Alisher Navoiyning ”Farhod va Shirin” dostonidagi nomalarning g’oyaviy-badiiy talqini - Adabiyot - Slaydlar

Alisher Navoiyning ”Farhod va Shirin” dostonidagi nomalarning g’oyaviy-badiiy talqini

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

183.5 KB

Ko'chirib olish

« ALISHER NAVOIYNING ”FARHOD VA SHIRIN” DOSTONIDAGI NOMA LARNING G’OYAVIY-BADIIY TALQINI »

Kirish • Adabiyot masalasi – bu ma’naviyat masalasidir... Prezident Islom Karimov qayd etganlaridek: “ O’zbek adabiyoti deganda beixtiyor ko’z o’ngimizda Alisher Navoiy siymosi gavdalanadi. Alisher Navoiy xalqimizning ongi va tafakkuri, badiiy madaniyati tarixida butun bir davrni tashkil etadigan buyuk shaxs, milliy adabiyotimizning tengsiz namoyondasi, millatimiz g’ururi, shan’u sharafini dunyoga tarannum qilgan o’lmas so’z san’atkoridir. Ta’bir joiz bo’lsa, olamda turkiy va forsiy tilda so’zlovchi biron-bir inson yo’qki, u Navoiyni bilmasa, Navoiyni sevmasa, Navoiyga sadoqat va e’tiqod bilan qaramasa.”

O`zbek mumtoz adabiyotida noma janrining taraqqiyoti va “Farhod va Shirin” dostonidagi nomalar. • O’zbek adabiyoti tarixi sahifalariga nazar tashlar ekanmiz, uning boyliklari qatorida asrlar davomida shakllangan va uzoq taraqqiyot yo’lini bosib o’tgan ko’plab janrlar bilan tanishamiz. Xalq og`zaki ijodiyotining qo’shiqlari, termalari, qissa va dostonlari, yozma adabiyotning g`azal va ruboiylari, tuyuq va qit’alari, noma va boshqa asarlari shular jumlasidandir. • O’zbek adabiyotining ana shu keng qamrovli janrlari o’rtasida noma ham katta o’ringa egadir. Sharq adabiyoti tarixida «Shohnoma», «Qobusnoma», «Iskandarnoma», «Boburnoma» va «Shayboniynoma», «Sayohatnoma» kabi asarlarni bilamiz. Noma so’zi bilan qo’shaloq kelgan bu asrlar bir holatda biror tarixiy yoki afsonaviy shaxsning sarguzashtidan iborat bo’lsa, ikkinchi bir o’rinda ibratlik hikoyalardan tashkil topadi. «Sayohatnoma»larning mundarijasi esa uning atamasidan ham anglashinib turadi. Sharq adabiyoti, jumladan o’zbek adabiyoti tarixida noma atamasi bilan keladigan asarlarning yana bir turi mavjud. Masalan, «Muhabbatnoma» yoki «Dahnoma» kabi. Bu asarlar muhabbat mavzuidagi lirik nomalardan iborat alohida janrni tashkil qiladi.

• Shuningdek, qadimiy xalq dostonlarida ham noma janridan foydalanilganligini kuzatish mumkin. O’z bekiston hududidagi qadimgi urug`-qabilachilik, quldorlik tuzumining emirila boshlanishi va feodal munosabatlarning shakllana boshlashi davrini aks ettiruvchi, yaratilish davri ming yillar olislikka borib taqaluvchi o’zbek qahramonlik dostoni «Alpomish»da aka-uka o’rtasidagi kelishmovchiliklar tufayli qalmoqlar yurtiga ko’chib ketishga majbur bo’lgan Barchin qalmoq alplari o’ziga sovchi qo’yavergach, ulardan olti oyga muhlat olib, Hakimbek (Alpomishga)ga maktub — noma yo’llab, bo’lib o’tgan voqealarni bayon qilib, o’zi nochor ahvolda qolganini ta’kidlab, tezda yetib kelib, qalmoq alplari zo’ravonligidan himoya qilishni so’raydi.Yuqoridagilardan ko’rinadiki, nomalarning pay do bo’lishida xalq og`zaki ijodi ham muhim o’rin tutadi.

• Shunga ko’ra aytish mumkinki, Navoiy o’zining «Farhod va Shirin» dostonidagi Farhodning Shiringa va Shirinning Farhodga yozgan maktublarida Nizomiy va Dehlaviy dostonidagi noma an’analarini davom ettirgan.“Farhod va Shirin” dostoni o’zining tuzilishi, obrazlari, badiiy xususiyatlari jihatndan shu janrdagi yangi original asardir. Chunki Navoiyga qadar bunday xarakterdagi boshqa asarlar bo’lgan bo’lmagan. Navoiyning asari oshiq va ma’shuqalarning o’zaro sevgi-muhabbatlari mavzuidagi yozishmalari — nomalaridan tuzilgan o’ziga xos g`oyaviy-badiiy mundarijaga ega bo’lgan asardir.

