Texnologik jarayon bajarilishiga bo’lgan talab va texnikaviy choralar - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Texnologik jarayon bajarilishiga bo’lgan talab va texnikaviy choralar

Yuklangan vaqt:

14.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

Texnologik jarayon bajarilishiga bo ’lgan talab va texnikaviy choralar Reja: 1. Ishlab chiqarishda faoliyat xavfsizligini ta ’minlash bo`yicha qabul qilingan asosiy qonunlar, standartlar, nizomlar, qoidalar va me ’yoriy hujjatlar tizimi. 2. Faoliyat xavfsizligi qonun - qoidalarga amal qilinishini nazorat kilish tizimi, qoida va talablarni buzganda tortiladigan javobgarliklar. 3. Ishlovchilarni faoliyat xavfsizligi talablariga amal kilishga o `qitish tizimi. 4. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayoni vaqtida yuzaga keladigan jarohatlanishlar va kasb kasalliklari, ularning kelib chiqish sabablari, tahlil qilish, oldini olish tadbirlari, ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari.

Tayanch so`zlar: mehnat muhofazasi, kasb kasalligi, ish o`rni, atestatsiya, ekspertiza, xodimning huquq, majburiyat, qonunlar, standartlar, nizomlar, qoidalar O `zbekistonda mehnat muhofazasi – bu tegishli qonun va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida amal qiluvchi, insonning mehnat jarayonidagi xavfsizligi, sihat- salomatligi va ish qobiliyati saqlanishini ta’minlashga qaratilgan ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, sanitariya-gigiena va davolash oldini olish tadbirlari hamda vositalari tizimidan iborat. Mehnatni muhofaza qilish bo `yicha belgilangan barcha tadbirlar O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (8 dekabr, 1992 yil), O`zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (21 dekabr; 1995 y.), «Mehnatni muhofaza qilish to`g`risidagi» qonun (22 sentyabr, 2016 yil O`RQ-410-son yangi taxriri.), Davlat standartlari, nizomlar va normativ hujjatlar, xavfsizlik texnikasi bo`yicha qoidalar asosida olib boriladi. Har qanday demokratik jamiyatda shu jamiyat tarraqiyoti qay darajada bo `lishidan qat’iy nazar o`zining huquqiy manfaatlaridan kelib chiqib va inson huquqlarini himoyalashga asoslangan qonun asoslari, ya’ni Konstitutsiyasi bo`lishi zarur. Bu konstitutsiyasi avvalo inson huquqlarini himoya qilishi, shu bilan bir qatorda iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar ham himoyalanishi kerak. Mustaqil O`zbeksiton Respublikasi 1992 yil 8 dekabrda o`zining birinchi demokratik Konstitutsiyasini e’lon qildi. Bu Konstitutsiyaning IX bobi iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarni himoyasiga qaratilgan. 37-moddada «Har bir shaxs qonunda ko`rsatilgan tartibda mehnat qilish, erkin kasb tanlash, odilona sharoitlarda mehnat qilish va ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadur» deyilgan va uning davomida «Sud hukmi bilan tanyinlangan jazoni o`tash tartibidan yoki qonunda ko`rsatilgan boshqa hollarda (harbiy xizmat chog`ida, favqulodda holat sharoitida va hokazo) tashqari majburiy mehnat taqiqlanadi» deyilishi avvalgi Konstitutsiyadagi tarqoq umumiy jumlalar asosida berilgan va ishyoqmas, dangasa shaxslar uchun asosiy istehkom bazasi bo`lib xizmat qiladigan «barcha fuqarolar ish bilan ta’minlanadi» degan qonundan tubdan farq qilishi ko`rinib turibdi.

