Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar - Zoologiya - Referatlar

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar

Yuklangan vaqt:

23.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

217.5 KB

Ko'chirib olish

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar Reja: 1. Hashoratlar 2. Ikki qanotlilar 3. Uy pashshasi, kasallik qo'zg'atuvchi bakteriyalarni, sodda hayvonlar sistalarini va gelmintlar tuxumlarining mexanik tashuvchisi 4. Vol'fart pashshasi, lichinkasi miaz qo'zg'atuvchisi 5. Kuzgi pashsha, kuydirgi, tulyaremiya va sepsis qo'zg'atuvchilarining tashuvchisi 6. Se-se pashshasi, tripanosomoz qo'zg'atuvchisining tashuvchisi.

Pashshalar (Muscidae) oilasi Musca domestica -Uy pashshasi, kasallik qo'zg'atuvchi bakteriyalarni, sodda hayvonlar sistalarini va gelmintlar tuxumlarining mexanik tashuvchisi Uy pashshasi hashoratlar sinfining yirik vakillaridan hisoblanadi. Uy pashshasi tanasi boshqa qo'shqanotli hashoratlardagi kabi uch qismdan: bosh, ko'krak va qorindan tuzilgan iborat (26-rasm). Bosh qismi yarim sharsimon shaklda bo'lib, bir necha segmentlardan tashkil topgan. Kalta uch bo'g'imli mo'ylovi, og'iz apparati, boshining har ikki yon tomonidan turtib chiqqan juft yirik murakkab (fasetkali) - ko'zlari bor. Uy pashshasining og'iz apparati so'ruvchi - yalovchi tipda tuzilgan (rasm). Xartum uzunasiga ketgan pastki lab hisoblanib, uning uchi (distal) qismida juft so'rg'ich yostiqcha joylashgan. Mazkur yostiqchalar orasidan og'iz bo'shlig'i boshlanadi. Yostiqchalaning ichki satxida ko'p sonli kichik teshikchalar bo'lib, bulardan ozuqaning suyuq qismi og'izga so'riladi. Xartumning ustki qismida til joylashgan, shuningdek kalta pastki jag' paypaslagichlari va yuqori lab ham tafovut qilinadi. Uy pashshasining ko'krak qismida uchta segment tafovut etiladi. Har bir ko'krak segmentida bir juftdan bo'g'imli oyoqlari bor. Ko'krakning o'rta segmentida bir juft katta qanot joylashgan. Mazkur qanotning ostida (orqa ko'krak segmentida) bir juft qoldiq qanot - jizillagich bor. Har bir bo'g'imli oyoqning panja sohasida - tirnoqlar orasida yopishqoq yostiqchalar bor, bu yostiqchalar yordamida pashsha juda silliq sath (oyna)da ham o'rmalab yuradi. Bo'g'imli oyoqlar ko'p sonli mayin tuklar bilan qoplangan. Uy pashshasining qorin qismi bir necha segmentdan iborat bo'lib mayin tuklar bilan qoplangan. Uy pashshasida hazm, nafas, ayiruv, jinsiy va nerv sistemalarining tuzilishi ham boshqa hashoratlardagi bilan bir xil. Pashshalar

ayrim jinslidir. Barcha hashoratlarda bo'lgani kabi jinsiy farq (dimorfizm holati) pashshalarda ham bor. Erkak pashsha tanasining uzunligi 5,8-6,5mm bo'lgani holda, urg'ochi pashsha tanasining uzunligi 6,5-7,5 mm keladi. Uy pashshalari juftlashganidan so'ng, urg'ochisi otalangan tuxumlarini iflos chiqindilarga, ochiq qolgan oziq-ovqatlarga tashlab ketadi. Urg'ochi uy pashshasi bir yo'la 120-150 dona tuxum qo'yadi. Uy pashshasining tuxumi oval shaklda bo'ib, ustki va ostki qutblari orasidan chuqur egat tortilgan Harorat va havo yetarli bo'lgan hollarda tuxumdan lichinkalar taraqqiy etadi. 13 ta segmentdan iborat. Lichinkalar uch marta tullab g'umbakka aylanadi. Uy pashshasining gumbag'i

