Biozararlanish asoslari - Zoologiya - Referatlar

Biozararlanish asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

Biozararlanish asoslari Reja: 1.Fanning maqsad va vazifalari. 2.Biozararlanish asoslari maxsus fanining boshqa fanlar tizimida tutgan о‘rni. 3.Fanning dolzarbligi, shakllanishi, asosiy bosqichlari. 4.Chet el va О‘zbekistonda shu sohada olib borilayotgan izlanish va tadqiqotlar, olimlar, erishilgan yutuqlar.

Biozararlanish asoslari maxsus fani mikroorganizmlar, zamburug‘lar, о‘simliklar, umurtqasiz va umurtqali hayvonlardan texnik moslamalari, xom- ashyo va materiallar hamda inson tomonidan yaratilgan qurilmalarni saqlash, tashish, ekspluatatsiya qilish davomida himoyalash bilan bog‘liq bо‘lgan keng qamrovli ilmiy va amaliy dolzarb masalalarni о‘rganadi. Bu fanni о‘qitishdan maqsad talabalarga xalq xо‘jaligining turli sohalaridagi bino va inshootlarni qurilma, uskuna va materiallarni biologik yemirilishini yuzaga keltiruvchi litotrof va organotrof bakteriyalar, zamburug‘lar, hayvon organizmlarining biologik xususiyatlari, tuzilishi, klassifikatsiyasi haqida bilim berish. Bu fan nazariy va amaliy masalalarni hal etish orqali biologiya, ekologiya va ayrim texnik fanlar yо‘nalishlarini rivojlantirish uchun asos bо‘lib xizmat qiladi. Biozararlanish asoslari maxsus fani xalk xо‘jaligining muhim tarmoqlari, jumladan transport, neft sanoati, qurilish, energetika va aloqa, turli sanoat inshootlari, qurilma va moslamalariga, hamda tarixiy va madaniy yodgorliklarga, omborxona va ularda saqlanadigan zahiralarga zarar keltiruvchi organizmlar bilan tanishtiradi. Zararkunandalarni aniqlash, ularni zararini oldini olish va mavjud kurash choralarini qо‘llash usullarini о‘rganish fanning asosiy vazifalaridir. Biozararlanish asoslari maxsus fani biologik fanlardan botanika, zoologiya, mikrobiologiya, mikologiya, ekologiya, tabiiy fanlardan fizika va kimyo, hamda xalq xо‘jaligining manfaatdor sohalariga tegishli texnik fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Muhitni faol о‘zlashtirish biozararlantiruvchi tirik organizmlar faoliyatining asosiy sabablaridan hisoblanib, ulardan himoyalanishni jiddiy muammoga aylantirdi. Hayotning о‘zi fan va amaliyotdan biozararlanishga qarshi samarali himoya vositalarini talab qildi. Material va buyumlarni primitiv himoyalash oldingi vositalari biozararlanish keskin о‘sishi tufayli yirik kо‘llamdagi talafotlarning oldini ola olmadi. 1963 yili tashkil etilgan mutaxassis-ekspertlar guruhi kelajak strategiyasida birinchi darajali vazifalarni belgiladi. Ekspertlar tayyorlagan materiallar keyingi