Shu bobning 38-moddasida «Barcha yollanib ishlayotgan fuqarolar dam olish huquqiga egadirlar. Ish vaqti va haq to`lanadigan mehnat ta’tilining muddati qonun bilan belgilanadi» deyilgan jumla ham bir muncha ijobiy xususiyatlarga ega. Dam olish huquqini ta’minlash, mana shu huquqni amalga oshirilishini ta’minlaydigan ijtimoiy bazaga asoslanishi kerak. Bu bandda ana shu bazani ta’minlash imkoniyatini beradigan qonun barpo etilishi mumkunligi belgilangan, bu esa oldinga qarab siljish imkoniyati demakdir. O `zbekiston Respublikasining Mehnatni muhofaza qilish to`g`risidagi yangi taxrirdagi qonunida mehnatni muhofaza qilish soxasidagi davlat siyosati aniq o`z aksini topgan. Ushbu Qonunning amal qilish sohasi: korxonalar, muassasalar va tashkilotlar (bundan buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi) bilan, shuningdek alohida yashovchilar bilan mehnat munosabatlarida bo `lgan xodimlarga; ishlab chiqarish amaliyotini o `tayotgan oliy ta’lim muassasalari talabalariga, o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari o`quvchilariga, boshqa ta’lim muassasalari tinglovchilariga; tashkilotlarda ishlash uchun jalb etiladigan harbiy xizmatchilarga; muqobil xizmatni o `tayotgan fuqarolarga; sud hukmiga ko `ra jazoni o`tayotgan shaxslarga ular jazoni ijro etish muassasalari tomonidan belgilanadigan tashkilotlarda ishlashi davrida, shuningdek ma’muriy qamoqqa olish tarzidagi ma’muriy jazo qo`llanilgan shaxslarga, boshqa turdagi ishlarni bajarishga, shu jumladan jamiyat va davlat manfaatlarini ko`zlab tashkil etiladigan ishlarni bajarishga jalb etiladigan shaxslarga nisbatan tatbiq etiladi. Ish beruvchilarga nisbatan ham tatbiq etiladi. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo`nalishlari Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo`nalishlari quyidagilardan iborat: xodimning hayoti va sog `lig`i ustuvorligini ta’minlash; mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;

davlat va xo `jalik boshqaruvi organlarining, mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish; barcha tashkilotlar uchun mehnatni muhofaza qilish sohasidagi talablarni belgilash; mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvini amalga oshirish; xodimlarni himoya qiluvchi xavfsiz texnika, texnologiya va vositalarning ishlab chiqilishi va joriy etilishini rag `batlantirish; fan, texnika yutuqlaridan hamda mehnatni muhofaza qilish bo `yicha ilg`or milliy va xorijiy tajribadan foydalanish; ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalardan jabrlangan yoki kasb kasalligiga chalingan xodimlarni ijtimoiy himoya qilish; xalqaro hamkorlikni amalga oshirish. Xodim quyidagi huquqlarga ega: mehnatni muhofaza qilish masalalari bo `yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarning va normativ-huquqiy hujjatlarning talablariga mos bo `lgan ish o`rniga ega bo`lish; ish beruvchidan mehnat sharoitlari to `g`risida, shu jumladan kasb kasalliklari va boshqa kasalliklarga chalinish ehtimoli mavjudligi, shu munosabat bilan o `ziga berilishi lozim bo `lgan imtiyozlar va kompensatsiyalar, shuningdek shaxsiy himoya vositalari va jamoaviy himoya vositalari haqida axborot olish; mehnatni muhofaza qilishga oid belgilangan normalar va talablarga muvofiq ish beruvchining mablag `lari hisobidan shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlanish; ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat tomonidan majburiy ijtimoiy sug `urta qilinish; mehnatni muhofaza qilishga oid talablar buzilganligi oqibatida o `z hayoti va sog`lig`I uchun xavf yuzaga kelgan taqdirda, agar shunday holatlar mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati hamda tekshiruvini amalga oshiruvchi organlar tomonidan tasdiqlansa, ishlarni bajarishni bunday xavf bartaraf etilguniga qadar rad etish;