harakatsiz, ovalsimon shaklda bo'ladi. G'umbakning ustki qobig'i qota boshlagan lichinka terisi (yolg'on pilla) dir. G'umbak taraqqiy etib, Yetuk shaklga aylanadi. Pashshalar sanitariya-gigiena qoidalariga rioya qilinmaydigan xonadonlarda bahor, yoz, kuz fasllarida juda tez ko'payadi. Ular oziq-ovqat mahsulotlariga qo'nib, og'iz apparati bilan yalab so'radi. Iflos ob'yektlardan uchib kelib ozuqa mahsulotlariga qo'ngan pashshalar oyoqlari, qanotlari, og'iz apparati, butun tanasi bilan yuqumli kasalliklarni ko'zg'atuvchi har xil mikroblami, gijjalarning tuxumlarini tashib keltiradi. Uy pashshasi ayniqsa yuqumli kasalliklardan ichburug' (dizenteriya), qorin terlamasi, paratiflar, sil, kuydirgi, bo'g'ma, vabo kasalliklari mikroblarini tashib yuradi. Pashshalarga qarshi kurash choralari quyidagi yo'nalishlarda olib boriladi: 1-ovqat mahsulotlarini pashshalardan saqlash; 2-preimaginal bosqichlarini yo'qotish; 3-yetuk pashshalarni yoqotish. Pashshalardan saqlanish uchun ovqat mahsulotlarini yopib qo'yish, deraza, eshik oynalarini pardalash lozim. Preimaginal bosqichlarini yo'qotish uchun aholi punktlarini obodonlashtirish, axlatni maxsus joylarda yig'ish, yig'ilgan axlatni 2-3 kunda olib ketish, insektitsidlar sepish zarur. Etuk pashshalarga mexanik va kimyoviy vositalar yordamida kurashiladi. Tur: Kuzgi pashsha (Stomoxys calcitrans) Mazkur pashshaga bu nom berilishiga sabab, u asosan kuz paytida odamlarga va issiq qonli hayvonlarga hujum qiladi va qon so'radi. Mazkur pashsha chivinlardan farq qilib, erkagi ham, urg'ochisi ham qon so'radi. Kuzgi pashshaning tana uzunligi umuman olganda uy pashshasiga teng keladi (5-7mm). Kuzgi pashsha tanasining tuzilishi ham uch qism: bosh, ko'krak va qorindan iborat. Tanasi kulrang bo'lib, ko'krak sohasida (ustki yuzada) qoramtir dog'lar, qorin sohasida esa yirik qora dog'lar bor. Mazkur pashshaning bosh qismining har ikki yon sohasida tanasiga nisbatan olganda, yirik ko'rinadigan juda bo'rtib turadigan juft ko'zlari joylashgan. Kuzgi pashshaning ogiz apparati sanchib uruvchi tipda tuzilgan. Uch bo'g'imli juft mo'ylovi sezgi a'zosi hisoblanadi. Kuzgi

pashshaning ko'krak qismi ham uch segmentdan iborat bo'lib, har bir segmentida bir juftdan bo'g'imli oyoqlari bor. Ko'kragining o'rta segmentiga joylashgan bir juft qanot barcha pashshalamikidan farq qilib, juda tarvaqaylab turadi Otalangan tuxumlarni qo'yishdan oldin urg'ochi pashsha 3-4 marta qon so'radi. Kuzgi pashshaning tuxumi hiraroq oqimtir rangda bo'ladi. Tuxumlarini aksariyat chiriyotgan tashlandiqlarga qo'yadi. Tuhumdan ikki, to'rt kun muddat ichida lichinka taraqqiy etadi. Kuzgi pashshaning lichinkasi ham chuvalchangsimondir,u uch bora tullab taraqqiy etadi. Uchinchi tullashdan so'ng lichinka tashqi qobig'ini tashlamaydi. Mazkur tashqi qobiq lichinka tanasidan ajrab, qattiqlasha boshlaydi, soxta pilla deb shuni aytiladi. Pillaning ichida kuzgi pashshaning g'umbagi voyaga yetadi. Kuzgi pashsha voyaga etguncha oradan 20-60 kun o'tadi. Kuzgi pashsha sibir yarasi, tulyaremiya kasalliklarining qo'zg'atuvchilarining mexanik tashuvchisi hisoblanadi. Uy pashshasiga qarshi qanday kurashilsa, kuzgi pashshaga qarshi ham shunday kurashiladi. Tur: Volfart pashshasi (Wohlfahrtia magnifica) Vol'fart pashshasi tanasining uzunligi 9-12 mm keladi. Volfart pashshasi ham barcha hashoratlar kabi ayrim jinslidir. Pashshaning tanasi uch qismdan iborat (rasm). Volfart pashshasining bosh qismida og'iz apparati joylashgan. Bosh qismining yon sohalarida juft bo'rtib chiqqan murakkab ko'zlari joylashgan.

