Abdulla Avloniy 3 - Adabiyot - Slaydlar

Abdulla Avloniy 3

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

351.84375 KB

Ko'chirib olish

Abdulla Avloniy (1878 - 1934)

 Abdulla Avloniy o’zbek shoiri, dramaturg va taniqli jamoat arbobidir.  XX asr boshlarida 30-yillarning o’rtalarida bo’lgan o’zbek matbuoti va adabiyoti, shuningdek, marifatni va maorifni Abdulla Avloniysiz tasavvur etish mumkin emas.

Abdulla Avloniy  Avloniy 1878-yil 12-iyulda Toshkentda hunarmand oilasida tug’ildi. Eski maktabda savod chiqardi, madrasada tahsil oldi. Oiladagi moddiy qiyinchiliklar tufayli bolaligidan odamlar eshigida mehnat qildi. Mardikorlikdan tortib duradgorligu g’isht quyishgacha, suvoqchilikdan tortib tunukasozlikkacha bo’lgan kasb-korlaribilan shug’ullandi  Hayot o’zining qaysi og’ir ko’chalariga olib kirmasin, yosh Abdulla doimo o’qishga, ilm olishga chanqoqlik bilan yashadi. Shu boisdan, aksar yillari kuz va qish yillari o’qib, bahor va yozda oila tirikchiligiga qarashdi.  O’n besh yoshlarida she’rlari matbuotda ko’rindi.

Abdulla Avloniy El-yurt ichida bo’lish, turli daraja va toifa odamlar suhbatidan bahramand bo’lish Abdullaga zamonaning ilg’or tamoillari, yangiliklari va zamondoshlarining hayotga turlicha qarashlar bilan yaqindan tanishish imkoniyatini tug’dirdi. Bu shart-sharoitlar natijasida unda matbuotga havas erta uyg’ondi.

Abdulla Avloniy  Turkiston, Tatariston, Kavkazda nashr etiluvchi qator gazeta va jurnallarni kuzatib borish uning dunyoqarashi shakllanishida muhim omil bo’ldi.  Jadidchilik harakatining rahbarlaridan biri bo’lgan Avloniy o’lkada uning ham nazariyotchisi, ham amaliyotchisi sifatida ko’p ishlarni amalga oshirdi. 1904-yilda Toshkentning Mirobod mahallasida yangi yo’nalishdagi jadid maktabini ochdi, o’zi unga mudirlik va o’qituvchilik qildi. 1909-yilda kambag’al, yetim-yesirlarga ko’mak beruvchi “Jamiyati xayriya” degan uyushma etdi.

Abdulla Avloniy Ijodi Turkistonda birinchilardan bo’lib maktabda geografiya, kimyo, handasa, fizika fanlari kiritilishga ta’sir ko’rsatdi ta’limni hayot, turmush bilan bog’lashga intildi, bir dars bilan boshqasi o’rtasida muayyan tanaffuzni, bir sinfdan ikkinchisiga o’tishdagi imtihonni joriy etdi, ta’lim tizimining dunyoviy yo’nalishini kuchaytirishda alohida e’tibor berdi. Uning “Birinchi muallim” (1909), “Ikkinchi muallim” (1912) nomli darsliklari hamda “Turkiy Guliston yoxud axloq” (1913) nomli qo’llanmasi o’z davrida yoshlarni yangicha yo’nalishda o’qitish va an’anaviy milliy ruh asosida tarbiyalashda katta ahamiyatga egaMasalan, bolalarga bag’ishlangan “Vatan” (1916) she’rida dunyodagi eng ulug’ va muqaddas tushuncha vatandir, vatanga sadoqatli bo’lmoq, Abdulla Avloniy ko’plab she’rlar, she’riy to’plamlar muallifidir. Uning she’rlarida vatanparvarlik, marifatparvarlik va milliy-ozodlik taronalari alohida o’rin tutadi. Marifatli va ilmli bo’lish har bir xalqning taqdiri va taraqqiyotini belgilaydigan omildir, deydi o’nlab she’rlarida Avloniy.

