Ишлаб чиқаришда ёритиш ва унинг меҳнат шароити хавфсизлигига таъсири - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Ишлаб чиқаришда ёритиш ва унинг меҳнат шароити хавфсизлигига таъсири

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

194.5 KB

Ko'chirib olish

Ишлаб чиқаришда ёритиш ва унинг меҳнат шароити хавфсизлигига таъсири Режа : 1.Ёритишнинг аҳамияти ва унинг кўрсаткичлари. 2.Сунъий ёритиш. 3.Табиий ёритиш. 4.Сунъий ёритиш манбалари.

Таянч иборалар: Ёруғлик оқими, равшанлик, ёритилганлик, қамаштириш кўрсаткичи, люксометр, сунъий ёритиш, табиий ёритиш, умумий ва локал ёритиш, ишчи ёритиш, ҳалокатли (аварияли) ёритиш, эвокукация ёритилиши, махсус ёритилиш. 1. Ёритишнинг аҳамияти ва унинг кўрсаткичлари. Ишлаб чиқаришда жароҳатланишни камайтиришнинг муҳим омилларидан бири бу қурилиш майдонини, иш жойларини, ўтиш йўлари ва йўлакларини, қурилиш омборларини тўғри ёритиш ва ёруғликни бир текис тарқатишдан иборат. Ёритилганлик етарли бўлмаса ёки муқоби л жойлаштирилмаса, бахтсиз ҳодисалар содир бўлиши мумкин. Ёритилганлик меъёрида бўлса, ишлаб чиқариш хавфсиз бўлиб, меҳнат унумдорлигини ошишига ва ишлаб чиқариш маҳсулотининг сифатли бўлишига олиб келади. Ишлаб чиқаришнинг ёритилиши миқдорий ва сифат кўрсаткичларига эга. Миқдорий кўрсаткичларига ёруғлик оқими, ёритилиш даражаси, сиртнинг равшанлиги, ёруғликнинг қайтариш коэффициенти киради. Ёруғлик оқимининг бирлиги сифатида люмен ( лм ) қабул қилинган. Ёруғлик оқими деб нур қувватига айтилади: F = I · V , бу ерда I – ёруғлик кучи, V – ёруғлик кучининг моддий бурчаги. Ёруғлик кучи ёруғлик оқимининг, у тарқалаётган моддий бурчагига нисбатидан иборат: I = F / V , Ёруғлик кучи кандел ( кд ) бирликда ўлчанади. Ёритилганлик ( Е ) ёруғлик оқимининг сиртдаги зичлигини ифодалайди ва люкс ( лк ) бирлигида ўлчанади: Е = F / S , бу ерда: S – ёритилаётган сиртнинг юзаси, м 2 , Агар ёруғлик оқимининг сирт зичлиги 1 лм/м 2 бўлса, сиртнинг ёритилганлиги 1 лк га тенг бўлади.

C иртнинг равшанлиги L ( кд/ м 2 ) кўриб чиқилаётган йўналишда нур сочаётган ёруғлик куч и нинг ушбу йўналишга пепендикуляр текисликдаги проекциясига нисбати д а н т опилади : L = I / S · cos  Кўзнинг кўриш ҳолатини белгиловчи ишлаб чиқариш ёритишининг асосий сифат кўраткичларига фон, объектнинг фондан фарқи (контраст), кўринувчанлик ва ҳ.к. лар киради. Фон қаралаётган объектга туташиб турган сиртнинг қайтариш хоссасини белгила й ди. Р < 0,4 бўлганда ёруғ фонни кўз яхши кўради; P = 2,0 – 0,4 бўлганда фон ўртача, Р > 2,0 бўлганда фон кўринмайди, яъни йўқ ҳисобланади. Объектнинг фондан фарқи (контрасти - К ) ёнма-ён турган иккита ёруғлик майдонларининг равшанлигидаги фарқи хусусан, L ф билан қаралаётган объект L об ўртасидаги фарқ орқали аниқланади: К = ( L ф - L об ) / L ф . Объект билан фоннинг равшанликларида фарқ бўлганида, объект фонда кўринади. Қамаштириш кўрсаткичи – ёритиш қурилмасининг кўзни қамаштирувчи таъсирини баҳолаш мезонидир, бу таъсир натижасида кўз қамашади. Ёритилганликни ўлчаш ва назорат қилиш учун люксометр асбобидан фойдаланилади, унинг ишлаш принципи фотоэлектр эффектига асосланган. Фотоэлементга ёруғлик тегиши билан галванометр уланган электр занжирида фото ток ҳосил бўлади, бу эса ўз вақтида миллиампеметрнинг стрелкасини унинг шкалаларга бўлинган қийматларига мос равишда оғдиради. Люксометрларда селенли фотоэлементдан фойдаланиш тавсия этилади, чунки унинг спектр сезгирлиги кўзнинг спектр сезгирлигига мос келади. 10 -расмда амалиётда кенг қўлланилаётган Ю-16 люксометри кўрсатилган. Ишлаб чиқариш хоналари, хизмат ва маиший хоналарни ёритишда табиий ва сунъий ёритиш манбаларидан фойдаланилади.

