Ахолини ва худудларни табиий хусусиятли фавқулодда вазиятлар мухофаза қилиш - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Ахолини ва худудларни табиий хусусиятли фавқулодда вазиятлар мухофаза қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66 KB

Ko'chirib olish

Ахолини ва худудларни табиий хусусиятли фавқулодда вазиятлардан мухофаза қилиш Режа: 1. Табиий офатлар хақида умумий тушунча. 2. Ер силкининшининг таьрифи ва келиб чиқиш сабаблари. 3. Сув тошқини ва сел унинг талофатлри, келиб чиқиш сабаблари. 4. Кучли шамол, қурғоқчилик ва унинг оқибатлари. 5. Табиий офатларнинг бир-биридан фарқи.

Геологик Фавқулодда холатлар Вазирлар маҳкамасининг 455-сонли қарорига кўра қуйидаги ходисалардан иборат, масалан зилзила, кўчки, тоғ ўпирилиши, ер сатҳининг чўкиши ва хокозалар. Табиий офатлар ичида хавфли геологик жараён ва ходисалар алоҳида аҳамият касб этади. Ер юзидаги содир бўладиган хавфли геологик жараёнлар ернинг ички ва ташқи кучларининг табиий омиллари таъсирида юзага келади. Инсоннинг хўжалик, қурулиш хомда ҳарбий холатлардаги харакатлари таъсирида юзага келади. БМТ 1999-2010 йиллар оралиғини табиий ФВлар хавф-хатарларини камайтириш халқаро 10 йиллиги деб эълон қилган ва «Радиус» лойиҳасини эълон қилди. Бу лойиҳага биноан бир қатор мамлакатларнинг марказий шаҳарлари жумладан Аддис-Абеба (Эфиопия) Гуаякилен (Экватор) Тихуана (Мексика) Зиғонч (Хитой) Тошкент (Ўзбекистон) каби бешта мамлакат Тендер асосида «Радиус» лойиҳаси бўйича дастурини жорий этиш ҳуқуқини қўлга киритди. Табиий офат -табиатда юз берадиган фавқулодда ўзгариш бўлиб, кутилмаганда бирдан, одамларнинг мўътадил яшаш, ишлаш шароитларининг бузилишига, ўлимига, қишлоқ хўжалиги хайвонларини, моддий бойликларнинг йўқ бўлиб кетиши билан тугайдиган ходисалардир. Барча табиий офатларнинг турлари хамма жойда ҳам кузатилавермайди. Ҳар-бир табиий офатнинг ўз шакллари, физик хусусиятлари, келиб чиқиш сабаблари, тавсифи, кучи ва ташқи муҳитга таъсир кўрсатиш хусусиятларига эга. Офатлар бир-биридан фарқ қилгани билан уларнинг умумий хусусиятлари ҳам бор. Улар кенг миқёсда бўлиб, атроф-муҳитга жуда катта таъсир кўрсатади ва одамлар руҳиятига жиддий зарба беради. Шу сабабдан бу табиий офатларни ўз вақтида аниқлаб, унинг сабаблрини аниқ ўрганилса олдини олиш ва зарарини бирмунча камайтириш имкониятга эга бўлинади. Юқоридаги холатларнинг бошида фуқаро муҳофазаси органлари туришади. Бу органларнинг вазифаси офат юз берган жойлардаги аҳолини ҳимоя қилиш