o `z ish o`rnidagi mehnat sharoitlari hamda muhofazasi mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvini amalga oshiruvchi organ tomonidan tekshirishdan o `tkazilishi uchun so`rovnoma berish; ish beruvchining mablag `lari hisobidan mehnatning xavfsiz uslublari va usullari bo `yicha o`qish; qonun hujjatlarida belgilangan imtiyozlar va kompensatsiyalarni olish; o `z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog`liq holda mehnatda mayib bo`lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog `lig`iga boshqacha tarzda shikast etishi munosabati bilan hayotiga yoki sog `lig`iga etkazilgan zararning o`rnini ish beruvchidan undirish; o `z ish o`rnida mehnat qilish uchun xavfsiz sharoitlar ta’minlanishi bilan bog`liq masalalar ko `rib chiqilayotganda va o`zi bilan sodir bo`lgan baxtsiz hodisa yoki uning kasb kasalligi tekshirilayotganda shaxsan o `zi ishtirok etish yoki o`z vakillari orqali ishtirok etish; tibbiy tavsiyalarga muvofiq navbatdan tashqari tibbiy ko `rikdan o`tish, ushbu tibbiy ko `rikdan o`tish vaqtida uning ish joyi (lavozimi) va ish haqi saqlanishi; mehnatni muhofaza qilishga oid talablar buzilganligi oqibatida ish o `rni tugatilgan taqdirda ish beruvchining mablag `lari hisobidan qayta tayyorgarlikdan o`tish. Xodim qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo `lishi mumkin. Xodim: mehnatni muhofaza qilish masalalari bo `yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablariga rioya etishi; shaxsiy himoya vositalarini to `g`ri qo`llashi; mehnatni muhofaza qilish bo `yicha yo`l-yo`riqlar olishi, mehnatni muhofaza qilish masalalari bo `yicha o`quvdan va malaka oshirishdan o`tishi; odamlarning hayoti va sog `lig`iga bevosita xavf tug`diruvchi har qanday vaziyat to `g`risida, shuningdek ish jarayonida yoki u bilan bog`liq holda sodir bo`lgan har qanday baxtsiz hodisa haqida ish beruvchini darhol xabardor qilishi shart.

Xodimning zimmasida qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo `lishi mumkin. Majburiy tibbiy ko `riklar Ish beruvchi o `n sakkiz yoshga to`lmagan shaxslarning va umumiy belgilangan pensiya yoshiga etgan shaxslarning, nogironlarning, shuningdek bir qator kasblar va ishlab chiqarishlar xodimlarining O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilangan tartibda dastlabki tarzda (ishga kirayotganda) va davriy (mehnat faoliyati davomida) majburiy tibbiy ko`riklardan o`tkazilishini tashkil etishi shart. Tibbiy ko `riklar tashkilotlarga tibbiy xizmatlar ko`rsatuvchi davolash- profilaktika muassasalari tomonidan, bunday muassasalar mavjud bo`lmagan taqdirda esa tashkilot joylashgan erdagi hududiy davolash-profilaktika muassasasi tomonidan o`tkaziladi. Qonun hujjatlariga muvofiq majburiy tibbiy ko `riklardan o`tishi lozim bo`lgan shaxslar boshqa ishga o`tkazilgan taqdirda ham tibbiy ko`riklarni o`tkazish majburiyati ish beruvchining zimmasiga yuklatiladi. Tibbiy ko `riklardan o`tilishi munosabati bilan xodimlar chiqimdor bo`lmaydilar. Xodimlar tibbiy ko`riklardan o`tishdan bo`yin tovlashga haqli emas. Xodimlar tibbiy ko `riklardan o`tishdan bo`yin tovlagan yoki ular o`tkazilgan tekshiruvlar natijalariga ko`ra tibbiy komissiyalar tomonidan berilgan tavsiyalarni bajarmagan taqdirda ish beruvchi ularni ishga qo`ymaslikka haqli. Agar xodim o `z sog`lig`ining holati mehnat sharoitlari bilan bog`liq holda yomonlashgan deb hisoblasa, u navbatdan tashqari tibbiy ko`rik o`tkazilishini talab qilish huquqiga ega. Tibbiy ko `riklarni o`tkazish vaqtida xodimning ish joyi (lavozimi) va o`rtacha oylik ish haqi saqlanadi. Fuqarolar o `zini o`zi boshqarish organlarining, nodavlat notijorat tashkilotlarining va fuqarolik jamiyati boshqa institutlarining mehnatni muhofaza qilishni ta’minlashdagi ishtiroki