2.Сунъий ёритиш . Қурилиш майдонларини ва қурилиш монтаж ишлари жойларида табиий ёритиш етишмаган тақдирда, сунъий ёритиш тизимидан фойдаланилади. Конструкциявий тузилишига кўра сунъий ёритиш умумий ва аралаш турларга бўлинади. Агар умумий ёритилишга тўплаб ёритувчилар қўшилса бундай ёритилиш аралаш ёритилиш деб айтилади. Умумий ёритилиш умумий бир текис ёритилиш ва умумий локал ёритилишга бўлинади. Қурилиш майдонининг барча жойлари ёки хона ичи бир турдаги лампалар билан, ёритиладиган сиртнинг устида бир текис жойлаштирилиб бир хил қувват билан ёритилса, бундай ёритилиш тизими умумий бир текис ёритилиш деб айтилади. Ёруғлик оқими иш жойларининг жойлашувига нисбатан ёритилса бундай ёритилишга умумий локал ёритилиш деб айтилади. Ёритилиш тизимини танлаш технологик жараённинг талабига, фарқланадиган объектларнинг ўлчамларига ва кўриш ишларининг хусусиятларига боғлиқ бўлади. Қурилиш майдонлари ва иш участкаларини ёритишда умумий бир текис ёритилиш усулидан фойдаланилади. Ҳар қандай ёритиш манбасидан қатъий назар майдон ёритилганлиги 2 лк дан кам бўлмаслиги керак, унга қўшимча тарзда бинолар тепасидан ва махсус миноралар устидан умумий локал ёритилиш прожекторлар ёрдамида ёритилади ва 2 лк ёритилганликка эришилади. 10-расм . Объективли люксометр 1 -селенли фотэлемент. 2 -гальванометр

Сунъий ёритилганликни меъёрлаш . Сунъий ёритилганликни берилган сиртнинг ёритилиши билан баҳоланади. Бунда қуйидагилар ҳисобга олинади: қаралаётган ишнинг хусусияти, объект ва фоннинг фарқи, фон билан ёритиш тизимининг фарқи. Қаралаётган ишнинг хусусиятини фарқланувчи объектнинг ( мм ) ўлчамларига нисбатан 8 тоифага бўлиб ажратилади. Жуда аниқ бажарилувчи ишлар 0,15 мм - I тоифа юқори аниқликдан, қўпол бажариладиган кичик аниқликда 5 мм дан катта- VI тоифагача;VII тоифа- ишлар ёритилиш билан олиббориладиган ва VIII тоифа учун, фарқланувчи объект ўлчамлари чегараланмаган, фақатгина технологик жараённинг олиб борилиши кузатилади халос. Умумий ва локал ёритилиш машиналарнинг фаралари, прожекторлар, ёки бошқа ёритгичлар билан ҳосил қилинади. Вазифасига кўра қурилиш майдонини электр ёрдамида ёритиш ишчи, ҳалокатли, эвокуацияли ва махсус ёритиш хилларига бўлинади. Ишчи ёритилиш барча хоналар ва ёритиладиган қурилиш майдони учун зарур ва бу орқали меъёрий иш жараёнлари таъминланади. Ҳалокатли ёритиш қурилиш майдони ва ишлаб чиқариш хоналарининг ишчи ёритилиши тўсатдан узилиб қолганда, энг кам ёритилганликни таъминлаш учун хизмат қилади. Уни фавқулодда ҳолатлардаги вазиятлар туфайли портлаш, ёнғин, ишчиларни оммавий заҳарланиши, узоқ муддат технологик жараёнларнинг бузилишида, электр станциялари, диспетчерлик пункти, сув таъминотининг насос станциялари ва бошқа шунга ўхшаш объектларда ишларни узлуксиз олиб бориш мақсадида қўлланилади. Жуда муҳим конструкцияларни бетонлаш ишларида, технологик танаффусга рухсат берилмаган тақдирда ҳам ҳалокатли ёритишдан фойдаланилади.