ва офат юз берган жойлардаги аҳолини хавфсиз жойларга кўчириш ишларини олиб боришдан иборат. Қайси ерда юқори интизом, аниқ белгиланган чора-тадбирлар бўлса, ўша ерда ҳар қандай экстремал шароитларда ҳаракат қилиш ишлари ва уларнинг натижалари юқори бўлади. Табиий офатлар – бу табиатда юз берадиган фавқулоддаги ўзгариш бўлиб, у бирдан тезликда инсонни мўтаъдил яшаш, ишлаш шароитларининг бузилиши, одамларнинг ўлими ҳамда қишлоқ хўжалиги ҳайволарининг, моддий бойликлариниинг йўқ бўлиб кетиши билан тугайдиган ҳодисалардир. Табиий офатларнинг турлари хилма-хил: ер силкиниши, сув тошқини, кучли шамол, ёнғин, қурғоқчилик, ер сурилиши ва бошқалар. Бу хилдаги табиий офатлар бир-бирига боғлиқ ҳамда боғлиқ бўлмаган ҳолда, алоҳида юзага келиши мумкин. Яъни бир табиий офатнинг оқибати натижасида бошқа офат юзага келишидир. Масалан, ўрмонда ёнғинларнинг келиб чиқиши, тоғли жойлардаги ишлаб-чиқаришдаги портлашлар, карерларни ишга солишда, платиналар қуришда ернинг сурилишига, қорларнинг кўчиши ва бошқа офатларининг келиб чиқишига сабаб бўлади. Зилзиланинг келиб чиқиш сабаблари ва унинг оқибатлари Табиий офатлар ичида энг хавфлиси ва энг даҳшатлиси бу - ер силкинишидир Бизга маълумки инсоният тарихида жуда кўплаб халокатли зилзилалар бўлиб ўтганлар тўғрисида ёзма манбаларда ёзиб олдирилган. Юнонистондаги қадимги Помпей харобалари олимлар томонидан топилган уммон тубидаги кўплаб қадимий шаҳарларнинг харобалари, ҳозирги иссиқ кўл атрофидаги кўхна давр иншоатлари саройлар ва қасрларнинг қолдиқлари фикримиз далилидир. Ўтган асрда бўлиб ўтган кучли зилзилалар ичида энг кучлилари қуйидаги жойларда кузатилган. Вайронагарчилик ва қурбонлар миқёсига кўра:

1) 1906 йил 18 апрель. Сан-Франциско 350 минг киши ҳалокатга учраган. 2) 1920 йилда Хитойда 180 000 та 3) 1923 йилда Японияда 100 000 та 4) 1948 йилда Ашхабада 110 000 та 5) 1960 йилда Мароккода 12 000 та 6) 1968 йилда Эронда 12 000 та 7) 1970 йилда Перуда 66 000 та 8) 1988 йилда Арманистонда 25 000 та 9) 1990 йилда Тайвандда (ўлганларнинг сони аниқ эмас) 10)1995 йилда Японияда 5000та 500минг одам уй-жойсиз қолган. 11)1995 йилда Россияда (Нефтегорск шаҳри) 1841 та 12)1999 йилда Туркияда 18 000 та одам ўлган. Бизнинг асримизга келиб ҳам бу офатлар кўплаб одамларни нобуд бўлишига олиб келмоқда. 2001 йилда Хиндистонда бўлган зилзилада 30 000 дан ортиқ одам нобуд бўлган ва 100 000 дан ортиқ одамлар бошпанасиз қолишган. 2003 йилда Эронда 41 000 та 2004 йилда Хинд океанидаги зилзила натижасида хосил бўлган океан тўлқини 150 000 га яқин одамларни қурбон бўлишига олиб келди. Ер силкиниши - ер ости зарбаси ва ер усти қатламининг тебраниши бўлиб, табиий офатлар технологик жараёнлар туфайли юзага келади. Ер ости зарбасининг пайдо бўлиш ўчоғи, ернинг остки қатламидаги узоқ вақт йиғилиб қолган энергиянинг юзага отилиб чиқиши жараёни туфайли юзага келади. Ўчоқнинг ички қисми марказий гипоцентр дейилади, ернинг усти қисмидаги маркази эпицентр дейилади. Ер силкиниши юзага келиши сабабларига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

- Тиктоник зилзилалари: - Вулқон зилзилалари: - Ағдарилиш, ўпирилиш зилзилалари. -Техноген (инсоннинг мухандислик фаолияти билан боғлиқ) зилзилалар . Республикамизнинг ғарбий худудида 1976, 1984, йилларда юз берган. 8-10 балли Газлидаги ер силкинишларни баъзи олимлар ана шу худуддаги мавжуд газ конлари ва улардан газни сўриб олиш жараёни билан боғлашади. 1976 йилдаги Газли ер силкинишининг гипоцентри (зилзила ўчоғи, литосферанинг маълум чуқурликдаги тоғ жинслари қатламларининг узилиши, сурилиш жойи) ер қобиғининг 5-25 к.м чуқур оралиғида 1984 йилги ер силкинишида эса 50-200 км оралиғида жойлашган. Ер силкиниши ҳодисасини вужудга келтирувчи энергиянинг йиғилиши, сарфланиш даражаси силкиниши ҳудудларидан сўриб олинган газнинг миқдори, ер қари, тоғ жинси қатламларига тушаётган табиий босимнинг мутаносиблигини маълум даражада бузилганлиги оқибати зилзиланинг содир бўлиш вақтини тезлаштиради. Зилзила турларидан энг хавфлиси, талофатли тектоник зилзила дейилади. 2.Сув тошқини ҳам табиий офатлар ичида энг хавфлиси ҳисобланади. Сув тошқини деб дарё кўл, ҳовузлардаги сув сатҳиниинг кескин кўтарилиши натижасида маълум майдонлардаги ерларни сув тагида қолишига айтилади. Сув тошқинига турли омиллар сабабчи бўлади: -Кучли ёмғир ёғиши оқибатида (жала, сел қуйиши): _Қорларнинг сурункали эриш натижасида: _Кучли шамол эсиши натижасида: _Оқар дарёлардаги музликларни йиғилиб, сунъий тўғон ҳосил қилиши: _ Тоғ жинслариниинг нураши, сурилиши ва бошқа сабаблари билан сув сақлаш омборларининг бузилиши оқибатида. Кучли ёмғир ёғиши натижасида сувларнинг сатҳи кескин кўтарилиб, дарё кўлларга сиғмайди ва натижада экин майдонларини, тура ржой масивларини, йўлларни сув босади ва уларни издан чиқаради. Булардан ташқари электр