barcha tashkiliy harakatlarning asosi bо‘lib, birinchi navbatda biozararlanish bо‘yicha birinchi xalqaro simpoziumi (BXS) ni, 1968 yili Angliyada о‘tkazishga asos soldi. Shunday qilib, biozararlanish muammosi inson faoliyati doirasida muhim ilmiy va amaliy muammo sifatida alohida statusga ega bо‘ldi. Bu о‘z navbatda kо‘pchilik mamlakatlar mutaxassislaridan muammo doirasini uzil-kesil aniqlashni, terminlar va metodik yondoshuvlarni ishlab chiqishni talab qildi. Hozirgi davrda muvofaqlashtirish funksiyasini xalqaro doirada, shtab kvartirasi Aston universitetida tuzilgan (Angliya) biozararlanishlar bо‘yicha Halqaro jamiyat amalga oshiradi. Uning huzurida Axborot markazi, Xalqaro ilmiy- tadqiqot kompleksi faoliyat kо‘rsatib, biozararlanishlar bо‘yicha Xalqaro byulletenlar va bibliografik ma’lumotnomalarni chop etadi. Bu barcha tashkilotlar 1968 yili tuzilgan. Xalqaro simpoziumlar muntazam ravishda: II XBS 1971 yili Niderlandiyada о‘tkazilgan bо‘lsa, III XBS 1975 y. AQSH da, IV XBS 1978 y. G‘arbiy Berlinda, V XBS 1981 y. Angliyada, VI XBS 1984 y. AQSH da va h. har 3 yilda bir marta о‘tkazib kelinmoqda Sobiq ittifoqning FA qoshida 1967 yili biozararlanish bо‘yicha umumittifoq muvofiqlashtirish kengashi tuzilgan edi. Kengashning asosiy vazifasi sifatida biozararlantiruvchi vaziyatlarni har tomonlama о‘rganish va amaliy tajribalar hamda fundamental tadqiqotlar natijalariga asoslanib biozararlanishdan ekologo-texnologik himoyalanish asosini yaratishdir. Biozararlanish muammosi kо‘pqirrali bо‘lib unda bakteriyalar, zamburug‘lar, о‘simliklar, chuvalchanglar, mollyusklar, hasharotlar, qushlar, sut emizuvchilardan texnik moslamalar, xom-ashyo va materiallarni saqlash, tashish va eksplutatsiya qilish davomida himoyalash bilan bog‘liq bо‘lgan keng qamrovli ilmiy va amaliy moslamalarni о‘z ichiga oladi. Biozararlanish muammosi keng rejali ahamiyat kasb etadi va uni mablag‘da hisoblash qiyinchilik tug‘diradi. Iqtisodiy nuqtai nazardan biozararlanish tufayli taxminiy hisoblarga kо‘ra har yili bir necha о‘n mlrd. dollar zarar kо‘riladi. Bu muammoga ijtimoiy nuqtai nazardan qaraganda biozararlanish tufayli keltiriladigan talofotni hech qanday baholashning imkoni bо‘lmaydi, chunki har

qanday hisoblarga tenglashtirib baholash ham qiyinchilik tug‘diradi. Ammo uning bahosi iqtisodiy zarardan ham yuqori turadi. Bunday talofot sifatida bebaho san’at asarlari (arxiv materiallari, noyob kitoblar, qadimiy ustalarning bebaho san’at asarlari), qushlar bilan tо‘qnash kelganda havo laynerlari yо‘lovchi va ekipajlarining nobud bо‘lishi, texnik moslamalar va inshootlarning zarar kо‘rishi, oyna, optika, turli plastmassalar, rezina, apparatura, yо‘l qoplamalari, suv tо‘g‘onlari, transport va kо‘pdan-kо‘p boshqa hollarda bakteriya va zamburug‘lar, о‘simliklar, hasharotlar, kemiruvchilar, suv bioqoplamalari va boshqa organizmlar faol hujumiga duchor bо‘lishini kо‘rsatib о‘tishning о‘zi kifoyadir. Ekologik nuqtai nazardan muammo inson va atrof-muhit о‘zaro munosabatlariga tegishlidir. Biozararlanish va undan himoyalanishni biosfera kо‘rinishi sifatida qarab, unda insonni biosferada kechadigan murakkab va muhim biotsenotik jarayonlar qamrab olishidir. Inson biosferani uning uchun yangi materiallar va buyumlar bilan tо‘ldirib turadi, ulardan ba’zilarini biosfera qabul qilmaydi va yemiradi, boshqalari sun’iy va tabiiy bitsenozlarga jalb qilinib, uning komponentiga aylanadi. Shuni hisobga olgan holda inson yangi yaratiladigan materiallar va buyumlarning texnologik xususiyatlarini о‘zgartiradi. Inson manfaati uchun material va buyumlar ma’lum bir muddat xizmat qilib, undan keyingina tirik organizmlar faoliyati va eskirishdan yemirilishi kerak. Shuning uchun bu muammoni hal qilishda halq xо‘jaligining quyidagi muhim tarmoqlari, jumladan yer, suv va havo transporti, neft qazib chiqarish, neftni qayta ishlash va neftkimyo sanoatlari, kimyoviy ishlab chiqarish, qurilish, energetika va aloqa, texnikaviy va suv inshootlari hamda turli vazifalarni bajaruvchi moslamalar eksplutatsiyasi bilan bog‘liq bо‘lgan tarmoqlar bevosita manfaatdordirlar. Yuqorilardagidan kelib chiqqan holda, muammoni hal qilishda mutaxassislar doirasi juda keng: bu biologlar, kimyogarlar, materialshunoslar, texnologlar, san’atshunoslar va h. bо‘lishi kerak. Shularni hisobga olgan holda, halq xо‘jaligining aniq tarmoqlariga zarar keltiruvchi ixtisosolashgan obyekt va zararkunandalar turlarini biladigan, umuman

olganda muammoni hal qilishga mо‘ljallangan mutaxassislarni tayyorlash maqsadga muvofiqdir. Yuqorida qayd etilgan muammolarni inobatga olgan holda О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2007 yil 27 avgust 07/1-398 sonli bayoniga asosan “Biozararlanish asoslari” о‘quv qо‘llanmasini yaratishga qaror qabul qilindi va yaratildi.