Fuqarolarning o `zini o`zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini, hududiy dasturlarni va boshqa dasturlarni amalga oshirishda ishtirok etishi, mehnatni muhofaza qilishni ta’minlashda ishtirok etuvchi davlat organlariga va boshqa organlarga ko`maklashishi, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq boshqa tadbirlarda ishtirok etishi mumkin. 31-modda. Kasaba uyushmalarining, xodimlar boshqa vakillik organlarining mehnatni muhofaza qilishni ta ’minlash borasidagi huquqlari Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari mehnatni muhofaza qilish sohasida vakillikni, shuningdek xodimlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni amalga oshiradi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari, shuningdek xodimlarning o `zi mehnatni muhofaza qilish bo`yicha vakil etgan shaxslar quyidagi huquqlarga ega: tashkilotlarning rahbarlaridan va boshqa mansabdor shaxslaridan mehnat sharoitlari va muhofazasi to `g`risida, shuningdek ishlab chiqarishdagi barcha baxtsiz hodisalar hamda kasb kasalliklari haqida axborot olish; ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va kasb kasalliklarini tekshirishda ishtirok etish; xodimlarning hayoti va sog `lig`iga xavf tug`ilgan hollarda ishlarni to`xtatib turish, shuningdek mehnatni muhofaza qilishga oid talablarning buzilishlarini bartaraf etish to `g`risida ish beruvchiga takliflar kiritish; mehnatni muhofaza qilish holatini o `rganish, ish beruvchilarning jamoa shartnomalari va kelishuvlarida nazarda tutilgan mehnatni muhofaza qilish bo `yicha majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish; ishlab chiqarish obyektlarini va ishlab chiqarish vositalarini sinash hamda foydalanishga qabul qilish bo `yicha komissiyalar ishida mustaqil ekspert sifatida ishtirok etish, tibbiy-mehnat ekspert komissiyasi majlislarida ishtirok etish;

mehnatni muhofaza qilish masalalari bo `yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etish; mehnatni muhofaza qilishga oid talablarni buzganlikda, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar faktlarini yashirganlikda aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish to `g`risidagi talablar bilan tegishli organlarga murojaat qilish; mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog `liq holda mayib bo`lishi yoki sog`lig`ining boshqacha tarzda shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararning o `rni qoplanishi uchun hamda xodimlarning sog `lig`i va mehnati muhofaza qilinishiga bo`lgan huquqlari cheklangan boshqa hollarda xodimning huquqlarini himoya qilib sudga murojaat etish; mehnatni muhofaza qilish to `g`risidagi qonun hujjatlari, jamoa shartnomalarida va kelishuvlarida nazarda tutilgan majburiyatlar buzilganligi, shuningdek mehnat sharoitlarining o `zgarishi bilan bog`liq mehnat nizolarini ko`rib chiqishda ishtirok etish. Mehnatni muhofaza qilish bo `yicha vakil etilgan shaxsga o`z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishi uchun har haftada kamida ikki soat ish vaqti ajratiladi va bu vaqt uchun ish joyi (lavozimi) bo `yicha o`rtacha oylik ish haqi saqlanadi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari mehnatni muhofaza qilish sohasida ijtimoiy sheriklikni amalga oshiradi, bosh kelishuvlar, tarmoq va hududiy (mintaqaviy) jamoa kelishuvlari, jamoa shartnomalari tuzishi mumkin. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari, shuningdek xodimlarning o `zi mehnatni muhofaza qilish bo`yicha vakil etgan shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo `lishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga javob bermaydigan, ishlab chiqarish uchun mo `ljallangan mahsulotni ishlab chiqarganlik va sotganlik uchun javobgarlik Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga javob bermaydigan, ishlab chiqarish uchun mo `ljallangan mahsulotni ishlab chiqarganlik va yetkazib