Abdulla Avloniy hayot faoliyati  Turkistonda yuritilayotgan istibdod siyosatiga ham, o’lkaning o’zidagi yurtfurush amaldorlarning zulm – zo’ravonligiga bir kun kelib chek qo’yishini aytadi. Avloniy faoliyatida gazetachilik, teatr ishlari, o’qituvchilik alohida o’rin tutadi. U Oktyabr o’zgarishiga qadar “Shuhrat” (1907), “Turon” (1917) nomli gazetalarni chiqardi, ma’lum muddat Turkistonning ilg’or va mashhur gazetasi “Sadoi Turkiston”da faoliyat ko’rsatdi, sho’rolar davrida esa 1918-yilda “Ishtirokiyun” gazetasida muharrir bo’lib ishladi.

Abdulla Avloniy hayot faoliyati  “ Turon” gazetasiga Avloniy “Yashasin xalq jumhuriyati!” degan shiorni tanlagan edi. Bu orzu deyarli 70 yil o’tganidan so’ng bizning kunlarimizda amalga oshdi.  Avloniy she’r, qo’shiq darsliklaridan tashqari bir qator pyesalar muallifi hamdir. Uning “Advokatlik osonmi?” (1914), “Pinsk” (1916), “Biz va Siz” (1917) kabi sahna asarlari o’zbek dramaturgiyasining shakllanishida munosib o’rin tutdi. U “Ikki muhabbat”, “Portugaliya inqilobi” nomli pyesalar yozgan. U 1934-yilda vafot etdi.

Abdulla Avloniy  Avloniyning asr boshidagi bu xasratli nidosi buyuk bobolarimiz arvohlarining ruhi yanglig’ turkistonliklar boshi uzra deyarli sakson yil davomida charx urib yurdi.  Axloqiy-falsafiy mazmunga ega bo’lgan “Turkiy Guliston…” badiiy teran va go’zal asardir. U “Axloq”, “Tarbiya”, “Yaxshi xulqlar”, “Yomon xulqlar” deb nomlangan kimsalarga bo’linadi. Ularning ichida har bir axloqiy tushunchani yuritishga alohida parcha ajratiladi va u mo’jaz naql, ixcham hikoyatlar bilan bezaladi-pedagogik mazmun badiiy va tarixiy obrazlar vositasida yanada mustahkamlanadi.

Maxmudxo`ja Behbudiy (1875 - 1919)

 Yurtboshimiz aytganlaridek "Buyuk ajdodlarimizning beqiyos ma'naviy merosi, ming yillik tariximiz va madaniyatimizga asoslangan ma'naviy hayotimizni tiklay boshladik. Dinimiz va tilimizga qaytdik, milliy urf-odatlarimiz, xullas, inson ma'naviyatiga dahldor barcha boyliklarimiz qaytadan qad rostlayapti..." Zotan, Maxmudxo`ja Behbudiy hayoti va faoliyati ham bugungi kunimizda istiqlolni saqlab qolish va mustaxkamlash uchun olib borayotgan kurashlarimizda hoyat ibratli asarlari esa beqiyos ma'naviy meros sifatida allaqachon bir millat yoki mintaqa miqyosidan chiqib, umuminsoniy qadriyatlar sirasiga kirib ketgan...

Behbudiy merosi  Behbudiy merosi haqida gap ketganda, uning eng e'tiborli tomoni shundaki, biz yuqorida ta'kidlab o`tgan muloxazalarning tub ildizlari-o`sha buyuk ajdodlarimiz ma'naviyatiga borib taqaladi va shuning uchun ham ulardan qolgan boy ma'naviy meros hamon ahamiyatini saqlab qolayotgani, xatto juda dolzarb zamonaviy ahamiyat kasb etib borayotgani bilan qimmatlidir. Eng muhimi , bugungi yoshlarimiz o`z ajdodlariga hurmat bilan qarash ruhida tarbiya olishlari, o`z ajdodlarining buyuk ishlaridan ilxomlanishlari lozim. Ko`rinib turibdiki, Behbudiy yirik olim, yozuvchi, jurnalist, madaniyatparvar shaxs sifatida demokratik-tamoillar doirasida ish boshlab, inqilobga umid bog`lab, sho`'ro muassasalarida ishlagan, maktab maorif ishlarini rivojlanishiga yangicha hayrat-shijoat bilan kirishgan edi.