Xulosa Bugungi kunda biozararlanishga qarshi asosiy kurash sterategiyasi material va buyumlarni lokal himoya qilishdir. Shunga kо‘ra dastlabki etaplarda muammo alohida tor yо‘nalishlarda rivojlanib, deyarli bir-biri bilan bog‘lanmagan edi. Hozirgi davrda alohida yо‘nalishlar orasida aloqa bir muncha yо‘lga qо‘yildi. Biologik, kimyoviy va texnik kabi partnerlar (raqiblar) orasidagi aloqa biozararlanish muammolarini yechishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ular biozararlanishni inventarizatsiya va boshqa masalalarni hal qilishda faol ishtirok etadilar. Material va buyumlarning biozararlovchi agentlarini inventrizatsiya qilish katta ahamiyatga ega. Tirik organizmlar, zararlanish obyektlari hamda himoya usullari kiritilgan biozararlanish katalogini tuzish yangi biotsidli materiallar ishlab chiqarishda istiqbolli bashorat va tadbirlar dasturlarini yaratish uchun nihoyatda zarurdir. Biozararlanishni aniqlash va katalogizatsiya qilish, nafaqat material va buyumlarga hujum qiluvchi tirik organizmlarning turli-tumanligi vaholanki biozararlash agentlar doirasining kengayib borishi bilan ham murakkablashadi. Yangi materiallar va biosfera yangi himoya vosita va formalaridan foydalanadi. Bugungi kunda biozararlanishlar tо‘g‘risidagi bilimlar tirik organizmlar, materiallar va mahsulotlar tuproq, suv va yer usti muhitlari sharoitidagi “tо‘qnashuvli” о‘zaro munosabatlarining murakkab mozaikasini eslatadi. Biozararlanishlar bilan bog‘liq bо‘lgan xо‘jalik vaziyatlarining bahosi va analizi mozaika barcha yacheykalarini saralash yо‘li bilan amalga oshira olmaydi. Bu masalani, hech bо‘lmaganda kо‘zga kо‘rinadigan vaqtda, bajarilmaydigan qiladi. Jonivorlar, о‘simliklar va mikroorganizmlarni turli xil guruhlarda, materiallar va mahsulotlarning turli darajalarida, ularning bir biri bilan о‘zaro munosabatlarida biozararlanish xususiyatlari namoyon bо‘lishiga о‘xshash, parallel xosiyatlarni izlash kerak.

ADABIYOTLAR 1. Aktualniye voprosi biopovrejdeniy / Pod red. B.V.Bocharova. M.,1983. 236 s. 2. BiopovrejdeniY. ucheb. posobiye /Pod red. V.D.Ilicheva.-Moskva: Vissh.shk., 1987.352 s 3. Zashita materialov i texnicheskix ustroystv ot ptits / Pod red. V.D.Ilicheva. M., 1984. 239 s. 4. Ilichev V. D. Upravleniye povedeniyem ptits. M., 1984. 303 s. 5. Ilichev V. D., Bocharov B. V., Gorlenko M. V. Ekologicheskiye osnovi zashiti ot biopovrejdeniy. M., 1985. 261 s. 6. Kurs nizshix rasteniy. M., 1981. 519 s. 7. Metodi eksperimentalnoy mikologi. Spravochnik. Kiyev: Naukova dumka, 1982, 552 s. 8. Mikroorganizmi i nizshiye rasteniya – razrushiteli materialov i izdeliy / Pod red. M.V. Gorlenko. M., 1979. 255 s. 9. Yakobi V. E. Biologicheskiye osnovi predotvrasheniya stolknoveniy samoletov s ptitsami. M., 1977. 166 s. 10. Ellis M.B. Dematiaccous Hyphomycetes. CMI, Kew, Surrey, England, 1971, 608 p. 11. Ellis M.B. More Dematiaccous Hyphomycetes. CMI, Kew, Surrey, England, 1976, 507 p. 12. Gams W., van der A H.A ., van der Plaats A.J., Samson R.A., Stalpers J.A. CBS course of Mycology. Third edition. Inst. Of the Royal Neth. Acad. Of Arts and Sci., Baarn, 1987, 139 p.

O'xshashlar

Biozararlanish ekologo-texnologik muammo sifatida

Bakteriya va zamburug‘lar – biozararlash manbaalari

Mikroorganizmlar bilan zararlanadigan material va buyumlar

Qushlar va sut emizuvchilar-biozararlash manbaalari

Mikroorganizmlar keltiradigan zararlanishlarning biokimyoviy mexanizmlari