энергия, алоқа узаткичлар, меллиоратив тизимлар ишдан чиқади, чорва моллари, қишлоқ хўжалиги экинлари йўқ бўлиб кетади, хом-ашёлар, ёқилғи, озиқ-овқатлар, минирал ўғитлар ва бошқалар яроқсиз ҳолда келади ёки йўқ бўлиб кетади. Шулар натижасида жуда катта моддий зарар кўрилиб, инсонлар ўлими содир бўлиши мумкин. Сув тошқини офати турли жойларда, жумладан Ўзбекистонда ҳам тез-тез бўлиб туради. Масалан, 1992-93 йилларда кўпгина вилоятларда- Хоразм,Бухоро, Сурхондарё, Қашқадарё, Жиззах, Сирдарё ва бошқа жойларда жуда катта экин майдонлари сув остида қолиб, оқибатта катта миқдорда моддий зарар кўрилди. Кучли ёмғир ёғиши оқибатида сув тошқини 1993-2001 йилларда Европа давлатларида ҳам кузатилиб, бунда нафақат моддий зарар,балки ҳисоблаб бўлмайдиган маънавий зарар- инсонлар ўлими юз берди. Кучли шамол ҳам инсонлар ҳаётига ва халқ хўжалигига жиддий зарар етказадиган офатдир. Бу офат узоқ давом этувчи ва бузиш кучига эга. Бу офатнинг тезлиги 30-90 м.с га етади. Ўрта Осиё минтақаларида шамолнинг кучи 40-60 м.с га, Ўзбекистоннинг Ховас,Бекобод туманларида эса50-60 м.с ни ташкил этади. Кучли шамолнинг пайдо бўлиши, яъни атмосферада муозанатнинг бузилиш натижасида ҳаво оқими жуда катта тезликда ҳаракатланиб, баъзи жойларда у ўрама (варонка) ҳаракатда айланиб кетади. Бундай офат оқибатида кучли шамол, қурғоқчилик ва унинг оқибатлари. Кучли шамол ҳам инсонлар ҳаётида ва халқ хўжалигига жиддий зарар етказадиган офатдир. Бу офат узоқ давом этувчи ва бузиш кучига эга. Бу офатнинг тезлиги 30-90 м.с га етади. Ўрта Осиё минтақаларида шамолнинг кучи 40-60 м.с га Ўзбекистоннинг Ховас, Бекобод туманларида эса 50-60 м.с ни ташкил этади. Кучли шамолнинг пайдо бўлиши, яъни атмосферада мувозанатнинг бузилиши натижасида ҳаво оқими жуда катта тезликда ҳаракатланиб, баъзи жойларда, у ўрама (варонка) ҳаракатга айланиб кетади. Бундай офат оқибатида одамларнинг ҳалок бўлиши, иншоатларнинг бузилиши,