“ Farhod va Shirin” dostonidagi maktublar - asar syujetidagi muhim badiiy lavha. • Badiy asar syujeti badiiy shakilning eng muhim elementlaridan biri bo’lib,asarda bir biriga uzviy bog’liq holda kechadigan, qahramonlarning xati- harakatidan tarkib topuvchi voqealar tizimini anglatadi. • “ Farhod va Shirin” dostoni syujeti esa XII bobdan Chin xoqoninig farzandsizligi va shahzoda Farhodning “ yo’qlik xonasidan borliq gulshaniga kelgani” ta’rifi bilan boshlangan. Alisher Navoiy “ Farhod va Shirin” dostoni uchun tanlagan syujetda Farhodning Chindan, Shirinning Armaniyadan bo’lishi- ijodiy niyat ijrosi uchun eng maqbul variantdir. Negaki, dostonning o’zagi bo’lmish “ Ishqiy- qahramonlik “ syujet chizig’ining Chin - Armaniya orasida kechishi yozuvchiga o’zini o’ylatgan muammolar tadqiqi uchun zarur voqealarni asarga olib kirish imkonini yaratdi. Jumladan, Farhodning Iskandar ko’zgu tilsimini yechishga ishtiyoqi, Yunon mamlakatiga lashkar tortib borishi, ajdarho va Ahiraman dev bilan jagi kabi voqealar asarga hech bir zo’rakiliksiz, o’quvchi xayolini band etgan Farhod-Shirin linyasiga uzviy bog’langan holda olib kiladi va muhimi, ular shoirga vatanpoarvarlik, adolatparvarlik, xalqlar hamdo’stligi muammolarini atroflicha badiiy tadqiq qilish, fikrlarni ifodalash imkonini yaratdi.

“ Farhod va Shirin” dostonidagi maktublarning badiyati. • Ishq mavzusida yozilgan dostonlarning aksariyatida, oshiq va mashuqning bir- birlari bilan maktub orqali muloqot qilishlari asar pafosining eng yuqori cho’qqisi hisoblanadi. Chunki maktub dostondagi obrazlarning eng ichki intim hissiyotlarini , tuyg’ularni ifodalab , xarakter yaratish xususiyatiga egadir. Sevishganlarning bir- birlari bilan maktub orqali muloqot qilishlari “ Farhod va Shirin “ hamda “ Layli va Majnun “ dostonida alohida o’rin tutadi. Bu maktublar har ikkala dostondagi chuqur lirizim bilan to’la , eng yorqin badiiy lavhalardir.

Xulosa • Mustaqillik yaratgan yangicha hayot va sharoitda yosh avlodlar o’z o’rnini topishi va yangicha zamon, asrlarida ifodalangan g’oyalarni tushunib, hayotga tatbiq etish muhim ahamiyat kasb etadi. Navoiy 1484 yilda “Farhod va Shirin” dostonini yozdi. Navoiy bu dostonda Farhod va Shirinning sarguzashtlarini talablariga javob beradigan tafakkur va salohiyatga ega bo’lishlari uchun Alisher Navoiy ijodini o’rganish hikoya qilishda o’zining gumanizm, xalqparvarlik, xalqlar do’stligi, vatanparvarlik, tinchlik, obodonchilik, mehnatsevarlik, ma’rifatparvarlik g’oyalarini va ideallarini zo’r badiiy san’atkorlik bilan ifodaladi. Farhod va Shirin obrazi “Xamsa”ning monumental obrazlari sifatida gavdalanadi. Dostonda XV asr hayotining qator real lavhalari tasvirlanadi va xalqning tinch-farovon hayotga, obodonchilikka bo’lgan intilishlari ilgari suriladi. “Farhod va Shirin”ning keng tarqalib, xalqning sevimli dostoni bo’lishiga sabab ham mana shunda. .

• Asardagi tasavvufiy g’oya, insoniylik mohiyati haqidagi qarashlar go’zal badiiy libosda berilgan.Bu badiiylikni ta’minlagan muhim omillardan biri, dostondagi badiiy-tasviriy vositalardir. Adabiyotni ma’naviyat xazinasi deb ta’riflashadi. Darhaqiqat, uning bag’rida hozirga qadar insoniyat ardoqlab kelayotgan eng tansiq hislar, latif tuyg’ular – insonparvarlik, adolat, shafqat, o’zaro hamjihatlik, do’stlik mehr va muruvvat, sevgi va muhabbat, go’zallikka tashnalik singari o’lmas insoniy tuyg’ular jamuljamdir.

O'xshashlar

Alisher Navoiyning tarixiy asarlari

Navoiyning epik asarlari. Navoiy xamsanavis (dars ishlanma)

Alisher Navoiyning forsiy qasidalari. “Fusuli arbaa”

Alisher Navoiy 7

Alisher Navoiyning “Hayrat ul-abror” dostonida hukmdorlar obrazi