Жалолиддин Румий ва Алишер Навоий - Adabiyot - Slaydlar

Жалолиддин Румий ва Алишер Навоий

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

550.015625 KB

Ko'chirib olish

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ (1207-1273) Ҳотами мулки Сулаймондир илм, Жумла олам – сурат-у, жондир илм.

ОРАЗИН ЁПҚОЧ, КЎЗУМДАН СОЧИЛУР ҲАР ЛАҲЗА ЁШ, БЎЙЛАКИМ, ПАЙДО БЎЛУР ЮЛДУЗ, НИҲОН БЎЛҒАЧ ҚУЁШ.МИР АЛИШЕР НАВОИЙ (1441-1501).

* Жалолиддин Румийнинг асл исми Муҳаммад ибн Муҳаммад бин Ҳусайн ал-Балхий. * “ Жалолиддин”, “Румий”, “Мавлавий” каби бир неча тахаллусларга эга бўлган. * Мавлоно ҳижрий-қамарий йили рабиъ ул-аввал ойининг олтинчи (милодий 1207 йил 30 сентябрь) куни “Уммул-билод” (“Шаҳарлар онаси”) деб аталмиш қадимий Балхда дунёга келган. Унинг отаси Баҳоуддин Муҳаммад (Баҳоулвалад) шаҳарнинг энг машҳур воизларидан бўлган. * Афлокийнинг айтишича, уни дастлаб отаси “Худовандигор” деб чақирган. “Худовандигор” сўзи “сарвар”, “жа-ноб” маъноларини англатиб, юксак маънавий ва ижтимоий ҳурматга сазовор кишиларга нисбатан “Хожа” номи ўрнида қўлланилган. * Румийга нисбат берилган “Мавлоно” сўзи ҳам, арабчада “хўжа”, “жаноб” маъноларини ифодалайди. * Ўзбек адабиётининг асосчиси, шеърият мулкининг султони, маърифатпарвар шоир, давлат арбоби Алишер Навоий 1441 йил 9 февралда Ҳирот шаҲрида туғилган. Ёш Алишер фавқулодда истеъдод эгаси бўлиб, истеъдодининг дастлабки кўринишлари у уч-тўрт ёшга тўлган вақтлардаёқ намоён бўла бошлаган. Шу вақтда у Фариддин Атторнинг «Мантиқ-ут-тайр» асарини ёд олади. * Алишердаги илм ўрганишга бўлган кучли қизиқиш Ҳамда иштиёқни ўз вақтида англаган ота-онаси уни 1445 йилда мактабга берадилар. Мактабда таҲсил олаётган чоғларида ўтмиш мутафаккирлари ва ўз замонасининг забардаст шоирларининг ижодлари билан яқиндан танишади. * “ Navoiy” (“Navo” so‘zidan) — o‘zbek tilidagi she’rlari taxallusi. “Foniy” (“Fano” so‘zidan) — Alisher Navoiyning fors-tojik tilidagi she’rlari va “Lison ut-tayr” dostonida qo‘llagan taxallusi.ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙ Мутафаккирларимизнинг ҳаёти ва ижоди ҳақида қисқача изоҳ. 01 0101 11 19 01 011E 11 04 01 0101 19 030C 1E 25 1C 06 01 0101 35 1E 1E 06 0D 01 0101 17 05 01 01 3934 13 3B 3F 07 04 40 03 01 01 35 02 0C 22 34 04 01 01 1E 44 53 1E5B 53 53

