Albert Eynshteyn - Algebra - Slaydlar

Albert Eynshteyn

Yuklangan vaqt:

19.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3486.5712890625 KB

Ko'chirib olish

Albert Eynshteyn (1879-1955)

 Albert Eynshteyn 1879 yilning 14-mart sanasida Avstriyaga qarashli Ulm shahrida tavallud topgan. Bo‘lajak buyuk fizikning otasi German Eynshteyn ham, maktab chog‘laridayoq tengdoshlariga nisbatan kuchli zehni va ajoyib matematik qobiliyati bilan ajralib turgan ekan. Albert 1 yoshga to‘lgan yili, Eynshteynlar oilasi Myunxenga ko‘chib o‘tadi. Albert Eynshteyn 5 yoshlik paytida unga kompas sovg‘a qilishgan. Yosh Albert ushbu ajoyib narsaning xususiyatlaridan hayratlanib, butun kelajak hayotiga ta’sir ko‘rsatuvchi kuchli qiziqishlar olamiga sho‘ng‘ib ketgan. Keyinchalik, 12 yoshlik chog‘ida uning qo‘liga Yevklidning geometriya kitobi (ya'ni, «Boshlang‘ichlar» asari) tushib qoladi. Eynshteyn o‘zining fizika va umuman ilm-fan olamiga kirib kelishida bolaligida qo‘liga kelib tushgan aynan o‘sha ikkita narsa – kompas va geometriya kitobi hal qiluvchi o‘rin tutganini ko‘p bora ta’kidlagan.

 Myunxenda Albert Eynshteyn avvaliga oddiy boshlang‘ich maktabga, keyinroq esa maxsus gimnaziyaga qatnay boshlagan. 6-sinfgacha bo‘lgan ta’limni Germaniyada olgan yosh Albert, keyinchalik Milanga yo‘l oladi va mustaqil o‘qiy boshlaydi.  1895 yilning kuzida u Shveytsariyaga ko‘chib o‘tadi. Uning maqsadi Syurixdagi oliy texnika o‘quv yurtiga – Syurix Politexnikumiga o‘qishga kirish bo‘lgan. Biroq, dastlabki urinishda Eynshteyn imtihonlardan o‘ta olmagan. Uni gumanitar fanlar va botanika, hamda, fransuz tilidan o‘tkazilgan imtihonlardagi bahosi qoniqarsiz bo‘lgan. Shunday bo‘lsa-da Syurix Politexnikumi direktori Eynshteynning aqliy salohiyatini o‘z vaqtida ilg‘ab qoladi va unga Aaraudagi maktabda vaqtincha o‘qib, o‘sha maktabning attestatiga ega bo‘lishi mumkinligini aytadi. Politexnikum direktori Eynshteynga «Siqilmang, Juzeppe Verdini ham Milan konservatoriyasiga darhol qabul qilishmagan. Sizning kelajagingiz porloq, men bunga aminman» - degan ekan o‘sha direktor.  Albert Eynshteyn direktorning maslahatiga ko‘ra Aarauga yo‘l oladi va u yerda bir yil ta'lim olgach, fizika o‘qituvchisi bo‘lishga qaror qiladi

U yil davomida avvalgi imtihonda o‘ziga yetishmagan bilimlarni qaytadan mukammal o‘zlashtirib, puxta tayyorgarlik ko‘radi va keyingi imtihonda Syurix Politexnikumining fizika o‘qituvchiligi fakulteti talabasiga aylanadi.

 Eynshteynning «Fizika solnomalari»ga bergan uchinchi, lekin eng muhim maqolasida olimni butun olamga mashhur qilgan olamshumul maxsus nisbiylik nazariyasi bayon qilingan edi. Ushbu maqolada Eynshteyn, tabiatda biror bir jism yorug‘lik tezligidan kattaroq tezlikka erisha olmasligini ta’kidlovchi muhim va ajoyib ilmiy xulosani keltirib chiqaradi. Ushbu xulosa asosida esa, Eynshteyn, jismning massasi uning tezligiga bog‘liq ekanini payqab qoladi. Eynshteyn, massa aslida «muzlatilgan energiya» ekanini hammadan birinchi bo‘lib anglab yetgan va buni o‘z maqolasida bayon qilib bergan edi. U aynan o‘sha maqolasida, o‘zining mashhur E = mc 2 formulasini keltirib chiqaradi. Ya'ni, jismning energiyasi – uning massasi bilan yorug‘lik tezligining ko‘paytmasiga teng bo‘ladi  Ushbu maqoladan so‘ng Eynshteynning ilm-fan olamidagi obro‘si cheksiz ortib ketadi. Uni jahonning eng nufuzli ilmiy doiralarida e’tirof etila boshlashadi. 1909 yilda Eynshteynga Syurix universitetida nazariy fizika professori darajasini berishadi va mazkur universitetda fizikadan dars berishga taklif etishadi. Vanihoyat uning benazir ilmiy salohiyati munosib baholana boshlangan edi.

