Adabiyot darslarida rolli va didaktik o`yinlarni qo`llash - Adabiyot - Slaydlar

Adabiyot darslarida rolli va didaktik o`yinlarni qo`llash

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

365.5 KB

Ko'chirib olish

Adabiyot darslarida rolli va didaktik o`yinlarni qo`llash www.arxiv.uz

Reja 1. Badiiy asar tahlilining nazariy-metodik asoslari. 2. Filologik tahlil (ilmiy tahlil) 3. Didaktik tahlil (o’quv tahlili). 4. Didaktik tahlilda o’qituvchi va o’quvchi faoliyati. 5. O’quv tahlilida adabiy turga xos xususiyatlarni hisobga olish metodikasi . www.arxiv.uz

Mavzuga oida asosiy tushunchalar. Adabiy ta’lim oldida turgan vazifalar ham badiiy asarni guruh tahlil etishni talab qiladi. Maktab o’quvchilarida kitobga muhabbat o’qilgan kitobning sir-asrorlarini bilagn so’ng bilinadi. Badiiy asar tahlili yo’nalishiga qarab ikki turga bo’linadi: filologik (ilmiy), va didaktik (o’quv) tahlili. Filologik tahlil, didaktik tahlil va ularning farqli jihatlari. Badiiy asarni tahlil qilishda estetik asosning ustivorligi. Yakka va guruhli ishlash. Adabiy asarni tahlil qilishda o’qituvchi va o’quvchi faoliyatining uch yo’nalishi. www.arxiv.uz

Identiv o’quv maqsadlari. 1. O’quv tahlilining ilmiy tahlildan farqli j i hatlari. 2. O’quv tahlilining pedagogik maqsadga yo’naltirilganligi. 3. Didaktik tahlilning vazifasi. 4. Tahlilda estetik asoslarning ustivorligi. 5. Didaktik tahlilda o’qituvchi va o’quvchi faoliyati . www.arxiv.uz

Asosiy masala bayoni Adabiy ta’lim oldida turgan vazifalar ham badiiy asarni guruh tahlil qilishni talab etadi. Maktab o’quvchilarida kitobga muhabbat o’qilgan kitobning sir-asrorini bilgandan keyingina shakllanadi. O’quvchi badiiy asardan lazzat tuysa, o’zining zavqini keltirgan tasviriy unsurlarni payqay bilsa, chinakam badiyat namunasini soxta asarlardan ajrata olish malakasini egallagan bo’lsagina kitobxonga aylanadi. Chunki biror asarni o’qish jarayonida, uni tahlillash maboynida tuyilgan lazzat o’quvchini boshqa asarlarini o’qishga, ulardan zavqlanishga undaydi. Amaliyotda badiiy tahlil qanday maqsadga yo’naltirilganligiga qarab ikki turga: filologik va didaktik tahlilga bo’linadi. Filologik (ilmiy) tahlil badiiy asardan chiqarilgan xulosalarning adabiyotshunoslik ilmi erishgan darajaga muvofiq kelishini talab qiladi. Tahlil jarayonidagi har bir fikr ham mantiqiy tushunchalar, estetik qonuniyatlar bilan asoslangan bo’ladi. www.arxiv.uz

Filologik (ilmiy) tahlil badiiy asardan chiqarilgan xulosalarning adabiyotshunoslik ilmi erishgan darajaga muvofiq kelishini talab qiladi. Tahlil jarayonidagi har bir fikr ham mantiqiy tushunchalar, estetik qonuniyatlar bilan asoslangan bo’ladi. O’quv tahlili – ilmiy tahlil singari faqat ilmiy-estetik faoliyat bo’lib qolmay, balki pedagogik-psixologik jarayon hamdir. Chunki pedagogik maqsadga yo’naltirilganlik har qanday didaktik tahlilning asosiy belgisidir. Dars jarayonida to’g’ri amalga oshirilgan didaktik tahlil o’quvchining badiiy madaniyatini yuksaltiradi, estetik xodisalarni ko’rish undan mantiqiy-hissiy ta’sirlanish va ular ta’sirida umumlashma xulosalariga kelish qobiliyatini shakllantiradi. Chunki badiiy asar tahlil qilinayotganda tarbiyalanuvchining tafakkuri va qissiyoti faol ishlashga majbur bo’ladi. Masalan: Rauf Parfining «Yomg’ir yog’ar» she’rini tahlil qilishga urinib ko’raylik. Yomg’ir yog’ar, shig’alab yog’ar, Tomchilar, tomchilar sochimga, Yomg’ir yog’ar, shig’alab yog’ar, Ham qayg’umga, ham boshimga. www.arxiv.uz