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙ* МУТАФАККИРЛАРИМИЗНИНГ УСТОЗЛАРИ ҲАҚИДА 01 031305

Шамс Табри-зий Мавлоно билан 1244 йилнинг 26 ноябрь кунжоннинг шимоли-ғарбидаги Табриз шаҳрида туғилган. Шамс Табри-зий Мавлоно билан 1244 йилнинг 26 ноябрь куни Кўнёда-ги “Маржа ал-баҳрайн” деган жойда учрашган. Кейинчалик халқ бу ерни “Икки денгиз қўшилуви” деб атаган. Жалолиддин Румий Шамсиддин Муҳаммад Табризийни ўз пири деб эълон қилади. Табризий уч йил Румийга дарс беради: фалсафа, хусусан, сўфийлик таъ-лимотини ўргатади. Устозлари: Лутфий, Саййид Ҳасан Ардашер Лутфий — Алишер Навоийнинг устози, “Оразин ёпғоч кўзумдин сочилур ҳар лаҳза ёш, Бўйлаким, пайдо бўлур юлдуз ниҳон бўлғоч қуёш”, деб бошланадиган ёш Алишер Навоий ғазалига, агар иложи бўлса, ўзининг ўн-ўн икки минг туркий ва форсийда ёзган шеърларини алмаштирмоқчи бўлган шоир. 01 19050B 01 0D 24 01 01 01 07 05 03 2B 15 2D 19050B 0203 2F 1A 03 1B 16 27 0101 34 36 38 35 3A 28 07 0A05 3D 1B27 1B 1B 38 25 1B 0807 06 24 05 1B 01

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙ* МУТАФАККИРЛАРИМИЗНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯГА ОИД АСАРЛАРИ 01 031305

Румий ўзидан кейинги авлодларга 5 муқим ва қимматбаҳо асарларини қолдирди: “Девони кабир”, “Девони Шамси Таб ризий”, “Девони Шамсул Ҳақойиқ” деган номлар билан машҳур бўлиб, ғазал ва рубоийлардан иборатдир. “Масна вийи маънавий” эса 25700 байтдан ташкил топган бебаҳо таълимий-тарбиявий асар. “Фийҳи ма фийҳи” (“Ичиндаги ичиндадир”) – Мавлононинг суҳбатларидан иборат фалсафий китоб. “Мавоизи мажолиси сабъа”– Румийнинг етти ўгит ва панд-насиҳатларини қамраб олган. “Мактубот” – Мавлоно- нинг турли даврларда замондошларига ёзган мактубларидан тузилган тўплам. Улуғ мутафаккир ўзининг «Хамса», «МаҲбуб-ул- қулуб», «Муножот», «Вақфия», «Мажолис-ун-нафоис», «МуҲокамат-ул-луғатайин», шунингдек, АбдураҲмон Жомийнинг «Арбаъин» номли асарининг таржимаси сифатида яратилган «ЧиҲил Ҳадис» («ғирқ Ҳадис») каби асарларида таълим-тарбия масалаларига оид қарашларини ифода этади.2E 0516050901 09 0B 01 11 04 08 07 2F 0D 04 01 34 15 4702 2D13 16 07 15

* Мутафаккирларимизнинг таълим методлари хусусида* “ Буюк мактаб” таълимотига таянган ҳолда бўлимлар кўринишида, тематик тартибда қўйиш мумкин: * Ўқитиш фаолияти: * 1. Шарафли устозлар; * 2. Сохта устозлар. * Педагогик таъсир кўрсатиш ва ўқитиш усуллари: * 1. Талаб, истиқбол, рағбатлантириш ва жазолаш; * 2. Суҳбат, савол-жавоб, имтиҳон. * Ўқиш фаолияти: * 1. Муносиб шогирдлар; * 2. Уқувсиз, бепарво шогирдлар * Алишер Навоий бола тарбияси билан оила Ҳамда мактабда шуғулланиш, шунингдек, бола тарбиясини олиб бориш жараёнида намуна услубидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ эканлигига алоҲида урғу беради. Тарбия ва таълим ишлари ўқитувчи Ҳамда ота-оналар томонидан олиб борилиши лозим. * Алишер Навоий ўқитувчининг, айниқса, талабчан бўлиши болаларнинг пухта билим олишлари ва уларда ахлоқий сифатларнинг шаклланишига муҲим аҲамиятга эга деб Ҳисоблайди. * Аллома маълум фан асослари ёки муайян касб-Ҳунар сирларини ўрганишга лаёқатли, истеъдодли болаларни тарбиялашга алоҲида аҲамият бериш жамият учун катта фойда келтиради, қобилиятсизни тарбиялашга уриниш бефойдадир, деган хулосага келади

