Badiiy asar tili. Badiiy nutqning o`ziga xos xususiyatlari - Adabiyot - Slaydlar

Badiiy asar tili. Badiiy nutqning o`ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

894 KB

Ko'chirib olish

Badiiy asar tili . Badiiy nutqning o`ziga xos xususiyatlari

Reja: 1. Til - badiiy adabiyotning birinchi elementi. Badiiy nutqning o`ziga xosligi. 2. Tilning maxsus leksik resurslari 3. Muallif va personaj nutqi. 4. Monolog va dialog

• Yirik rus filolog olimi G.Vinokur badiiy asar tili nima degan savolga jo`ngina qilib: "Badiiy til deganda badiiy asarlar yozishda ishlatiladigan til tushuniladi deb yozgan edi". Tabiiy bir savol tug`iladi: badiiy asarlar yozishda ishlatiladigan til "umumxalq tili", "milliy til", "adabiy til" atamalari bilan yuritiluvchi, biz kundalik aloqa-aralashuvda foydalanadigan tildan boshqami, boshqa bo`lsa nimasi bilan farqlanadi? Bu savolga javob berish uchun har ikki til bajarayotgan funksiyalardagi farq va mushtaraklikka diqqat qilish zarur.

• Poetik til deyilganda ko`pchilik (ayniqsa, adabiyotshunoslikdan yiroq kishilar) go`zal tashbehu istioralar yoxud boshqa tasvir va ifoda vositalari (o`xshatish, metafora, ramz va h.) ishlatilgan, bezakdor, bo`yoqdor, jimjimador tilni tushunadi. Suhbat asnosi sal chiroyliroq, jimjimadorroq gapirgan kishiga nisbatan ba`zan "ja-a badiiy qilib gapirarkanmi" qabilidagi ta`nalarni eshitib qolishimiz ham shu xil tushunishning natijasidir.

• Badiiy reallik esa voqelikning oddiygina aksi emas, balki uning ijodkor qalbiyu ongida qayta yaratilgan aksi — badiiy obrazdir. Bu obrazda esa ijod onlarida shoir qalbida kechgan his- tuyg`ularu o`y-fikrlar badiiy til vositasida muhrlandi, o`quvchini o`sha holatga olib kiruvchi tashqi bir manzara tasvirlandi. Boshqacha aytsak, ijodkor tasavvurida yaralgan obraz badiiy so`z vositasida moddiylashadi, shu bois ham badiiy til obraz yaratish vositasi sanaladi.

• Badiiy asar tili haqida gap borganda uning yana bir jihati — differensatsiyalanganligiga (ya`ni, farqlangan) alohida to`xtalish zarur. Albatta, biz "badiiy asar tili" deganimiz holda, aslida gap badiiy nutq haqida borayotgani ma`lum, chunki til unsurlari ma`lum kontekstni hosil qilgach, nutq hodisasiga aylanadi. Badiiy nutqning farqlanganligi shuki, unda muallif nutqi va qahramonlar nutqi ajratiladi. Ta`kidlash kerakki, mazkur farqlanish asosan epik va liro-epik xarakterdagi asarlarga xosdir.

• Bu xil asarlarda voqea, voqea kechayotgan joy yoki sharoit tasviri, qahramonlarga berilayotgan ta`rif, muallifning fikr-mulohazalari kabilar bevosita muallif tilidan beriladi. Muallif obrazi asarda tasvirlangan badiiy voqelikni yaxlitlashtiruvchi subyektiv asos bo`lganidek, avtor nutqi asarning moddiy tarafini yaxlitlashtiruvchi unsurdir. Muallif nutqi vositasida asar qismlari, voqealar, tafsilotlar yaxlit bir organizmga - badiiy matnga birikadi. Muallif nutqi grammatik jihatdan adabiy til normalariga yaqinlashadi, biroq uning adabiy til normalariga to`la muvofiq bo`lishini talab qilishlik xato bo`lur edi.

• Badiiy nutq ikki shaklda: sochma(nasr) va tizma(nazm) shakllarda mavjuddir. Nasriy nutq tuzilishi jihatidan kundalik muloqot tiliga o`xshash bo`lsa, she`riy nutq muayyan bir o`lchovga solingan, hissiy to`yintirilgan nutq sanaladi. Nasriy nutq epik va dramatik asarlarning asosiy nutq shakli hisoblanadi. Shu bilan birga, she`riy yo`lda ham epik va dramatik asarlar yaratilishi mumkinligini unutmaslik kerak. SHe`riy nutq esa lirik asarlarning asosiy nutq shaklidir. Badiiy nutq shakllari haqida gapirganda, uning yana monologik va dialogik shakllari ham farqlanadi.

• Nihoyat, navbatdagi masala — "badiiy til", "adabiy til" va "milliy til" munosabati. Ma`lumki, umumxalq tili (milliy til) deganda o`zbek tilida so`zlashuvchilarning barchasi — yashash xududi, ijtimoiy tabaqaga mansubligi, mashg`ulot turi va h. qat`iy nazar foydalanadigan til tushuniladi. Adabiy til deganda esa umumxalq tilining grammatik, imloviy va orfoepik jihatlardan me`yorlashtirilgan shaklini tushunamiz. Badiiy til umumxalq tili bazasida shakllanadi va qisman adabiy til me`yorlariga yaqinlashadi. Shu bilan birga, badiiy til adabiy til me`yorlaridan o`rni bilan chekinadi(mas., shevaga xos unsurlarning ishlatilishi). Badiiy til o`zida milliy adabiyotimizda uzoq davrlardan beri shakllanib kelgan an`analarning davomchisi sanaladi va shu bois ham unda uning o`zigagina xos bo`lgan unsurlar (an`anaviy sifatlashlar, ramz va majozlar, o`xshatishlar va h.) majmui ham mavjuddir.

• Adabiyotlar: • Lapasov J. Badiiy matn va lisoniy tahlil.- T.:O`qituvchi,1995 • Vvedeniye v literaturovedeniye.-pod.red G.Pospelova.- M.,1987. • Vinokur G.O. O yazike xudojestvennoy literaturi.-M.,1991 • Baxtin M.M. Estetika slovesnogo tvorchestva.- M.:Iskusstvo,1986 • Potebnya A. Estetika i poetika.-M.,1976 • Literaturniy ensiklopedicheskiy slovar.-M.,1987 • www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Obrazlilik va badiiy obraz. Badiiy obrazning o`ziga xos xususiyatlari

Badiiy asar ustida ishlash

Badiiy asar ustida ishlash jarayoni

Badiiy asar matni ustida ishlash

Badiiy asar tilini o'rganish yo'nalishlari