O’qituvchi misralar zamiriga yashiringan jozibani topishga o’quvchilarni qaratish lozim. Shig’alab yog’ayotgan ezgin yomg’ir, yomg’ir tagida ruhi goh maxzun, goh xushnud shoir, sochlariga tomayotgan tomchilar, yog’ayotgar yomg’irning lirik qahramon qayg’usiga ham, quvonchiga ham baravar tomchilayotgani tasviri o’quvchilar ruhiy holatida bezovtalik paydo qiladi. Ular yomg’ir tagida turgan nozik ta’b lirik qahramon holatini xis qiladilar. Shoir yomg’ir yog’ayotganligi haqida xabar bermaydi, balki yomg’irni she’rxonning ko’z oldida «yog’diradi». Didaktik tahlil har bir adabiyot o’qituvchisi uchun doim ikki bosqichli jarayon hisoblanadi. Birinchi bosqichda o’qituvchi darsga tayyogarlanish jarayonida ertaga sinfda o’qitiladigan asarni tahlil etadi, bu o’qituvchining yakka tarbidagi tahlili. Ikkinchi bosqichda o’qituvchi sinfdagi o’quvchilar hamkorligida darsda muayyan asarni tahlil etiladi. Buni jamoa yordamidagi tahlil deymiz. Didaktik tahlil jarayonida o’quvchilarning ishtirok etishiga ko’ra tahlilni alohida guruhli, yoppasiga tahlil turlariga ajratish mumkin. Masalan, fikrimizning isboti sifatida O’tkir Hoshimovning «Urushning so’nggi qurboni» hikoyasi bo’yicha tashkil etilgan dars misolida ko’rib chiqamiz: www.arxiv.uz

Mavzu: O`tkir Hoshimovning “Urushning so`nggi qurboni” hikoyasi Ta’limiy maqsad: O`tkir Hoshimov asari bilan tanishtirish. Tarbiyaviy maqsadi: Urush yillari hayoti bilan tanishtirish orqali tinchlikning qadriga etishga o`rgatish. Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarga mehribonlik, yaqin kishilarni qadirlash tuyg`ularini shakllantirish. Darsning shiori : Qo`lingdan kelsa gar, yaxshilik qil. Dars turi: O`tilgan mavzuni mustahkamlash darsi. Dars usuli: Interfaol usuldagi noan’anaviy dars. www.arxiv.uz

Dars rejasi: 1. Tashkiliy qism. 2. Guruhlar bilan ishlash. 3. Debat usulidan foydalanish. 4. Sud usuli. 5. Mavzuni xisoblash, yakunlash. Darsning borishi: O`qituvchi o`quvchilarni faollashtirish uchun savollar beradi. 1. O`tkir Xoshimovning qanday asarlarini bilasiz? 2. “Urushning so`ngi qurboni” hikoyasida qaysi davr aks etgan. Shu kabi savollar bilan o`quvchilar faollashtirib olinadi. www.arxiv.uz

So`ng o`qituvchi sinfni 2-guruhga bo`ladi. Vatman qog`ozi va markerlar berilib, savol qo`yiladi. * Urushning so`nggi qurboni kim? * Bu fojianing yuz berishiga nima sabab bo`ldi? www.arxiv.uz

Tinchlik guruhi * Ona * Onaning o`g`riligi * Shoikromning vahshiona ishi * Ukasining sutga ehtiyoji * Oiladagi qiyinchilik * Zamonning o`g`riligiYaxshilik guruhi * Umri xola “Urushning so`ngi qurboni” * Shone’matning kasalligi * Shoikromning qilmishi * Onasining qilmishi * Hadichaning noroziliklari * Etishmovchilik Xulosalash Urushning tugagani e’lon qilingan vaqtda Umri xola o`ladi. Demak, so`nggi qurbon Umri xola. Shoikromning vahshiyona ish tutushiga, onaning o`g`irlik qilishiga Hadichaning zorlanishiga, zamonning og`irligiga va nihoyat fojeaning yuz berishiga ham urush sabab. www.arxiv.uz