berganlik iste’molchilarga yetkazilgan zararning o`rni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanishiga sabab bo`ladi. O `zbekiston Respublikasida belgilangan mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga muvofiq bo`lmagan ishlab chiqarish vositalarini, shaxsiy himoya vositalarini va jamoaviy himoya vositalarini, shu jumladan chet ellardan olingan shunday vositalarni sotish, tarqatish va reklama qilish taqiqlanadi hamda belgilangan tartibda javobgarlikka sabab bo`ladi. Xodimning hayoti va sog `lig`iga yetkazilgan zarar uchun ish beruvchining moddiy javobgarligi Ish beruvchi xodimning o `z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog`liq holda mayib bo`lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog`lig`ining boshqacha tarzda shikastlanishi tufayli uning hayoti va sog`lig`iga o`zi etkazgan zararning o`rnini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to`liq hajmda qoplashi shart. Xodimning sog `lig`iga yetkazilgan zararning o`rnini qoplash jabrlanuvchining mehnatda mayib bo`lishiga qadar bo`lgan o`rtacha oylik ish haqiga nisbatan jabrlanuvchi tomonidan kasbga oid mehnat qobiliyatini yo`qotish darajasiga muvofiq bo`lgan foizlardagi har oylik to`lovdan, shuningdek xodimning bir yillik ish haqidan kam bo`lmagan miqdorda bir yo`la beriladigan nafaqa to`lovidan hamda xodimning sog`lig`i shikastlanishidan kelib chiqqan qo`shimcha xarajatlarni (agar u davolanish, protez qo`ydirish va tibbiy hamda ijtimoiy yordamning boshqa turlariga muhtoj deb topilgan bo`lsa, ushbu tadbirlar bilan bog`liq xarajatlar, shuningdek jabrlanuvchining qayta tayyorgarligi va tibbiy xulosaga muvofiq ishga joylashishi uchun xarajatlar va boshqa xarajatlar) kompensatsiya qilishdan iboratdir. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa yoki kasb kasalligi oqibatida xodim vafot etgan taqdirda, zararning o `rni qoplanishi huquqiga ega bo`lgan shaxslarga boquvchining vafoti bilan bog`liq holda yetkazilgan zararning o`rnini qoplash uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda har oylik to`lovlar amalga oshiriladi, shuningdek vafot etgan xodimning o`rtacha yillik ish haqining olti baravaridan

kam bo`lmagan miqdorda bir yo`la beriladigan nafaqa to`lanadi va dafn etish xarajatlarining o`rni qoplanadi. Voyaga yetmagan xodimning sog `lig`iga zarar yetkazilgan taqdirda zararning o`rnini qoplash uning avvalgi ish haqidan kelib chiqqan holda, ammo qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining besh baravaridan kam bo`lmagan miqdorda hisoblab chiqariladi. O `zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1995 yil 18 dekabrda 196 raqam bilan ro`yxatdan o`tkazilgan O`zbekiston Respublikasi Mehnat Vazirligi Kollegiyasi va O`zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi kengashi rayosatining 1995 yil 14 dekabrdagi 8/3-60- sonli qarori bilan tasdiqlangan Mehnat muhofazasi bo`yicha vakil haqida Nizomda mehnat vakilning asosiy vazifalari va huquqlari berilgan bo`lib unda: Vakil xodimlarning qonuniy huquqlari va manfaatlarini himoya qilish bo `yicha jamoatchilik nazoratini olib boradi, xodimlarga maslahatlar beradi va ish olib borishda xavfsizlik talablariga rioya qilinishi bo`yicha xodimlarni ogohlantirib boradi. Vakil korxonada mehnatni muhofaza qilish masalasi bo `yicha mehnat jamoasining vakolatli xodimi bo`lib hisoblanadi, zarurat tug`ilganda kasabaqo`m yoki mehnat jamoasi topshirig `iga binoan u davlat, sud va jamoat tashkilotlari ishida korxonaning vakili sifatida qatnashadi. O`zbekiston Respublikasida bolog `atga yetmagan yoshlarning mehnatiga alohida e ’tibor berilgan bo`lib 2010 yil 15 yanvar, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vaziriligi tomonidan 88/1-sonli Voyaga yetmaganlarning mehnatidan foydalanishga yo `l qo`ymaslik bo`yicha talablar to`g`risida nizom qabul qilingan bo`lib ushbu qonunda Voyaga yetmaganlarning mehnatidan foydalanishga yo`l qo`yilmaslik bo`yicha quydagi talablar qo`yilgan: Ish beruvchilarga qo `yiladigan talablar Voyaga yetmaganlar mehnatidan quyidagi ishlarda: yer osti, suv osti, xavfli balandlikda yoki yopiq muhitda bajarish; xavfli mexanizmlar, asbob va uskunalar bilan bog `liq bo`lgan;

