Kuntug’mish dostoni - Adabiyot - Slaydlar

Kuntug’mish dostoni

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.49609375 KB

Ko'chirib olish

“ k U N T U G ’ M I S H ” D O S T O N I www.arxiv.uz

«KUNTUG’MISH» DOSTONI Xalq dostonlari har bir millatning ma'naviy qiyofasi, uning tarixi, qadriyatlarini rriukammal aks ettiruvchi bamisoli oynadir. Ularda har bir xalqning urf-odatlari, milliy o'ziga xosligi yaqqol ko'rinib turadi. Dostonchilik xalq og'zaki ijodida qadimiy epik an'ana hisoblanadi. Dostonlar asosan do'mbira jo'rligida aytiladi va ijrochidan ham badihada, ham ijroda juda katta ijodiy mahorat talab qiladi. Dostonning yana bir xususiyati og'izdan og'izga o'tib avloddan avlodgacha yetib kelganidir. Bu o'z navbatida ustoz- shogirdlik an'analarining vujudga kelishiga, oqibatda yirik dostonchilik maktablarining paydo boiishiga sabab bo'ldi. Folklorshunos olim T. Mirzayevning ma'lumotlariga ko'ra, XV-XVI asrlarda yirik dostonchilik maktablari paydo bo'lgan, XIX-XX asrlar esa dostonchilik taraqqiyotida juda rivojlangan davr bo’lgan. XX asr boshlariga kelib baxshilarimiz ijodiy bisotida 150 dan ortiq xalq dostonlari bo'lgan. Bu dostonlarni Tilla kampir, Sulton kampir, Jolmon baxshi, Bo'ron shoir, Jumanbulbul, Josoq, Yo'ldoshbulbul, Yo'ldosh shoir, Suyar shoir kabi mashhur baxshilar kuylaganlar. Keyinchalik ularning an'analari Ergash Jumanbulbul o'g'li, Fozil Yo'ldosh o'g'li, Po'lkan, Islom ;hoir, Saidmurod Panoh o'g'li, Berdi baxshi, Umir baxshi shoir, Bola baxshi ijodida davom ettirildi. Baxshidan u yoki bu dostonni jro etishda shunchaki voqea bayonini so'zlab berish emas, balki ini do'mbira jo'rligida tinglovchini rom etadigan darajada kuylab perish talab etilgan. Dostonchi baxshilar o'z san'atlarini inglovchiga ma'qul qilish uchun turli usullarni qo'llaganlar musiqiy qochirimlar, so'z o'yinlari, dostonning eng qiziq joyida anaffusli chekinishlar kabi). Doston aytish ko'p hollarda raqobat isosida kechgan. Dostongo'ylik kechalarida bir necha baxshi ishtirok etib o'z mahoratlarini namoyish etganlar, ijodiy bahs qilganlar. www.arxiv.uz

Dostonchilik an'anasi hozirgi kunda ham mavjud. Biroq endi kuylash, ijro, tinglovchilar bilan muloqot tarzining zamonaviylik kasb etayotganligini ko'ramiz. Dostonchilik fan va texnika asrida birmuncha o'zgarishlarga uchradi. Bugungi kun baxshilari o'z asarlarini konsert zallarida, katta-katta anjumanlarda, televideniyeda ijro etmoqdalar. Yurtimizda dostonchilikni rivojlantirishga va uning iirochilari - baxshilar faoliyatini rag'batlantirishga katta e'tibor berilmoqda. 2000-yilda «Alpomish» dostonining ming yilligini jahon mjqyosida nishonlanishi va hatto «O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan xalq baxshisi» unvonining ta'sis etilishi (2000-yil 14-mart) buning jsbotidir. Qadrli o'quvchilar, Siz 7-sinf adabiyot darslaridan o'zbek xalq dostonlari, ularning go'zal namunalari bo'lmish «Go'ro'g'li», «Alpomish», «Ravshan» dostonlari haqida tasavvurga ega bo'lgansiz. 8-sinfda esa yana bir ajoyib asar - «Kuntug'mish» dostoni bilan tanishasiz. Ushbu doston o'zining qiziqarli voqealarga boyligi, o'ynoqi, ravon tili, nafisligi bilan o'quvchi va tinglovchini lol qoldiradi. Dostonning yozib olingan va ijro etilgan variantlari juda ko'p. Darhaqiqat, «Kuntug'mish» dostoni o'zbek xalq dostonlari orasida g'oyaviy-badiiy jihatdan yetuk asarlardan biridir. Uning xilma-xil kolrinishdagi variantlari ko'pligining boisi shundaki, ilgari baxshilarning iste'dodiga, ushbu dostonni qanday aytishiga qarab baho berilgan, natijada barcha baxshilarimiz «Kuntug'mish» dostonini to'la o'zlashtirishga intilganlar. Dostonning Ergash Jumanbulbul o'g'li, Bekmurod Jo'raboy o'g'li, Nurmon Abduvoy o'g'li, Egamberdi Ollamuroddan yozib olingan variantlari mavjud. Qo'lingizdagi darslikda esa mashhur baxshi bobomiz Ergash Jumanbulbul o'g'lidan yozib olingan nusxasi keltirilgan. Dostonning qisqacha mazmuni quyidagicha: No'g'ay yurtida Avliyoyi Qoraxon ismli, Qilichxon laqabli podsho bo'lib, Kuntug'mish uning yolg'iz o'g'li bo'ladi. Kuntug'mish o'n to'rt yoshga to'lguncha ilm-hunar o'rganadi, kasb-kamolot hosil qiladi. O'n to'rt yoshdan keyin esa qilichbozlik, miltiq otish, nayzabozlik, ko'pkari chopish kabi S| pohilik hunarlarini o'rganadi, xullas, har tomonlama komil shahzoda bo'lib yetishadi. www.arxiv.uz