 1910 yilning 28 iyul sanasida Mileva va Albert Eynshteynlar oilasida ikkinchi farzand – Eduard dunyoga keladi. Keyingi, 1911 yil boshida esa Eynshteynni Pragadagi nemis universitetida mustaqil fizika kafedrasiga rahbarlikni taklif qilishadi. 1912 yilning yozida esa, Albert Eynshteyn o‘zining talabalik yillari o‘tgan qadrdon Syurix Politexnikumiga qaytadi va u yerda fizika professori unvoni bilan dars bera boshlaydi.  1914 yilda Eynshteynni Germaniyaga, Berlin universitetining fizika professori lavozimiga, hamda, bir vaqtning o‘zida kayzer Vilgelm nomidagi fizika Institutiga rahbarlik qilishga taklif etishadi. O‘sha yili, Yevropani qirg‘inbarot jahon urushi qamrab olgan edi. Lekin, Eynshteyn betaraf mamlakat – Shveytsariya fuqarosi sifatida harbiy harakatlarda ishtirok etmagan.  1915 yilda, Berlinda ishlayotgan vaqtida olim o‘zining eng yuksak ilmiy ishini – umumiy nisbiylik nazariyasini barpo qilib, tugal holatda ommaga e’lon qiladi. Undan nafaqat maxsus nisbiylik nazariyasi umumlashtirilgan, balki, tortishish nazariyasi bo‘yicha ham yangicha qarashlar bayon qilingan edi. Ushbu nazariya orqali Eynshteyn ta’kidlagan eng muhim xulosa shu ediki, unga ko‘ra, Nyuton davridan buyon to‘g‘ri deb qabul qilib kelinayotgan tortishish qonunlarining aslida biryoqlama tasdiqlardan iborat bo‘lib, aslida hamma jism ham o‘zaro tortishmaydi. Aksincha, jismlar o‘z yaqin atrofidagi fazo va vaqt uyg‘unligini (zamon-makon ko‘lamini) egrilantiradi. Bu o‘sha davr uchun shu darajada inqilobiy va g‘ayrioddiy g‘oya ediki, uni dastlabki paytda hatto eng yetuk fiziklar ham tushunishga ojizlik ilib qolishgan. Ba’zi olimlar esa, Eynshteynni Nyuton qonunlariga nisbatan isyon ko‘targanlikda ayblab, uning umumiy nisbiylik nazariyasida bayon qilgan fikrlarini esa mahmadonachilikdan boshqa narsa emas deb ham ta’kidlashgan.

 Albert Eynshteyn butun dunyoga mashhur bo‘lib, fiziklarni yangi-yangi inqilobiy g‘oyalar bilan hayratlantirayotgan bir paytda, uning vatani Germaniyada hukumat tepasiga millatchi fashistlar chiqib olishayotgan edi. Fashistlar siyosatidagi eng qabih ishlardan biri, ular barcha yahudiylarni qirg‘in qilish rejasi bilan yashashardi. Eynshteyn esa, kelib chiqishiga ko‘ra yahudiy bo‘lgan. U qanchalik mashhur olim bo‘lmasin, fashistlarni faqat millati qiziqtirardi va bu narsa uning hayoti uchun xavf tug‘dira boshlagan edi. Germaniyada olim 1933 yilgacha chidab yashab keldi. Lekin, fashistlarning millatchilikka asoslangan etnik tozalov ishlari borgan sari xatarli tus olmoqda edi. Antisemitizm va millatchilik g‘oyalari bilan yo‘grilgan, hamda, bir necha chalasavod g‘alamis millatchi olimlardan iborat bir guruh, Eynshteynni doimiy ta’qib qilishga tushdi. Ular olim ustidan kuladigan, masxaralovchi ahmoqona g‘oyalar bilan muntazam chiqish qilishardi. Eynshteynni obro‘sizlantirishga qaratilgan ahmoqona fashistik ilmiy yo‘nalish «Antinisbiylik Kompaniyasi limited» deb nomlangan. Hukumat tepasiga gitler chiqqandan keyin esa, ushbu nayrangbozlikka asoslangan ahmoqona harakat, endi Eynshteynning hayoti va salomatligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tahdid sola boshladi. Vaziyat shu darajaga borib yetdiki, olim jonini omon saqlash uchun Germaniyadan qochib AQSHga muhojirlikka ketishga majbur bo‘ldi.

 1955 yilning 18 aprelida, tun yarimidan oqqan vaqtda, ya'ni, soat 1-25 da XX asrning shubhasiz eng buyuk olimi Albert Eynshteyn olamdan ko‘z yumgan. U hayotda o‘ta kamtar va sodda odam bo‘lgan. Olim o‘limidan keyin ham odamlarning uning qabri uzra hashamat barpo qilib yuborishlarini va uning shaxsiyatiga haddan ziyod hurmat keltirishlarini istamagan. Shu sababli ham uning vasiyatida, murdasini ko‘mmaslikni, aksincha, yoqib, kulini shamolga sovurilishini istagan. U o‘zi uchun motam marosimlari uyushtirilmasligini, hamda, tobut ustida marsiya o‘qilmasligini vasiyat qilgan.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Аlbert Enshteyn

Matematika o'qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi

Matnli masalalarni yechish usullari

Teskari matritsa. Teskari matritsaning mavjudligi haqidagi teorema

1000 ichida arifmetik amallarni bajarish metodikasi