O`qituvchi guruhlarning fikrlari yozilgan vatmanni sinf taxtasiga osadi. 3-vatmanga guruhlarning fikrini xulosalaydi. Keyingi bosqichda o`qituvchi taxtaga Shoikrom ismini yozadi. O`quvchilar uning tabiatiga xos xususiyatlarni sanaydi. SHOIKROM MEHNATKASH VAHSHIYSABRSIZ QIZG`ONCHIQHALOL XUDBIN KAMBAG`AL www.arxiv.uz

O`quvchilar tomonidan berilgan birorta javob noto`g`ri deb qat’iy aytilmaydi. Fikrni aytgan o`quvchi uni asoslaydi, sababini tushuntiradi. 3-bosqichda guruhlarning biri Shoikromni himoya qiladi, biri uni qoralaydi. “ Yaxshilik” guruhi – oqlovchilar. Shoikrom to`g`ri ish qilmadi, lekin u shunday yo`l tutishga majbur bo`ladi. Onasida ham ayb bor, o`g`rilik qilmaslik kerak edi. Bolalari oilasining kun ko`rishi uchun shu yo`lni tutdi. Axir u o`g`ri onasi ekanligini bilmagan edi. Uni qoralashimiz, jazo berishimiz shart emas, shundoq ham u eng katta jazoga, vijdon azobiga yo`liqdi. “ Tinchlik” gurug`i – qoralovchilar. Shoikrom noto`g`ri ish tutdi, ozgina chidasa, urush tugar edi. Ahvoli yaxshilanar edi. Onasining qotili bo`ldi, o`g`ri boshqa bo`lganda ham bu ishi vahshiylik-ku. U ukasining qalbini jarohatladi. Uyga vazifa G`.G`ulomning “Mening o`g`rigina bolam” hikoyasidagi qahramonlar bilan solishtirish va fikrlarni yozib kelish. www.arxiv.uz

9 - sinf Mavzu: “Kecha va kunduz” romani timsollarini o`rganish Ta’limiy maqsad: Asar g`oya s ini ochishga timsollar qay darajada xizmat qilgan, o`quvchi lar timsollarini qay darajada o`rganganligini ko`rib chiqish orqali bilimlarini boyitish. Tarbiyaviy maqsad: Kishilardagi yaxshi va yomon hislatlarni ilg`ay olish. Yaxshi fazilatlar egasi bo`lishga intilish. Rivojlantiruvchi maqsad: Timsollarni kuzata olish, xarakterlar xaqida mustaqil fikr bildira olish. Dars ji h ozi: “Kecha va kunduz” romani, plakat, marker. Dars turi: Mustaxkamlash darsi. Dars uslubi: Interfaol usullardan foydalanilgan noan’anaviy dars. www.arxiv.uz

Darsning rejasi: 1. Kirish: O`quvchilar faollashtirib mavzuga olib kiriladi. 5 – minut 2. Klaster usuli 10 – minut 3. QQQQ diagrammasi 10 – minut 4. Debat usuli 5 – minut Aqliy xujum 10 – minut Tashkiliy qism: S alomlashish, yo`qlama, o`quvchilarni faollashtirish 2 - – minut 1 . bosqich : “ Kecha va kunduz” romanining yaratilishi xaqida nimalarni bilasiz? Romanda qaysi davr voqealari tasvirlanadi? Sizningcha asarning bosh qaxramoni kim? - Romanning o`sha davr adabiyoti uchun axamiyati qanday bo`ladi? 2 . bosqich : O`quvchilar mavzuga kirishib ketadilar. O`qituvchi o`quvchilarni 2 guruxga bo`ladi. Qog`oz (plakat) va marker berilib quyidagi savol tashlanadi: Asar qahramonlarini yozing? www.arxiv.uz

1. Razzo q so`fi 2. Zebi 3. Qurvonbibi 4. Akbarali 5. Fazilat 6. Poshshoxon 7. Miryoqub 8. Noyib to`ra 9. Eshon 10. O`lmas 11. Enaxon 12. Saltanat 1. Zebi 2. Razzo q so`fi 3. Qurvonbibi 4. Miryoqub 5. Noyib to`ra 6. Akbarali 7. Xadicha 8. Fazilat 9. Poshshoxon 10. Sultonxon 11. Saltanat 12. Enaxon 13. O`lmas aravakash 14. Eshon www.arxiv.uz