Zangardegan shaharning Buvraxon degan Podshosi bo'lib, uning Shoir va Tohir ismli vazirlari bor edi. Vazirlar pir-birlari bilan juda inoq edilar, ular: «Bizlarga farzand bersa, o'g'il bo'lsa qo'lqanot bo'lsin, qiz bo'lsa do'st bo'lsin», deya niyat qilar edilar. Kunlardan bir kuni Shoir vazirning xotini qiz ko'radi. Tohirning oilasida o'g'il tug'iladi. Qizning otini Xolbeka, o'g'ilning otini in qo'yishadi. Lekin Xolmo'minning onasi to'satdan vafot etadi, o'g'il go'dakni Xolbekaning onasi emizishga majbur bo'ladi, natijada ular «shirxo'ra» (bir onani emgan) bo'lib, «nikoh yurmaydigan» bo'lib qoladilar. Xolbeka o'n to'rt yoshga yetgach, uning husni kamoli ovozasi olamga yoyiladi. U go'zal, ayni paytda aqlli, nard o'yiniga mohir qiz bo'lib yetishadi. Unga barcha mamlakatlardan sovchilar kela boshlaydi. Xolbeka sovchilarga: «Har kim meni olaman deb kelsa, oldiga nard o'yinini qo'yaman, o'ynayman, yutsa tegaman, utdirsa so'yaman», deb shart qo'yadi. Hatto shahar podshosi Buvraxonga ham shu javobni aytadi. Podsho g'azablanib, shaharga Xolbeka deb kelgan odamni tutib qatl qildirishga farmon beradi, shunday qilsam to'rt-besh yildan keyin menga tegishga majbur bo'ladi, deb o'ylaydi. Xolbeka va Kuntug'mish tush ko'radilar, ular tushlarida bir-birlarining qo'liga uzuk taqishib, uylangan emishlar. Shundan so'ng Xolbeka bir mohir suratkashga o'z rasmini chizdiradi va uni sandiqqa solib, No'g'ay yurtiga oqizib yuboradi. Sandiq oqib borib daryo sohilida ov qilib yurgan Kuntug'mish qo'liga tushadi. Kuntug'mish Xolbeka visoliga yetish uchun Zangar yurtiga otlanadi, bu yurtga kelib Xolbeka bilan topishadi, so'ng ko'p sarguzashtlarni boshidan kechiradi: Buvraxon qo'liga tushib, o'limga hukm qilinadi, dahshatli ajdarni o'ldiradi, xiyonatkor Azbarxo'ja tufayli xotini, egizak o'g'illaridan vaqtincha judo bo'ladi. Doston so'ngida xotini, farzandlari Gurkiboy va Mohiboy, otasi Qoraxon bilan topishadi. Dostonning bosh qahramoni - Kuntug'mish yolg'iz, erka o'g'il bo'lishiga qaramasdan aqlli, bilimli, jasoratli, elga g'amxo'r, xotini, bolalariga mehribon, vafodor yigit. Kuntug'mish va Xolbeka bir mo'jiza bilan Buvraxon jazosidan omon qolib, sahroda och, tashna qolishganda hayotdan umidini uzgan yori Xolbekaning «Meni tashlab ketaver, yo'qsa o'zing ham halok bo'lasan», degan iltijosiga «Bir g'ayrat qil, yo'limiz yaqin qoldi», deb dalda beradi, unga vafodorligini quyidagicha bayon qiladi: www.arxiv.uz