Xavfli buyumlar yoki jarayonlar, harorat, shovqin yoki to `lqinlanish darajasining yuqori ta’sirida voyaga etmaganlarning sog`lig`iga zarar etkazishga olib keladigan zararli sharoitlardagi; og `ir mehnat sharoitlarida bajariladigan (ish vaqtining davomiyligi uzoq bo`lgan, tungi ishlar va boshqalar bilan bog`liq bo`lgan); o `zining xususiyati bilan bunday toifadagi xodimlarning axloq-odobiga zarar yetkazadigan; belgilab qo `yilgan normadan ortiq og`ir yuk ko`tarishi va tashish bilan bog`liq bo`lgan ishlarda foydalanishga yo`l qo`yilmaydi. O `zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksiga (O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Axborotnomasi, 1996 y., ilova, 1-son) muvofiq o`n sakkiz yoshga to`lmagan shaxslar mehnatidan foydalanish taqiqlanadigan noqulay mehnat sharoitlari bilan bog`liq ishlar ro`yxati va o`n sakkiz yoshga to`lmagan shaxslar ko`tarishlari va tashishlari mumkin bo`lgan og`ir yuk normalarining chegarasi O`zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi va Sog`liqni saqlash vazirligi tomonidan O`zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi va ish beruvchilarning vakillari maslahati olingan holda belgilanadi. Ish vaqtining muddati haftasiga o `ttiz olti soatdan oshmaydigan o`n oltidan o`n sakkiz yoshgacha bo`lgan voyaga yetmaganlar, haftasiga yigirma to`rt soatdan oshmaydigan o`n beshdan o`n olti yoshgacha bo`lgan voyaga yetmaganlar mehnatidan foydalanishga yo`l qo`yilmaydi. O `qishdan bo`sh vaqtlarida ishlayotgan o`quvchilarning o`quv yili davomidagi ish vaqti muddati Voyaga yetmaganlarning mehnatidan foydalanishga yo`l qo`ymaslik bo`yicha talablar to`g`risida nizom 5 bandning birinchi qismida tegishli yoshda shaxslar uchun nazarda tutilgan ish vaqti eng ko`p muddatining yarmidan ortib ketishi mumkin emas. Voyaga yetmaganlarning kundalik ish vaqti qisqartirilgan hollardagi mehnatiga haq kundalik ish vaqti to `liq bo`lgan chog`da tegishli toifadagi xodimlarga beriladigan miqdorda to`lanadi, korxonalarda o`qishdan bo`sh vaqtida

ishlayotgan o`quvchilarning mehnatiga ishlagan vaqtiga mutanosib ravishda yoki ishlab chiqargan mahsulotiga qarab haq to`lanadi. Ish beruvchi tomonidan voyaga yetmagan xodimlar uchun mahsulot ishlab chiqarish normalari bunday xodimlar uchun qisqartirilgan ish vaqti davomiyligiga mutanosib ravishda umumiy ishlab chiqarish normasidan kelib chiqib belgilanadi. Ish beruvchi har oyda mehnat organlariga voyaga etmagan xodimlarning familiyasi, tug `ilgan kuni va mansabi ko`rsatilgan ro`yxatni taqdim etishga majbur. O `quv muassasalarining o`quvchilari tomonidan mutaxassislik olish yoki zararli mehnat sharoitlari bilan bog`liq bo`lmagan ishlarda, shuningdek: xavfsiz mehnat sharoitlari yaratilmagan bo`lsa; yo `l-yo`riqlar berish va ishlab chiqarish amaliyotiga texnik rahbarlik qilish tashkillashtirilmagan bo`lsa; ishlab chiqarish amaliyoti davrida tegishli mutaxassisliklar va kasblar ishchilari uchun nazarda tutilgan maxsus kiyim-kechak, yakka tartibdagi himoyalanish vositalari berilmagan bo `lsa, ishlab chiqarish amaliyotini o`tashiga yo`l qo`yilmaydi. Ota-onalar (ularni o `rnini bosuvchi shaxslar) ga qo`yiladigan talablar Ota-onalar (ularning o `rnini bosuvchi shaxslar) o`zlarining voyaga yetmagan bolalari mehnatidan foydalanishda bolaning sog`lig`i holati va kasallanishining oldini olishga javobgardir. Ota-onalar (ularning o `rnini bosuvchi shaxslar) o`zlarining voyaga etmagan bolalarini biror-bir jazoni qo`llash bilan tahdid qilish orqali ish bajarishga majburlash taqiqlanadi. Ota-onalar (ularning o `rnini bosuvchi shaxslar) o`zlarining voyaga etmagan bolalari mehnatidan Voyaga yetmaganlarning mehnatidan foydalanishga yo`l qo`ymaslik bo`yicha talablar to`g`risida nizomning 4-bandida ko`rsatilgan, shuningdek, bajarilishi ularning ta’lim olishiga to`sqinlik qiladigan ishlarni bajarishga yo`l qo`ymaslikka majbur.