экинзорларнинг пайҳон этиши, элекрт-телефон тармоқларининг издан чиқиши ва бошқа оқибатларга олиб келади. Шунингдек, кучли шамол эсганда одамлар, уй ҳавонлари юрадиган йўлларидан адашадилар, Симёғочлар, дарахтлар уйларнинг томлари бузилиши натижасида одамлар турли даражада жароҳат оладилар. Шунинг учун бундай фавқулодда ҳолатда одамлар енгил, баланд, қурилган иморатлардан, электр тармоқлари осилган симёғочлардан, кўприклардан узоқроқ жойларда сақланишлари лозим. Бу офатдан энг ишончли сақловчи омил бу ҳимоя иншоатлари (метро, ер ости йўлаклари, уйларнинг ертўлалари ва бошқалар). Одамларнинг ҳалок бўлиши, иншоатларнинг бузилиши, экинзорларнинг пайхон этиши, электр-телефон тармоқларининг издан чиқиши ва бошқа оғибатларга олиб келади. Шунингдек, кучли шамол эсганда одамлар, уй ҳайвонлари юрадиган йўлларда адашадилар. Симёғочлар, дарахтлар ағанайди, уйларнинг томлари бузилиши натижасида одамлар турли даражада дароҳат оладилар. Қурғоқчилик офати ҳам Ўзбекистонга хос бўлиб илгари бунга деярли эътибор берилмаган. Лекин кейинги йилларда экологиянинг ҳаддан ташқари бузилиши, сув ресурсларидан нотўғри фойдаланиш ва бошқа сабаблар оқибатида бизнинг минтақада ҳам бундай офат айнан ҳозирги пайтда кузатилмоқда. Қурғоқчиликда одамларнинг ўлими, дарахтларнинг, экинзорларнинг қуриши, кучли ёнғинларниинг чиқиши ва турли хил касалликларнинг тарқалишига имконият яратилади. Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистонда қурғоқчилик муаммоси Орол денгизи билан боғлиқдир. Республикамиз Призиденти И.Каримов «Ўзбекистон 21 аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» китобида таъкидланганидек: «яқин-яқинларгача чўлу-саҳролардан тортиб олинган ва суғорилган Янги ерлар ҳақида дабдаба билан сўзланарди. Айни чоғда ана шу сув Оролдан тортиб олинганлиги, уни» «жонсизлантириб

қўйилганлиги» ҳаёлга келмасди, эндиликда Оролбўйи экологик кулфат худудига айланади. 4. Табиий офатларга қарши кураш чораларидан бири бу ҳалқни ўз вақтида воқиф этиш ҳисобланади. Бу эса табиий офатдан келадиган зарарни бир мунча камайтириш имкониятини вужудга келтиради. Яна табиий офатлар юз берганда ҳалққа маънавий ёрдам бериш чора-тадбирлари ва қилинадиган бирламчи ишларни тўғри ташкил этиш шакллари энг асосий вазифалардан ҳисоблнади. Бу ишларнинг бош-қошида фуқаролар муҳофазаси органлари туриб, улар офат юз берган жойда ҳалқни бу офатлардан муҳофаза этиш ва фалокат юз берган жойдан ҳаммани бехатар жойга кўчириш омилларини амалга оширади. Юқорида айтилган фикрлар табиий офатлар юз берган жойларда ўз натижасини берган. Масалан: Ашхабад, Тошкент, Газли, Арманистон ва бошқа давлатлардаги ер силкинишлари, Жигаристон (Ўзбекистон), Шарорадаги (Тожикистон) ер сурилиши: Қарақалпоғистондаги, (Пискент ҳамда бўстонлиқ туманлардаги сув тошқинлари ва бошқалар). Бу офатдан сақланишнинг яна бир омили - офат ҳақида одамларни ўз вақтида огоҳқилишдир. Албатта ҳозирги пайтда об-ҳавони бир неча кун олдиндан айта оладиган замонавий услублар яратилганки, буларнинг берган маълумотлари асосида нафақат одамларни, балки уй ҳайвонларини, моддий бойликларини фалокатдан асраш, бузилиши ёки яроқсиз ҳолда келишининг олдини олиш мумкин. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак кучли шамол офати юз берганда фуқаро муҳофазаси тизимлари давлат органлари ходимлари бошчилигида қутқарув ва бузилган жойларга тиклаш ишларини бажаради, жабр кўрганларга бирламчи тиббий ёрдам кўрсатади.

O'xshashlar

Фавкулодда вазиятлар, улардан ахолини ва худудларни мухофаза килиш

Ахолини ва худудларни техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш

Фавкулодда вазиятларда ахолини мухофаза қилиш

Техноген хусусиятли ва фавкулодда вазиятлардан ахоли ва худудларни мухофаза килиш

Ахолини ва худудларни замонавий киргин куролларидан мухофаза килишни ташкил этиш