Polat nayza qor ostiga yetarmi, Temir nayzang egovlasang o'tarmi, Sening to'rang nomardlardan emasdir, o'g'lon sevgisin tashlab ketarmi?.. Kuntug'mish o'z maqsadiga sodiq, har qanday sharoitda tushkunlikka tushmaydigan inson. U nomsiz, poyonsiz tog’ darasidan vataniga boradigan yo'lni rosa izlaydi, bu orada egizak ,arzandli bo'ladi, ular uch yoshga to'lganda ham biror bir el , ragini topolmaydi. Xullas, Kuntug'mish fe'l- atvorida siz havas qiladigan, ergashadigan insoniy sifatlar juda ko'p. Dostonni inchiklab mutolaa qilsangiz, bunga o'zingiz amin bo'lasiz. Xolbeka siymosi ham dostonda baxshi bobomiz tomonidan alohida mehr, iliqlik bilan tasvirlangan. U o'z so'zida turadigan, barcha hunarlarga mohir qiz. O'zi qanchalik bir ishga mohir bo'lsa, bo'lajak jufti halolidan ham shuni talab qiladi. Shu ma'noda Xolbeka o'z xulqi va fazilatlari bilan har jihatdan Kuntug'mishga teng va munosib bo'lgan inson. U haqiqiy muhabbatni tan oladi va unga ishonadi, e'tibor bering: u o'z suratini chizdirib, Kuntug'mish yurtiga yuborar ekan, agar «shu ko'rgan tushim rahmoniy bo'lsa, oshiq- ma'shuqlik avvaldan pok bo'lsa, Xudoyo xudovando shu sandig'im senga omonat, to'radan boshqasiga tegmasin», deydi. Xolbeka ham iyatli, g'ururi baland qiz. Garchi u Kuntug'mishni tushida sevib qolgan, uchrashganda esa yigitni ko'rib biroz muddat ixtiyorini yo'qotgan bo'lsa-da, uning husniga talabgor barcha shoh-u shahzodalarga bergan va'dasi, ya'ni faqat nard o'yinida g'olib chiqqanga tegaman degan fikridan qaytmaydi. Kuntug'mish men uchun mashaqqat chekib kelibdi, deb unga tegib ketavermaydi, o'zi ko'ngil qo'ygan yigitning el-yurt oldida ham yuzi yorug' bo'lishini istaydi. Dostonda Kuntug'mishning o'g'illari Gurkiboy va Mohiboy xarakterlari ham chiroyli va ta'sirchan tasvirlangan. Gurkiboy bosiq, vazmin, aql bilan ish ko'radigan bola bo'lsa, Mohiboy biroz shaddod, biroz quv yigit. Biroq ikki aka-uka bir-birlariga mehribon, ota-onalariga fidoyi yigitlar. Ular mehnatsevarlik va aql bilan ish ko'rganlari uchun boshlariga tushgan qiyinchiliklarni yengadilar. www.arxiv.uz