Volfart pashshasining ko'krak qismi ham barcha hashoratlardagi singari uch segmentdan iborat bo'lib, ularda bir juftdan bo'g'imli oyoqlar bor. Ko'kragining o'rta segmentida joylashgan juft qanotlar yirik serbar. Pashsha och kulrang bo'lib, butun tanasining tashqi yuzasi mayin tuklar bilan qoplangan. Vol'fart pashshasining boshqa pashsha turlaridan asosiy farqi shundaki bu pashsha odamlarni talamaydi (qon so'rmaydi), o'simliklar sharbati bilan oziqlanadi. Volfart pashshasi tirik lichinkalar tug'adi. Pashsha o'z lichinkasini yirik va mayda qoramollarning shilliq qavat pardalariga, xususan yaralarga, ochiq jarohatlarga qo'yadi. Lichinka juda yirik bo'lib, yo'g'on chuvalchangsimon shaklga ega. Lichinkasining tanasida maxsus kavlagich moslamasi bo'lib, lichinka tushgan yara yoki jarohatni o'yib, yemira boshlaydi. Yemirilish jarayoni juda tez ketadi, ikki kun ichida lichinka yara va jarohatlarni suyakkacha emirib, tashqariga chiqadi va yerga tushib, g'umbakka aylanadi. Demak, odamlar va hayvonlar hayoti uchun Volfart pashshasining o'zi emas, lichinkasi havflidir. Pashsha lichinkasi odam organizmini emirishdan paydo bo'ladigan yara miaz (el tushishi) kasalligi deyiladi. Bu kasallik juda havfli bo'lib, ba'zan o'limga ham olib boradi. Lichinka taraqqiy etishi natijasida g'umbakka aylanadi, g'umbakdan esa yetuk pashsha chiqadi. Volfart pashshasi miaz kasalligiga sababchi bo'lganligi uchun bu pashsha ham tibbiyotda muxim o'rin tutadi, pashshalarning barcha turlari qatorida, bu pashshaga qarshi kurash ham muhim vazifa hisoblanadi. Tur: Se-se pashshasi (Glossina palpalis) Se-se pashshasi (yoki tropik pashsha) faqat Afrika qit'asida uchraydi-va, muhim tibbiy ahamiyatga ega. Chunki u issiq qonli hayvonlar va odamlar o'rtasida tripanosomalarni tashib yuradi. (spetsifik tashuvchi). Se-se pashshasining tuzilishi barcha pashshalarning tuzilishiga o'xshaydi. Og'iz apparati esa sanchib so'ruvchi tipda bo'lib, qon so'radi. Mazkur pashshaning har ikki jinsi ham qon so'ruvchidir. Odatda se-se pashshasi kunduz kunlari chaqadi, bu pashsha qora rangga o'ch bo'ladi. Pashshaning chaqishi uncha sezilarli emas. Qon so'rgan urg'ochi pashsha faqat bitta lichinka tug'adi. Lichinkalar tuproqda (5-8 soatda) yetiladi. Lichinkaning taraqqiyoti natijasida yumaloq shaklda g'umbak hosil bo'ladi. Tashqi

muhit harorati optimal (29-30 °C) bo'lganda 25-30 kunda undan voyaga yetgan pashsha chiqadi. Boshqa pashshalardan farq qilib, mazkur pashsha uzoq (6-8 oy) yashaydi. Tropik pashsha issiq qonli hayvonlar va odamlar orasida uyqu kasalligining qo'zg'atuvchisi - tripanosoma gambienzeni tarqatadi.

Adabiyotlar : 1. Abduraxmanov G.M., Lopatan I.K., Ismailov Sh.I. Osnovo’ zoologii i zoogeografii. Uchebnik dlya studentov vo’sshix pedagogicheskix uchebno’x zavedeniy. M., Izdatelskiy tsentr «Akademiya» 2001. 2. A buladze K.I. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni selskoxozyaystvenno’x jivotno’x. Uchebnik d lya studentov VUZov po spetsialnosti "Veterinariya". M., 1990. 3 . Akbaev M.Sh. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni jivotno’x. Uchebnik dlya studentov VUZov po spetsialnosti «Veterinariya». M. KOLOS, 2000. 4. Biologiya. Bolshoy entsiklopedicheskiy slovar. Nauchnoe izdatelstvo "Bolshaya Rossiyskaya entsiklopediya". M. 1998. 5. Burdelev T.E. i dr. Osnovo’ veterinarii. Uchebnik. M.,1978. 6. Genis D.E. Meditsinskaya parazitologiya. M. 1991.

O'xshashlar

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar 2

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar 3

Traxеya bilan nafas oluvchilar kеnja tipi

Bo'g'imoyoqlilar. Helitseralilar. O'rgimchaksimonlar

Traxeyalilar (Tracheata) kenja tipi