Ajratilgan vaqt tugagach o`quvchilar birma – bir timsollarni tanishtirib o`tadilar. O`qituvchi fikrlarni xulosalaydi qaysi gurux qanday bajarganligi izoxlaydi. 3 – bosqich : Bu bosqichda Klaster usulidan foydalanadi. O`qituvchi guruxlarga savol tashlaydi. - Zebi tabiatiga xos xususiyatlarni ayting? www.arxiv.uz

ZEBIUYATCHAN HUQUQSIZ MEHRIBON ITOATKOR ISHONUVCHAN FAROSATLI ASHULACHI ERKSIZKAMTAR SODDA www.arxiv.uz

Har guruhdan o`quvchilar xususiyatlarni sanaydilar. O`quvchilarni faolligini susaytirmaslik uchun o`qituvchi noto`g`ri deb aytmasdan. - Nega shunday? - Bu xususiyat qaysi o`rinda ko`rindi? Kabi savollar berib javoblarni asoslab oladi. Fikrlarni o`qituvchi xulosalaydi keyingi bosqichga o`tiladi. www.arxiv.uz

4 – bosqich : Bunda o`quvchilar qa h ramonlarning o`xshash tomonlarni topadilar. MIRYOQUB ZEBI UNSUN AKBARALI XOTINBOZ NOSHUD EPCHIL ISYONKOR ITOATKOR ERKSIZ, YOSH www.arxiv.uz

O`quvchilar timsollarining o`xshash va farqli ji h atlarini aytgach, fikrlar xulosalanadi. 5 – bosqich : Debat usulidan foydalanadi. Quyidagi savollar berilishi mumkin? - Akbarali mingboshi o`lmaganida Zebining taqdiri qanday kechardi? - Asarning “Kunduz” qismini qanday tasavvur qilasiz? O`quvchilardan kutilmagan qiziqarli javoblar chiqishi mumkin. Muhimi, ular fikrlaydilar. Yakuniy qism: O`qituvchi darsdan olgan xulosalarini aytadi. O`quvchilarning xarakatlarini baholaydi. 3-minut. Uyga vazifa: Har bir qahramonning tashqi qiyofasi tasvirlangan o`rinlarni yozib kelish. www.arxiv.uz

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: 1. Badiiy asarni tahlil qilishning nazariy-metodik asoslari deganda nimani tushunasiz? 2. Badiiy asarni tahlil qilish necha turda amalga oshiriladi? 3. Tahlilning o’quvchi ma’naviyatini shakllantirishdagi ahamiyati. 4. Didaktik tahlilda o’qituvchi va o’quvchi faoliyati. 5. Zulfiyaning «Oydinda»deb ataluvchi she’rini tahlil qiling? 6. «»O’g’ri hikoyasini tekstual tahlilini qanday o’tkazish mumkin? 7. Inson qadri toptalgan huquqi oyoq osti qilingan holatni tasviri qanday berilgan? 8. Ta’limiy tahlilni o’tkazishning o’ziga xos talablari nimadan iborat? www.arxiv.uz

Adabiyotlar ro’yxati : 1. Q.Yo’ldoshev, «Adabiyot o’qitishning ilmiy- nazariy asoslari» Toshkent-«O’qituvchi» 1996-yil. 2. «Adabiyot o’qitish metodikasi» Tashkent. O’qituvchi-1991-yil. 3. Qunduzxon Husanboeva «Maktab ta’limida uy vazifalari» Tashkent 2001-yil. 4. Q.Yo’ldoshev «2-sinf o’zbek adabiyoti darsligi» Toshkent 2005-yil. 5. Eshboeva Feruza «Pedagogik mahorat soxibasi» Guliston 2009-yil. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ilmiy adabiyot va badiiy adabiyot tahlili

Adabiyot o’qitish metodikasi

XIX asr oxirida Yevropada adabiyot va sanʼat

Adabiyot fanini o‘qitishda badiiy tahlil

Sehrli-fantastik va hayotiy ertaklarning g`oyaviy – badiiy talqinlari