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙМУТАФАККИРЛАРИМИЗНИНГ АХЛО Қ Т ЎҒ РИСИДАГИ Қ АРАШЛАРИ

“ ...ХАЛҚ МАЪНАВИЯТИ ШУНДАЙ БИР БУЮК УММОНКИ, ҲАР ҚАЙСИ АВЛОД УНДАН КУЧ-ҚУДРАТ, ҒАЙРАТ ВА ИЛҲОМ ОЛИБ, ЎЗИНИНГ НАҚАДАР УЛКАН ИШЛАРГА ҚОДИР ЭКАНИНИ НАМОЁН ЭТАДИ” ИСЛОМ КАРИМОВ. ЮКСАК МАЪНАВИЯТ-ЕНГИЛМАС КУЧ .  Ахлоқ-жамиятда қабул қилинган, жамоатчилик фикри билан маъқулланган хулқ-одоб нормалари мажмуидир.  Шоир айтади: “Ўзинг билан жанг қилишда, ўз ахлоқингни тузатишдан бошла”  Мутафаккир ижодида “ахлоқ”нинг кўрсаткичлари ахлоқсизлик билан ўлчанади.  “ Кеча кундузнинг ҳам зидди, ҳам ёрдамчиси хисобланади. Ашё зидди билан маълум бўлади”  У ўз таълимоти орқали шахс маънавий- ахлоқий тарбиясига таъсир кўрсатувчи муҳитни тўрт босқичга ажратиб кўрсатади : она қорни, оила, устоз ва жамоа.  Мутафаккир ахлоқлиликнинг энг муҲим мезони одоб деб Ҳисоблайди. Одобли, ахлоқли бўлиш инсонга атрофдаги кишилар ўртасида муайян мавқе Ҳамда ҳурматга сазовор бўлишга ёрдам беради.  «Адаб кичик ёшдагиларни улуғлар дуосига сазовор этади ва у дуо баракати билан умрбод баҳраманд бўлади.  Адабдан муҲаббатга безак ва пардоз етади, адаб таркидан дўстликнинг равнақ ва баҲоси кетади. Адаб ва тавозуъ дўстлик кўзгусини ярқиратади, икки томондан ёруғлик етказади.

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙМУТАФАККИРЛАРИМИЗНИНГ ИЛМ-ФАН Т ЎҒ РИСИДАГИ Қ АРАШЛАРИ

 Инсон илми орқали ҳайвондан фарқ қилади: Илм боис жумла жонзотларки бор, Одамий олдида ожиз, бемажол. ди. Шогирд фаолиятига халқ нақли орқали баҳо берилади: “Билмаганни сўраган олим, билмаганни сўра- маган ўзига золим”.  Шоир билимни дарахт каби мева берув чи ва соясида ором олувчи, офтоб каби иситувчи, денгиз каби улкан, инсонга сафдош, ўзи бир у, маҳсули кўп, кам тарин, умри боқий, деб таърифлайди.   Илм- фан сирларидан хабардор бўлишнинг инсон аҲамиятини ёритар экан, аллома айни ўринда илмни қоронғуликни ёритадиган чироқ, Ҳаёт йўлини нурафшон этадиган қуёш, одамларнинг Ҳақиқий қиёфасини кўрсата олувчи омил сифатида таърифлайди.  Алишер Навоий илмни қуёш, ой Ҳамда кундузга ўхшатиш орқали, у инсонни бахт-саодатга элтувчи восита эканлигига эътиборни қаратади.02 2C 01 0F 15 2C 1213 3C14 1B 06 13 283D 13 0B 02 01 1913 070117 16 13 14 080D 01 03 0104 03 04 02 0D 02 0D 07 14 19 121E 22 1B 26 21 251B 22 1A 26 1A 20 02 01 38 15 27 08 30 30 15