Asarda Azbarxo'ja, Buvraxon, Zamonqul, Xolmo'min kabi qahramonlar qiyofasi o'ziga xos tarzda yoritilgan. Azbarxo'ja dastlab Kuntug'mish bilan do'stlashadi, so'ng o'z manfaatini deb unga Xiyonat qiladi. Buvraxon o'ziga bino qo'ygan, qahri qattiq podsho, biroq uning ko'ngilchan ekanligini ham ko'ramiz. Buvraxon avval Kuntug'mish va Xolbekani o'limga mahkum etadi, keyinroq esa xiyonati tufayli mashaqqatlarga duch kelishganini , ularni afv etadi. Azbarxo'jani jazolaydi. Dostondagi Qosim, Mo'min, Mullavachcha, Zamonqul va boshqa obrazlar ham sarda o'z o'rniga ega, ularsiz Kuntug'mish va Xolbeka taqdirini tasavvur qilish qiyin. Bular irim qilib niyat qilib edi: «Bizlarga farzand bersa, o'g'il bo'lsa qo'lqanot bo'lsin, qiz bo'lsa do'st bo'lsin». Kunlardan bir kun Shoir vazirning xotini qiz tug'di, Tohir vazirning xotini o'g'il tug'di. Qizning otini Xolbeka qo'ydi, o'g'ilning otini Xolmo'min qo'ydi. Lekin Xolmo'minning enasi qora bosib o'ldi, o'g'li etak ostida qoldi. Xolbekaning enasi emizib katta qildi. Bular shirxo'ra bo'lib, nikoh yurmaydigan bo'lib qoldi. Ikki vazirning avvalgi va'dalarini shaharning odamlari eshitgan edi. Mardumi shahar: «Xolbeka Xolmo'minning baxshandasi», - der edi, sut emishganini bilmas edi. Ammo Xolbeka o'n to'rtga kirgandan keyin... ovozasi olamga ketdi, dong'i Dog'istondan o'tdi. Xolbekaning tavsif-vasiyatini, hush zeboligini eshitgan podsho va to'ralar, polvon-botirlar har mamlakatdan, har yurtdan, har diyordan sovchi qo'ya berdi. Sovchilarga Xolbeka: «Har kim meni olaman deb kelsa, oldiga nard o'yinini qo'yaman, o'ynayman, utsa tegaman, utdirsa so'yaman», - deb elga shuhrat berdi. Har to'ra-kattalar, xonzodalar Xolbeka bilan nard o'ynab utdirib, ko'p kishilarni Xolbeka nobud qilib o'ldirib yubordi. Shu mamlakatda Xolbekaga oshiq bo'lmagan odam qolmadi. Kundan-kun Xolbekaning husni ziyoda bo'lib, shuhrat-ovozasi ortar edi. Kunlardan bir kun Xolbeka qirq zinali ko'shkining ustiga chiqib, olamni tomosha qilib o'tirib edi, shu shaharning podshosi Buvraxon Xolbekaning jamolini ko'rib, yuz shaydoyi dil bilan oshiqi beqaror bo'lib, ixtiyorini qo'lidan oldirib, dilida sabr-u qarori qolmay, arkiga borib tushib, bostirib, sovchini qo'ya berdi. «Tegsa ham olaman, tegmasa ham olaman, boshqaning kelganini ko'raman», - deb odam yubordi. Xolbeka javob aytdi: «Podsho nomardlik qilmasin, o'ziday podsholarga ta'na-malomat bo'lmasin. Mening shu shartim, eshitmagan, bilmagan odam yo'q. www.arxiv.uz