Ota-onalar (ularni o `rnini bosuvchi shaxslar) qonun hujjatlariga muvofiq oilaviy tadbirkorlik va hunarmandchilik faoliyatini amalga oshirishda quyidagi talablarga rioya etishlari shart: oilaviy tadbirkorlikda oilaning voyaga etmagan o `n besh yoshga to`lgan a’zosi ishtirok etishi mumkin; o `n olti yoshga to`lganda buyumlar yoki tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni tayyorlash uchun hunarmandning shogirdi sifatida jalb etilishi mumkin, o`n besh yoshga to`lgan shaxs ota-onasidan bittasining (ularning o`rnini bosuvchi shaxsning) yozma roziligi bilan hunarmandning shogirdi sifatida jalb etilishi mumkin; voyaga etmaganni oilaviy tadbirkorlikda, shuningdek hunarmandning shogirdi sifatida ishtirok etishiga umumta ’lim maktabi, kasb-hunar kolleji yoki akademik litseyda o`qishi sharti bilan, agar u qonun hujjatlarida belgilangan davlat ta’limining to`liq kursini tugatmagan bo`lsa, yo`l qo`yiladi; oilaviy tadbirkorlik yoki hunarmandchilik faoliyatida Voyaga yetmaganlarning mehnatidan foydalanishga yo `l qo`ymaslik bo`yicha talablar to`g`risida Nizomning 4- bandida ko`rsatilgan ishlarda voyaga yetmaganlar mehnatidan foydalanish taqiqlanadi; oilaviy tadbirkorlik yoki hunarmandchilik faoliyatida ishtirok etayotgan voyaga yetmaganlar uchun ish vaqtining davomiyligi Voyaga yetmaganlarning mehnatidan foydalanishga yo `l qo`ymaslik bo`yicha talablar to`g`risida Nizomning 5-bandiga muvofiq belgilanadi. Ota-onalar (ularning o `rnini bosuvchi shaxslar), shuningdek, mehnatni muhofaza qilish nazorati organlari va voyaga etmaganlar ishlari bo`yicha komissiya, agar ishning davom etishi ularning sog`lig`iga xavf soladigan yoki boshqacha tarzda zarar yetkazadigan bo`lsa, o`n sakkiz yoshdan kichiq shaxslar bilan tuzilgan mehnat shartnomasini bekor qilishni talab qilishga haqli. Hozirgi vaqtda sanoat korxonalaridagi ko `p soxalari mexanizatsiyalashtirishti- rilgan bulishiga qaramay, ba’zi bir xollarda Yuklarni qul bilan ko`chirish xollari