Maxmudxo`ja Behbudiyning hayot faoliyati.  Buyuk ma'rifatparvar alloma, yozuvchi, dramaturg va jamoat arbobi Maxmudxo`ja Behbudiy 1875 yilning 19-yanvarida Samarqand shahri Siyob tumanidagi Baxshitepa qishlog`ida, ruhoniy-ziyoli oilasida dunyoga keladi. Otasi imom-xatib, o`qimishli, ma'rifatli kishi bo`lib ilm-fanga ihlos bilan qaragan. Oiladagi muhit undagi ma'rifat, adabiyot va ijtimoiy hayotga bo`lgan qiziqishning kuchayishiga imkon tug`dirdi. Behbudiyning otasi islom huquqshunosligi bo`yicha yirik mutaxassis bo`lib, bu borada ko`plab kitob va risolalar yaratgan edi. Bu, o`z navbatida, Mahmudxo`jaga ta'sir o`tkazmay qolmadi. U keyinchalik bu haqda so`zlab, maqolalaridan birida otasi yozgan "hidoya", "Islom huquqiga sharhlar" asarining o`z taqdirida katta rol' o`ynaganini alohida qayd etgan. Maxmudxo`ja 6-7 yoshlarga yetganda ziyoli tog`alari- Muhammad Siddiq va Mulla Odil yordamida xat savod chiqardi.

" Behbudiy kitob savdosi va kutubxona ishining asoschisi"  Behbudiy (1875-1919) 20 asr boshlarida Turkiston xalqlari ma'rifati, madaniyati, tarixi, iqtisodi, savdo-tijorati, kelajagi haqida juda katta g`amxo`rlik qilgan, butun xayoti-yu, faoliyatini shu xalq baxt-saodati uchun kurashga bag`ishlagan buyuk ajdodlarimizdan biridir... O`z xayoti, faoliyati bilan Turkiston xalqlari tarixida milliy uyg`onish deb atalagan mazkur jarayonga zo`r ijobiy ta'sir ko`rsatgan Behbudiy tez orada katta obro`-e'tiborga ega bo`ldi.

Turkistonda jadidchilik harakatining yetakchilaridan biri  Turkistonda jadidchilik harakatining yetakchilaridan biri, yangi davr milliy madaniyatining asoschisi, atoqli dramaturg, publitsist, din va jamoat arbobi Mahmudxo`ja Behbudiy milliy kutubxonachilik ishi, noshirligi va kitob savdosining rivojlanishiga, oddiy xalq o`rtasida ilmiy bilimlarni tarqatish ishiga ulkan hissa qo`shdi. Mahmudxuja Behbudiy xayoti davomida yuksak darajada bilimdonlik, xalqqa ma'rifat va ziyo tarqatish uchun o`zining bor kuchi va xayotini baxshida etishga intilgan. Behbudiy shunchaki ma'rifatchilikning nazariyotchisi va targ`ibotchisi emas, balki butun Turkiston zaminida axborot va bilimlar tarqatishning izchil tizimini yaratgan shaxs edi. Uning birgina publitsistik merosi har yil xisob kitoblarga qaraganda 200tadan 300 tagacha maqolani o`z ichiga olgan.

"Kutubxonai Behbudiy" kitob fondining  "Kutubxonai Behbudiy" kitob fondining o`zagi va kitob do`koni assortimenti xaqida batafsil ma'lumotni Maxmudxo`ja Behbudiy tomonidan nashr etilgan "Oyna" jurnali sahifalaridan, aniqrog`i, jurnal sonlari muqovalarining ichki va tashqi tomonida berilgan e'lonlardan olish mumkin bo`lgan. Jurnal muqovalarida vaqti-vaqti bilan Behbudiy kitob dukonida sotuvga qo`yilgan, kutubxona fondida mavjud bo`lgan kitoblarning ro`yxatlari va e'lonlar berib borilardi. Mazkur ro`yxatlarni taxlil qilish Behbudiy kutubxonasi va kitob savdosi fondining tematik va tipologik tuzilishi haqida tasavvur xosil qilish imkonini beradi.

O'xshashlar

Abdulla Avloniy

Abdulla Avloniy 2

Abdulla Qodiriy 3

Abdulla Oripov 3

Abdulla Avloniy va Munavvar Qori Abdurashidxonovlarning pedagogik ta`limoti