Шоир илмнинг таъсири борасида: Илм агар кўнгилга сингса, ёр эрур, Гар баданга сингса ул, бекор эрур... Илм ҳудан келмаса бевосита, Бир бўёқдирким, кетар билвосита... Илм юкин элтма ҳавойи нафс учун, Илм тулпорига мингайсен у кун. Илм тулпорига сен бўлгач савор, Қолмагай елкангда ул юкдин ғубор.  Алишер Навоий илм ўрганишга интилишни инсон камолотини таъминлаш учун хизмат қилувчи энг зарур фазилатлардан бири деб билади. Илмни инсонни, халқни нодонликдан, жаҲолатдан қутқазувчи омил сифатида таърифлайди. Асарлари мазмунида илгари сурилган ғоялар ёрдамида кишиларни илмли ва маърифатли бўлишга ундайди. 01 19 0405 01 2C 16 4F 1B 2C 1B 3D 1B 2C 0D 2C 0B 2C 1B 50 3E 02 38 27 08 04 2B 0C 1B 2C 2B 1205 15 16 04 38 080A0E 25 07 0B 03

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙМУТАФАККИРЛАРИМИЗНИНГ УСТОЗ-ШОГИРД БОРАСИДАГИ ФИКР-МУЛОҲАЗАЛАРИ.

 Румий устоз фаолиятига баҳо берар экан: “Билим бергувчи билим олгувчига билганини ўргатмоғи, зеҳни заиф бўлганларга юмшоқлик кўрсатмоғи, идроки сустларнинг тўмтоқлигини кўриб мағрурланмаслиги, зеҳни ва идроки ўткирларга қўрслик қилмаслиги даркор”,– дейди  Алишер Навоий ўқитувчининг, айниқса, талабчан бўлиши болаларнинг пухта билим олишлари ва уларда ахлоқий сифатларнинг шаклланишига муҳим аҳамиятга эга деб ҳисоблайди. “ МаҲбуб-ул-қулуб” асарида мактабдорлар ва уларнинг фаолиятлари мазмуни хусусида тўхталиб ўтади. 0101 02 01 2E 06 1B 1B 130A 1B 0C 3E 07 16 04 0B 0C 27 15 14 02 38 27 04 1B 1B 03 16 24 05 0F 28 02 05 1105 06 2B 27

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ  Румий устознинг мартабаси илм билан баҳоланади, илм Сулаймон пайғамбарнинг мулкидир, оламларнинг жони ҳам илмдир, деган фикрни билдиради.  Илм ва илм соҳиби маърифат ва маърифатга чорловчи (маърифат-парвар) бўлиши керакки, у инсониятга наф келтирсин, чунки:  Офтоби маърифат ўчгайму ҳеч, Ақлу жон осмонидин кўчгайму ҳеч? Улки хуршиди камолдир, бефироқ, Кеча-кундуз кори – равшан айламоқ. АЛИШЕР НАВОИЙ * Ўқитувчи меҳнати, шунингдек, мураббийлик Ҳаққини холисона баҲолайди, бироқ шу ўринда уларнинг қаттиққўл, жоҲил ва таъмагир бўлишларини қоралайди: * “ Унинг иши одам қўлидан келмас, одам эмас, балки дев ҳам қила билмас * Ҳақ йўлида ким сенга бир Ҳарф ўқитмиш ранж ила, Айламак бўлмас адо онинг Ҳақин юз ганж ила”.02 01 2E 08 36 0B 1213 06 02 01 2C 11 44 07 07 01 01 3C06 0F 01 38 0F 34 1B 26 051D 01 4C 0B 1B 03 04 15 01 2D 02 23 2F 01 37 27 01 38 3E