uchrab turadi. Shuning uchun balog`at yoshdagi ayollar uchun yuk ko`tarish qoidalari belgilab qo`yilgan. Ishchi xodimlar uchun ish vaqtining normal muddati 40 soatdan oshib ketmasligi, o `n sakkizga kirmagan yoshlar hamda mehnat sharoiti zararli bo`lgan ishlarda mehnat kiluvchilar uchun ish vaqti miqdori haftasiga ko`pi bilan 36 soat bo`lishi kerak. Ish vaqtidan ortiq ishlash har bir ishchi va xizmatchi uchun surunkasiga ikki kun davomida 4 soatdan va yiliga 120 soatdan ko`p bo`lmasligi lozim. Farzand ko `rish kerak bo`lgan va emizuvchi ayollarga maxsus yengilliklar tug`diriladi. Bunday ayollarni va 12 yoshgacha bolalari bo`lgan ayollarni tungi (soat 22 dan soat 6 gacha), ishdan tashqari, dam olish kunlaridagi jalb qilish va komandirovkaga yuborish taqiqlanadi. Ma’muriyat ba’zi hollarda bunday ayollarni vrach xulosasiga asosan, urtacha ish xaqini saqlagan xolda engil ishlarga to`tkazishi lozim. Ayollarga tug`ish oldidan va tuqqandan keyin 56 kalendar kundan xaq to`lanadigan dam olish kunldari beriladi. Bundan tashqari farzand ko`rayotgan va emizuvchi ayollar uchun yana bir qancha yengilliklar beriladi. Ba ’zi bir soxalarda zararli ish sharoiti bo`lgan joylar uchrab turadi. Mehnat qonuniyatiga asosan bunday joylarda ishlovchilar uchun ustama haq to`lanadi yoki ish soati qisqartiriladi. Ish soatining qisqartirilishi natijasida ishchi zararli moddalar bo`lgan zonada kamroq bo`ladi va bu bilan kamroq zaxarlanadi. Zararli moddalar ajralishi mumkin sexlarda ishlovchi kunlarida 0,5 litr miqdorida sut yoki shunga yarasha boshqa ehtiyot chora sifatida maxsulotlarni oladi. Sut olish zarur bo `lgan kasblarni FZKU bilan kelishilgan holda korxonaning rahbar xodimlari belgilaydi. Bunga O`zbekiston sog`liqni asrash vazirligi tomonidan ishlab chiqarilgan ilmiy xulosalar asos olinishi kerak. Tananing ba ’zi bir qismlari yoki hammasi ifloslanishi mumkin bo`lgan ishlarda mehnat qiluvchi ishchilar bepul sovun bilan ta’minlanadilar. Xavfsiz ishlash sharoitini yaratish borasida yo `l quyilgan har qanday kamchilik yoki xavfsiz ishlash sharoitini tashkil qilmaslik natijasida ishchining

baxtsiz xodisaga uchrashi sanoat korxonasining yoki raxbar xodimlaring aybi hisoblanadi. Moddiy yo `qotishni qoplash miqdori va tartibi maxsus qoidalar asosida olib boriladi. Mehnat sharoitlarini me’yorlashtirish, ishchilar uchun sog`lom va xavfsiz ish sharoitini ta’minlash maqsadida mehnat xavfsizldigi talablari asosida standartlar ishlab chiqilib ular ma’lum bir sistemaga solingan. Ishlab chiqarishda yuz beradigan baxtsiz xodisalarni oldini olishga qaratilgan tadbirlardan biri bu sodir bo `lgan baxtsiz xodisalarni to`g`ri tekshirish va tahlil qilish, ularning sabablarini aniklash xamda olingan ma’lumotlar asosida tegishli tadbirlar ishlab chiqishdan iboratdir. Shu nuqtai nazardan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 6 iyundagi 286-sonli karoriga asosan «Ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa zararlanishini tekshirish va hisobga olish» to`g`risida Nizom qabul qilindi. Yuqoridagilarga asoslangan holda ifodalash mumkinki, insonning hayoti ham, mehnat faoliyati ham, sogligi ham davlat qonunlari asosida himoyalanadi, muhofaza qilinadi.

Adabiyotlar: 1. Yormatov G `. Y. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. O`quv qo`llanma. -T.: 2005. 2. Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260 b. 3. Tojiev M. X., Nigmatov I., Ilxomov M. X. «Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi» O`quv qo`llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. -195 b. 4. G `oyipov H.E. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “YAngi asr avlodi”, 2007 yil. – 264 b. 5. Qudratov A. va b. "Hayotiy faoliyat xavfsizligi". Ma ’ruza kursi. “Aloqachi” -T.: 2005. -355 b. 6. Raximova X., Agzamov A, Tursunov T. Mehnatni muhofaza qilish. O `quv qo`llanma. T.: O`zbekiston, 2003. 7. Makarov G.V. i dr. Oxrana truda v ximicheskoy promeshlennosti. M., Ximiya,1989. 8. Yormatov G `.Y. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Aloqachi”, 2009 yil. – 348b. 9. O `. Yo`ldoshev va boshqalar. Mehnatni muxofaza qilish. -T.: Mehnat, 2005.

O'xshashlar

Texnologik jarayon (sinov laboratoriya)larni qayta jihozlashning o’ziga xosliklari

Xavfsiz ishlashga o’rgatish. Mehnat muhofazasi ishlarini tashkil qilish

Talab qilinadigan yozma dasturlar

Jarayon boshqaruvni amalga oshirish

Homiladorlik va tug’ruq bilan bog’liq bo’lgan kasalliklar