Ayol bo'lsam ham qavlimdan qaytmayman, shohingdan qo'rqmayman. "qizga oshiq bo'lgan bo'lsa, kelsin, nard o'ynasin; utsa tegaman: utdirsa podsho deb siylamayman, so'yaman, jonidan kechsa bizga kelsin», - deb sovchisini qaytardi. Sovchi bu voqealarni podshosiga bayon qildi. Podsho eshitib, hayron-lol bo'lib, arkoni davlatiga qarab, ulardan maslahat so'rab: - E umarolarim, e vaziri Oonolarim, bu ishning oxiri qanday bo'ladi? Borib nardini o’nasak, utdirsak, bizni shoh deb siylamasa, qo'yaylik desak, lshqibozlik yomon bo'lsa, borsa qo'ysak, bir kun o'zbak- cho'zbak, karvon-sarvon, qozoqmi-suzoqmi - birov kelib utib olib ketsa, bu qanday bo'ladi? - dedi. Arkoni davlat shu maslahatni aytdi: - Taqsir podshoyim, buning iloji shulki, baxtini bog'lang, hech kim Xolbeka deb otini aytolmasin, balki bu shaharga kelolmasin, o'zi ham to'rt-besh yil o'tgandan keyin, er talab bo'lib, sizga tegmay kimga tegadi, - deb ma'qul qildi. Podsho ko'cha, guzarlarga jarchi qo'yib: «Har kim Xolbeka deb aytsa, olti oy zindonda boqdiraman, suyagini toshga chaqdiraman, terisini tiriklay so'yaman, ichiga somon tiqdiraman, ikki ko'zini o'yaman, tepasiga moyni quyaman», - deb qichqirta berdi. Hech kimning zahrasi yo'qki, Xolbeka deb aytsa. Shu o'rtada to'rt-besh yil o'tib ketdi. Xolbeka ham podshoga bo'ysunmadi, qirqin qizi bilan, necha turli nozi bilan davrini surib o'tira berdi. Kunlardan bir kun Xolbeka noz uyquda yotib edi, bir tush ko'rdi: chiltanlar va mardon g'oyiblar bir tongda suhbat qilib o'tirib edi, bir chiltan kelib Xolbekaning ruhini olib bordi, bittasi kelib, Kuntug'mishning ruhini olib bordi. Chiltanlar to'y qilib, Xolbekani to'raga topshirdilar. Ikkovi bir to'shakda yotib bir-biroviga so'z qotib, Xolbeka so'radi: «Sen kimsan, joy-manziling qayda, oting kimdir?» To'ra aytdi: «Otim Kuntug'mish, otamning oti Avliyoyi Qoraxon, otam No'g'ayga podsho, No'g'ay to'rasi bo'laman. Sen kimsan, oting kimdir, yurting qayerda?» Xolbeka aytdi: «Otim Xolbeka, otamning oti Shoir vazir, yurtim shahri Zangarda». Ikkovi bir-birovi bilan o'ynashib to'rasining uzugini2 Xolbeka olib qo'liga soldi; Xolbekaning uzugini to'ra olib qo'liga soldi. (Shu kecha Kuntug'mish ham shunday bir tush ko'rdi.) Shu ishda ikkovi ham uyg'ondi. To'ra bir oh tortib, bu dardini hech kimga aytolmay, niginga qarasa, boshqa nigin; qog'ozga muhr qilib bossa, Xolbekaning oti chiqadi. Xolbeka ham uyqudan uyg'onib, to'raning ishqida ilonday to'lg'onib, aslo orom-qarori qolmadi. Bu ham uzugini ko'rsa, o'ziniki emas; qog'ozga bosib ko'rsa, Kuntug'mish to'raning oti chiqadi. Xolbekaning Bahragul degan kanizi bor edi, aksari sirlarini Bahragulga aytar edi. Bahragul Xolbekaning bezovtaligini anglab: - Oybibim, seni ilgarilarday ko'rmayman, xotiringning mushavvashligini menga bildirsang, tanda jonim bor, tadorikini - ilojini qilsam kerak. www.arxiv.uz

Xolbeka: - E Bahragul, menga bir dard-e tekkan, iloji ne bo'lishi aslo sira yo'q, - deb niginni ko'rsatib, ko'rgan tushfarini Bahragulga bir-bir bayon qilib, yana aytdi: - Bir suratkashni keltirsang. Bahragul suratkashni olib keldi. Xolbeka oyim o'zining suratini qog'ozga soldirib, bir sandiqcha tayyor qilib, ichini mumlab, sirtini tillo bilan berkitib, o'zining sochidan bir tola soch olib, to'raning uzugini o'zining suratiga o'rab, necha arzi hollarini ham arz qilib, sandiqni qulflab, kalitini sandiqqa bog'lab, Xolbeka shahardan chiqib, shu sandig'ini suvga (bir katta daryo shaharning ichidan o'tar edi) solib: «Shu ko'rgan tushim rahmoniy bo'lsa, oshiq-ma'shuqlik avvaldan pok bo'lsa, Xudoyo xudovando, shu sandig'im senga omonat, to'radan boshqaga tegmasin», - deb daryoga ravona qildi. Falakning sinoati bilan necha kun, necha vaqtlar oqib, hech kimning qo'liga tushmay, No'g'ayga doxil bo'ldi. Endi to'radan so'z eshiting. To'ra qirq yigiti bilan daryoning yoqasida shikor qilib yurib edi. To'raning ko'ziga bir sandiq ko'rindi. Yigitlariga aytdi: - Ox solib olib chiqinglar. Yigitlar Kuntug'mishga arz qildiki: - Daladan har narsa qo'limizga tushsa, siz podsholik deb olib qo'yasiz, biz xizmatkorlaringiz quruq qolamiz. Bu molni bir shart bilan olib chiqamiz, taqsir, shu sandiqni bo'lamiz, ichini olasizmi, yo tishini? To'ra aytdi: - Sizlar saylab olinglar. Yigitlar bir-biriga qarab, ittifoq qilib: - Tishi tilla ekan, bizlar tishini olamiz, - dedi. To'ra aytdi: Biz ichini olamiz. Bir yigit ot solib olib chiqdi. Kaliti ham og'zida ekan, ochib ko’rdilar Ichidan bir qog'oz chiqdi, qog'ozni yozib ko'rsa, Xolbeka oyimning to'lgan kamoli, oyday jamoli munavvar bo’lib turibdi Shaxzoda ko’rgan hamona tushida ko’rgan tanib ichki dardini hech kimga aytolmay yurgan edi, suratini ko'rgandan keyin, osang, ustiga posang, hazor ustiga pansad bo'lib, bir ishqi yuz bo'lib, toqat keltirolmay, behush bo'lib yiqildi. Qirq yigit shoshib, dami ichiga tushib, aqlidan adashib, barisi chuvlashib, to'rani o'rtaga olib, hay- hayni solib: - Ko'zingni och! - dedi. To'rani aslo o'ziga keltirolmadi. Oxir ikki otga saraja qilib, manzilga olib keldilar. Qoraxon bechora yolg'iz farzandini bu holda ko'rib, yoqasini pora-pora qilib, qushnochni olib kelib qoqdirib, baxshini olib kelib boqdirib, mullani olib kelib o'qitib, eshonni olib kelib halqa qilib qarata berdi. O'g'liga aslo naf qilmadi. Qoraxon podsho o'g'lining oldida betoqat bo'lib: - Nega ko'zingni ochib gapirmaysan? - deb shuncha iltijo qildi, o'g'li bilmadi, shu qushnochlardan bir ayyori bor edi. To'raning vujudidan kasal topmay, ishqdan gumon qilib, podshoga aytdi: www.arxiv.uz

