundan  x =0 nuqtada burilish mavjud, (-  ;0) da funksiya grafigi qavariq, (0;+  ) da botiq ekanligini topamiz. Burilish nuqtasi ordinatasini topamiz:  u (0)=0. Funksiya grafigi 39– c -chizmada keltirilgan. Quyida qavariqlik va botiqlikka misollar keltirilgan E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Funksiyaning juftligi va toqligi
Funksiya, funksiyaning xossalari, funksiya differensiali
Kvadrat funksiya
Ko`rsatkichli funksiya
Ko'rsatkichli tenglamalar