Ҳалокатли режимда ишчи сиртларини ёритишда умумий ёритилиш тизимидаги меъёрий ёритилганликнинг 5 % га тенг, аммо 2 лк дан кам бўлмаган ёритилганлик таъминланиши керак. Эвокуация ёритилиши тизимини ишчилар сони 50 кишидан ортиқ бўлган ишлаб чиқариш биноларидаги, хавфли ўтиш жойларини, зинапоя катакларини ёритишда ишлатилади. Асосий ўтиш йўлаклари ва зиналарнинг поли сиртида 0,5 лк ва очиқ жойларида 0,2 лк дан кам бўлмаган ёритилганлик таъминланиши зарур. 100 кишидан ортиқ одамлар сонига эга бўлган жамоат биноларининг чиқиш эшиклари ёруғлик хабарловчилари кўрсаткичлари билан белгиланиши керак. Ҳалокатли ёритилишнинг чироқлари иш жойларида тўхтатмай ёритишни давом эттирилиши учун мустақил электр мабасига, эвокуация учун ёритиш чироқлари эса ишчи ёритилиш тизимига боғлиқ бўлган ҳолда подстанциянинг тақсимлаш қутисига уланиши керак. Ҳалокатли ёритилиш тизимида фақат чўғланма ва люминесцент чироқларидан фойдаланиш тавсия этилади. Махсус ёритилиш қўриқлов ва навбатчилик хилларига бўлинади. Қўриқлов ёритилиш қурилиш майдонлари учун хизмат қилади ва навбатчилик ёритилиш эса хоналарни ёритишда хизмат қилади. Ушбу мақсадлар учун ишчи, ҳамда ҳалокатли ёритилишдан фойдаланилади. Қўриқлов ёритилишда майдон чеккалари ёки ишлаб чиқариш участкаларида горизонтал текислик, тўсувчи деворнинг сиртидаги ёритилганлик миқдори 0,5 лк ни таъминланиши керак. Сунъий ёритилишни лойиҳалаштирилганда ёритилганлик миқдорлари ишларнинг хусусиятларига қараб қуйидагича қабул қилинади: ер ишларида 5-10 лк ; ғишт-тош терими; конструкцияларни бетонлашда, йиғма конструкцияларни монтажи ва том ишларида– 25 лк; сувоқ ва бўёқ ишларида - 50 лк; ортиш-тушириш ишларида – 10 лк . Очиқ чўғланма лампалардан фойдаланиш хавфли ҳисобланади, шунинг учун ҳам уларни махсус қўшимча арматуралар (қурилмалар) билан бирга

ишлатилади. Бундай арматура (тарқатгич, соя берувчи, абажур)лар ишчиларни ёруғлик манбасининг ёрқинлигидан ҳимоя қилади. Бундан ташқари, арматура ёритгични чангдан ва механик шикастланишдан сақлайди ва ёруғлик оқимини тегишли йўналишга бошқаради.Электр чироқлари ва арматура биргаликда ёритгичлар деб юритилади. Люминесцент ёритгичларида қўшимча арматура 15 0 ҳимоя бурчагида, чўғланма ёритичларида эса 30 0 ҳимоя бурчагини ҳосил қилади (11-расм). 11-расм. Ёритиш арматураларининг ҳимоя бурчаги. а ва б – чўғланма лампали; в – иккиталик люминесцент лампали. Қўшимча арматура махсус вазифалар учун, яъни намлик катта хоналарда, буғга тўйинган хоналарда сув ўтказмайдигани қўланилади; кимёвий ва порртловчи моддалар, ёнғинга хавфли ва енгил алангаланадиган суюқликларни сақлайдиган хоналар учун, портлашга хавфсиз хиллари қўлланилади. Умумий ёритилиш учун ёритгичлар иш майдонлари ва очиқ жойларда ўрнатиш баландлиги лампанинг қувватига, ёритгич хилига, лампа колбасининг шаффофлигига, ёруғликни қайтариш хусусиятларига кўра белгиланади. Прожектор ларни ер сатҳидан ўрнатиш баландликлари 4,5 м дан 27 м гача бўлиши мумкин. Прожекторли ёритгичларнинг ютуқлари: фойдаланишда самарадор бўлиш билан бирга, қурилиш майдонидаги устунлар сони ва ўтказчич симлари кам талаб қилинади, унга техник хизмат осонлашади.