АЛИШЕР НАВОИЙЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ   Сабр ошиқмасдан кутиш ёки ўзини тия олиш, тоқат, чидам- бардош, ирода ва қаноат қилиш маъносини англатади. Сабр кишиларнинг турли- туман зиддиятли воқеа- ҳодисаларга бардош қила олишини ҳамдир. Сабр қилким, сабр келтиргай нажот,  Сабр – сергакликка чун қўлу қанот  ҚАНОАТ – булоқдир – суви олган билан қуримайди. Хазинадир – нақдинаси сочилгани билан камаймайдир. Экинзордир – уруғи иззат ва шавкат меваси берадир. Дарахтдир – шохи тортинчоқлик ва Ҳурмат меваси еткизади.Мутафаккирларимизнинг Сабр- Бардош, қаноат тўғрисидаги қарашлар02 01 02 0101 36 27 1B 15 36 04 0F 13 36 0D 02 36 15 01 01 02 01 50 16 15 0D05 1B08 52 1105 1B2A 2413 37

ЖАЛОЛИДДИН РУМИЙ АЛИШЕР НАВОИЙ  Сабр аччиқдир – аммо фойда берувчи, қаттиқдир – аммо зарарни даф этувчи. Сабр шодликлар калитидир ва бандлар очқичидир.  У ўртоқдир – суҲбати зериктирарли, аммо мақсадга олиб борувчи; у улфатдир – умиди узун, аммо охири истакка элтувчи.  Уловдир – юриши тахир, аммо манзилга етказувчи; туядир – қадами оғир, лекин бекатга туширгувчи. Румий сабр билан ёнма-ён турган қаноатни сергаклик мисолида тасвирлаб, “у сабр билан қўл ва қанот каби” дейди. Чунки, сабр-сизлик, албатта, ирода заифлигидан далолат беради. Румий: Инсон сабру бардош орқали кўзлаган манзилига етади, нарса ва ҳодиса моҳиятини англайди; бесабрлик сабрсизлик) кўзлаган мақсадга эришишдаги ишни баттар мушкуллаштиради”, – дейди.  Сабру- бардошдин келур бахту-самар03 0101 36 06 460105 30 07 1317 03 0101 34 0C 0B 03 05 30 03 0101 34 05 04 0A2A 03 2E 04 0B 1B 14 05 14 2C 07 0D 05 16 0B 1B 14 03 36 1B

Ҳикматли сўзлар. (Ж. Румий.)  Кўрпа ёқма бургага аччиқ қилиб, Кунни зое этма пашша ўлдириб.  Келди Ҳақдин бир ваҳийким, тўғри йўл:  Энди қинғирликни қўйгил, тўғри бўл.  Кенгашинглар, деб буюрди бизга ул, Кенгашиб этсанг хато кам- кам бўлур.  Орзу қил, лекин бир оз ҳаддингни бил Бир сомон чўп бирла тоғни йиқмагил.  Бу жаҳон – тоғ, феълу атворинг – нидо, Ул нидони сенга қайтаргай садо.  Ҳар нафас кўксингда пайдо бир нафас, Боиси – жисмингда жондир, пурҳавас. То жаҳонни асрагай ул иттиҳод.  Оқибатни кўрмаган эрдан бироқ Оқибатбин эрса, хотин яхшироқ..1E 44

Ҳикматли сўзлар. (А. Навоий.)  Дардлик кўнгил – шуълалик чироқ, Ёшлик кўз – булоқ.  Туяқушга юк ортиб кўчиб бўлмас.  Ўт иши қовурмоқ, Ел иши совурмоқ.  Ошнинг таъми туз билан, Кишининг яхшилиги сўз билан.  Соғлик тиласанг, кўп ема, Иззат тиласанг кўп дема.  Таъмагирдан яхшилик тилама, Гадойдан ақча сўрама.  Бахилнинг омонатни асраши ажаб, Вафодорнинг хиёнат қилиши ажаб.  Бузуқидан Ҳаё тилама, Золимдан шафқат тилама1E 44

O'xshashlar

Алишер Навоийнинг ҳаёти ва ижоди Dars ishlanma

“Сабъаи Сайёр” достонининг ғоявий-бадиий хусусиятлари” мавзусини ўқитишда концептуал жадваллардан фойдаланиш

Ибн Давлат адабий меросининг матний ва ғоявий-бадиий таҳлили

Муслиҳабегим Мискин шеъриятининг жанрлари, услуби ва бадиияти

She'riy san'at turlari