- Siz dalaga chiqib turing. Qushnoch qirq yigitini hozir qilib, bir-ikki-uch piyola sharobni to'raga berdi. Sharobning kayfi bilan to'ra ko'zini ochib qarasa, qirq yigiti yiglab, o'rtaga olib o'tiribdi. To'ra ishq dardini pinhon tutolmay, yigitlariga qarab bir so'z aytib turibdi. So'zi budir: Bog' ichinda olma-anor istaydir, Bo'yi mahbub, mushki dildor istaydir. Qadrdonlar, birga yurgan beklarim, Do'stlar-ay, ko'ngil bir yor istaydir. Beklarim, qilmanglar bag'rimni kabob, G'aribning ko'nglini ovlamoq savob. Ertaroq podshodan olinglar javob, Do'stlar-ay, ko'ngil bir yor istaydir. Quloq sonlar bu to'raning tiliga, Bulbul oshno bo'lar bog'ning guliga. O'zlaring chog'langlar Zangar yoliga, Do’stlar-ay, ko'ngil bir yor istaydir. Alqissa, Qoraxon podsho o'g'lining dardini ishqdan bilib, ko'ngli buzilib, yurak-bag'ri ezilib, qaddi bukilib, ko'zidan yoshi "to'kilib, o'g'liga qarab bir so'z aytib turibdi: Falak peshtoqidan uchgan yulduzim, Ulug' daryolardan chiqqan qunduzim, Har so'zingdan tandagi jon aylansin, Ne tilovman tilab olgan yolg'izim. www.arxiv.uz