Прожекторларнинг кўзни қамаштириш камчилигини, уларни ўрнатиш баландлигини 12-15 м қабул қилган ҳолда, қурилиш майдонида ўрнатилиш жойини муқобил танлаш орқали йўқотиш мумкин. Тақрибий ҳисоблар учун прожекторлар сони қуйидаги формула билан топилади: N = S · F / Ф , бунда S – ёритиладиган майдоннинг сирти, м 2 ; F – ёруғлик оқимининг сирт зичлиги, Вт/м 2 ; Ф – лампанинг ёруғлик оқими, лм. F = 0,25 · E · K , Бу ерда Е – меъёрий ёритилганлик, лм ; К – лампанинг ифлосланганлигини ҳисобга олувчи заҳиравий коэффициент, чўғланма лампалар учун К = 1,3 – 1,7 ; люминесцент лампалари учун К = 1,5 – 2,0 қабул қилинади. 3.Табиий ёруғлик манбаи. Табиий ёруғлик манбаи қуёшдир. Табиий ёруғлик бинонинг ён томонидан, юқоридан, ҳам ёнидан, ҳам юқоридан тушувчи ёруғликдан иборат бўлади. Табиий ёруғлик одам организмига ижобий таъсир кўрсатади, шунинг учун ҳам кундуз куни хоналарнинг табиий ёруғлик билан ёритилишига аҳамият бериш керак. Маълумки табиий ёруғлик билан цехларни, хоналарни ёритилганда улар катта чегарада ўзгаради. Бу ўзгаришлар, метеорологик шароитларга, йилнинг фасли ва бир қанча омилларга боғлиқдир. Шунинг учун, цехларда табиий ёритилганликни миқдорий жиҳатдан меъёрлаштириб бўлмайди. Саноат корхоналарида (шу жумладан қурилиш индустрияси корхоналарида ҳам) табиий ёритилганликни ҳисоблашда ва меъёрлаштиришда табиий ёритилганлик коэффициенти (ТЁК) қабул қилинган, бу катталик бир пайтнинг ўзида хона ичидаги ўлчанган ёритилганлик ( Е н ) ни ташқаридаги ( Е т ) ёритилганликка нисбати билан ифодаланади:

ТЁК = Е н / Е т · 100% . ТЁК нинг миқдори хоналарда табиий ёритилганликни баҳолаш ва меъёрлашга асос бўлади, уни аниқлаш ҚМҚ ва санитар меъёрлари асосида олиб борилади. 4.Сунъий ёритиш манбалари . Сунъий ёритиш- ёритиш қурилмалари орқали ҳосил қилинади. Умумий ҳолда ёритгич - ёруғлик манбаси, ёритиш арматураси ва таянчдан иборат бўлади. Ёруғлик манбаси шундай қурилмаки, унда электр энергияси оптик нурларга айлантирилади. Табиатан икки хил оптик нурлар мавжуд: иссиқлик ва люминесцент нурлар. Иссиқлик нурлари бирон-бир жисмни иситишда ҳосил бўлади, шу асосда чўғланма лампалар (ЛН-лампы накливания) ва галогенли чўғланма лампалар (ГЛН) ишлаб чиқарилади. Галоген чўғланма лампалари бир текис ёруғлик бериши билан бирга, узоқ муддатга хизмат қилади. Люминесцент оптик нурлари газоразрядли лампаларда газларнинг, буғларнинг ёки улар аралашмаларининг электр разрядлари натижасида ҳосил бўлади. Ҳозирги пайтда газоразрядли лампаларнинг қуйидаги турлари чиқарилмоқда: люминесцент (ЛЛ), симоб ёйли (ДРЛ), симоб ёйли нурланувчи қўшимчали (ДРИ), натрий ёйли қувурсимон (ДНаТ), неонли ёйли қувурсимон ёки шарли лампалар (ДКсТ ёки ДКсШ). Ёритиш манбаларининг сифатини белгиловчи қуйидаги кўрсаткичлар қабул қилинган: лампанинг қуввати ( Р л ), Вт ; ёруғлик оқими ( Ф л ), лм ; ёки ёруғлик кучи ( I л ), кд ; ёруғлик бериши ( Ф л / Р л ), лм/Вт ; хизмат муддати- t , соат. 2 -жадвалда лампаларнинг асосий намуна лари ва уларнинг т хусусият лари берилган. 2-жадвал Қурилишда ишлатиладиган ёритиш манбаларининг кўрсаткичлари.

Лампанин г типи Лампанинг қуввати, Вт Ёруғлик бериш хусусияти,лм/В т Ранг бериш хусусияти Хизмат муддати,соат ЛН 10…20000 6,7… 19,1 Сариқ – қизил спектор 10 3 ГЛН 1000… 20000 22…26 Сариқ- қизил спектор 2·10 3 …3·10 3 ЛЛ 4 … 150 25 … 75 Қониқарл и 1,2·10 4 … 1,5·10 4 ДРЛ 250 … 3500 45 … 60 ЛЛдан ёмон 1,2·10 4 … 1,5·10 4 ДРИ 250 … 3500 76 …100 Қониқарл и 3 · 10 3 … 10 · 10 3 ДНаТ 250 … 400 100 … 117 Сариқ спектр 10 4 … 1,5 · 10 4 ДКсТ 2000 … 50000 18 … 42 Кўк- зангори спектр 0,3· 10 3 … 0,8 · 10 3 ДКсШ 200 … 10000 15 … 40 Кўк- зангори спектр 0,125·10 3 …1,25·10 3 Давлат стандарти ҳар хил намуна даги ёриткичларни имкониятларини баҳолаб қурилишда қуйидаги ёриткичларни қўллашни тавсия этади: Ташқи қурилиш ва монтаж ишларини бажаришда ЛН (чўғланма лампаларни) майдоннинг эни 20 м гача бўлганда; ДРЛ ва ДНаТ – 20 м дан 150 м гача; ДРИ – 150 м дан 300 м гача ва ДКсТ, ДНаТ – майдон эни 300 м дан ортиқ бўлганда ишлатилади. Бино ичида қурилиш-монтаж ишларини бажаришда ЛН лампаларини тавсия қилинади;

Умумий локал ёритишда, иш жойидан 15 м ва ундан кам масофалар учун ДРЛ ва ДНаТ лампалари қўлланади; Йиғма темирбетон конструкциялари ва қурилиш материаллари заводларида ЛЛ, ЛН, ДРЛ ва ДРИ лампаларни, ҳамда маъмурий биноларда фақат ЛЛ намуна лари тавсия этилади. Куннинг қоронғи пайтларида қурилиш майдонида, уй қурилиши комбинатларининг ҳовлиларини, омборхоналар ҳудудларини ёритишда прожекторлардан фойдаланилади. Прожекторларнинг асосий намуна ларидан ёруғликни тарқатиб берувчилар - ПЗС – 45, ПЗС—35, ПЗС – 25 русумлилари бўлиб, чўғланма лампаларининг мос равишда қуввати 1000, 500, 300 ва 150 Вт ни ташкил қилади. Қурилиш индустрияси корхоналарида “Универсал” намуна даги УМП- 500, кимёвий фаол муҳитдаги СХ-60, СХ-200 русумли; СПБ – чан г дан ҳимояланган; ПУ – 100, ПУ-200 – намли ва чангли хоналарга мўлжалланган ёриткичлар қўлланилади. Портлашга хавфли хоналарда порт л ашдан ҳимояланган махсус ёриткичларнинг икки хили: портлаш таъсир қилмайдиган ва портлашга қарши юқори ишончли намуна лари қўлланилади. В 4А, В 3Г намуна ли портлаш таъсир қилмайдиган ёриткичлар , портлашга хавфли аралашмалар мавжуд хоналарга мўлжалланган. Шунингдек, портлашга хавфли хоналарда умумий ёритилиш мақсадида ВЗГ-300, ВЗГ-200М, ВЗГ-100, ВЗГ-60 намуна лари; маҳаллий ёритиш мақсадида БП-62В, ПР-60В, ВЗГ-25 т намуна ли ёриткичлар электр тармоғига уланса, В2А, СЗГ намуна лари эса аккумляторли манбага уланади. Бундан ташқари, портлашга қарши юқори ишончли Н4Б – 300М, НОБ – 300, НЗБ – 150 намуна ли ёритки ч лар ишлатилади. Саноатда ишлаб чиқариш хоналарини ёритишда кўп лампали люминесцент ёритгичларидан кенг фойдаланилади . Ишлаб чиқариш хонасида чанг унча кўп бўлмаган тақдирда ДО намуна ли очиқ ёриткичлари,

чанг ва нам кўп бўлган тақдирда ПВЛ-чанг ва намдан ҳимояланган люминесцент лампалари қўлланилади. По р тлашга хавфли хоналарда портлашга чидамли люминесцент лампаларидан фойдаланилади.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

O'xshashlar

Ишлаб чиқаришда шамоллатиш, иситиш ва ёритиш. Шахсий ҳимоя воситалари

Ишлаб чиқаришда фаолият хавфсизлигини таъминлашнинг (меҳнат муҳофазасининг) ҳуқуқий асослари

Ишлаб чиқаришда электр хавфсизлиги

Ишлаб-чиқариш хоналарини ва иш ўринларини ёритиш

Ишлаб чикариш биноларини ёритиш ва нурланишлар ва нурланишлар