Ot chopmoqqa qoyim Xizrning dashi, Xizr llyos doim mardning yo'ldoshi, Och ko'zing, boshingni ko'tar, yoig'izim, Bir yor uchun yotarmikan mard kishi? Eshitib ol bu otangning so'zini. Do'st-dushmanga tuban qilma yuzini, Yig'dirayin No'g'ayning ulli-qizini, Obberay qizlarning jodu ko'zini. Ko'kragimga solma qayg'u-alamni, Ko'zlari qambarday qoshi qalamni, Bir yor uchun aslo, bolam, g'am yema, Obberay paridan ortiq sanamni. Alqissa, Qoraxonning bu so'zini o'g'li eshitib, yigitlariga buyurdi: «Kechagi qog'ozdagi suratni otamga ko'rsatinglar». Yigitlari suratni ko'rsatdi. Qoraxon qarasa, qog'ozda bir qiz turibdi qayqayib: qoshini kerib, labini burib, chikka bel bo'lib, shirin qilib kulib, taraqqos boylab, suqsurdan bo'ylab, tovusday taranib, bellari buralib turibdi. Qoraxon insof qilib qarasa, No'g'ay yurtining qizi tugulgan, yer yuzining barnolari bir tola mo'yiga arzimaydi. Qoraxon bildiki, to'raning ilojini qilolmas, to Zangar bormasa, Xolbekadan boshqani xohlamas. Podsho noiloj, nochor javob bermoqchi bo'lib, lashkarlarini yig'ib, har dastasidan bittadan, qirq yigit ayirib berdi. Qirq xachirga zar ortib, aytdi: - E farzand, burungilardan bir so'z bor: «Musofirchilikda yo zar yarar, yo zo'r yarar kuningga», degan ekan. Zarga kelsa, xachirdagi pulni ayama, zo'rga kelsa, qirq yigitga buyursang, xudodan kelgan ajal bo'lmasa, bandadan kelgan ajaldan bir-ikki-Uchga dovur ayrib olar. Bor, bolam, Alloh yoring bo'lsin, pirlar madadkoring bo'lsin, sog' borgaysan, salomat kelgaysan, omin Allohu akbar, - deb oq fotiha berdi. Kuntug'mish qirq yigitini olib, xachirlarga mol-dunyo ortib Zangar yurtiga keladi. Bir bazzot qiyofasiga kirib, ko'sh yonida mato sotib o'tirganida Xolbeka o'z kanizaklariga bu yigitni saroyga olib kirishlarini buyurdi. Kuntug'mish saroyga kirgach, shartga binoan nard o'ynatadi va Xolbeka yengiladi. Ikkalasi bazm-u suhbat bilan ovora bo’lib, Xolbeka www.arxiv.uz

ko'shkiga chiqmay qo'yganini ko'rgan Zangar podshosi Buvraxon undan xabar olgani o'z jallodlari-yu mirg'azablarini jo'natadi. Kuntug'mish va Xolbeka qochib yashirinishadi. Biroq ayg'oqchilar ular yashiringan joyni aytib berishgach, har ikkalasini ham ushlab, Buvraxon huzuriga bandi qilib olib borishadi. Buvraxon o x saroy a 'yonlariga bu ikkisi qanday jazoga loyiqligi borasida maslahat soladi. Hamma umarolar maslahat qilib kengashdilarki: «Bu gapni shoh yaxshi aytdi. Bir ish-e qiling, shu begunohlar o'lmasin. «Xon g'azabi - Xudo g'azabi», degan ekan. Bularni shahardan tirik chiqarib yuboraylik, bandi bo'lsa ham tirik ketsa, ajali yetmasa, bir yerdan chiqar, agar o'lib ketsa, gunohi shohning bo'yniga-da», - deb arkoni davlat gurullab birdan arz qildiki: «E taqsir podshohim; osib o'ldirdingiz - ko'rdik, bosib o'ldirdingiz - ko'rdik, minordan tashladingiz - ko'rdik, to'pga solib otdingiz - ko'rdik. Bu beadablarga shunday jazo buyuramiz: bir tuv biyani olib kelib so'ysangiz, terisini tulup qilib olsangiz, xom teriga ikkovini zich qilib tiqsangiz, bir asov baytalning dumiga taqib, cho'I-jaziraga haydab yuborsangiz, bularning o'ligini g'ajir-quzg'unlar yeb ketsa». Podshoga ma'qul qildilar. Podsho buyurib, bir tuv biyani tulup qilib so'yib, ikkovini zich qilib, xom teriga tiqib, darvozadan chiqarib, bir asovning dumiga taqib, bir cho'I-jaziraga qaratib, ko'p odam chuvlab hurkitib, haydab yubordi. Asov baytal hurkib, ikkovini sudrab, cho'lga uloqib ketdi. Baytalning dumi bir tol, yarim tol uzila-uzila, olti kun deganda [tulup] bir yerda tushib qoldi. Xom ten oftobning harorati bilan qurib, chunon qisdiki, temirday berkitdi. Yoronlar, Xudoning qudrati kuchli, Hu tog'dan bir quzg'un davr olib uchdi, U jonivor parvoz aylab osmonga, Nogahondan ko'zi qudoqqa tushdi. Qanotin chimirib qo'nib ustiga, Amri Xudo bo'ldi, cho'qidi, teshdi. Qolin solib ikkalasi yirtishdi, Sog'-salomat shu qudoqdan chiqishdi. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Rustamxon dostoni

Saddi Iskandariy dostoni

Maqsud Shayxzodaning “Mirzo Ulug’bek” dramasini mustahkamlash

Navoiyning epik asarlari. Navoiy xamsanavis (dars ishlanma)

Yusuf Xos Xojib “Qutadg’u bilig” asari